Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii
Polskie Siły Powietrzne (PSP) – rodzaj sił zbrojnych w Polskich Siłach Zbrojnych.
| |||
![]() Flaga używana przez Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii. | |||
Historia | |||
Państwo | ![]() ![]() | ||
Sformowanie | 18 kwietnia 1940 | ||
Rozformowanie | 1946–1947 | ||
Działania zbrojne | |||
II wojna światowa | |||
Organizacja | |||
Dyslokacja | ![]() | ||
Formacja | Polskie Siły Zbrojne w Wielkiej Brytanii | ||
Rodzaj wojsk | wojska lotnicze |
Polskie Siły Powietrzne zaczęły się tworzyć wraz z organizacją Polskich Sił Zbrojnych na terenie Wielkiej Brytanii już w trakcie kampanii francuskiej w 1940. Polski personel lotniczy i naziemny (podobnie jak i innych rodzajów sił zbrojnych) docierał do Wielkiej Brytanii z Polski w 1939 pod koniec kampanii wrześniowej przez kraje skandynawskie, a w 1940 z Francji bezpośrednio lub przez inne kraje.
Historia PSP w Wielkiej BrytaniiEdytuj
Porozumienia dotyczące przyjmowania polskich lotnikówEdytuj
Pierwsze rozmowy z RAF w sprawie organizacji polskiego lotnictwa w Wielkiej Brytanii podjęto w końcu września 1939[1]. Jednak zorganizowanie polskich jednostek wojskowych w Wielkiej Brytanii było skomplikowane z uwagi na brak podstaw prawnych do uznania suwerenności sił zbrojnych obcego państwa na terytorium brytyjskim i dowództwa nad nimi.
Już 23 października 1939 we Francji strona brytyjska przekazała stronie polskiej memorandum, w którym wyrażono gotowość przyjęcia 300 lotników oraz 2000 osób personelu pomocniczego do tworzonych dwóch dywizjonów bombowych oraz dwóch rezerwowych. Porozumienie w tej sprawie podpisano 19 listopada 1939[2]. Polski personel lotniczy miał mieć umundurowanie brytyjskie z polskim orłem na czapce i napisem Poland na górnej części rękawów. Na samolotach mogły się pojawić polskie oznaczenia lotnicze (pomniejszona szachownica obok kokardy RAF), a na lotniskach mogła być wywieszana polska flaga lotnicza, poniżej flagi RAF.
Czekając dalej na formalne akty prawne, już od grudnia 1939 rozpoczęto przyjmowanie z Francji: pilotów, nawigatorów, strzelców pokładowych oraz personel naziemny do Obozu Lotnictwa Polskiego (potem zwanym Centrum Lotnictwa Polskiego)w bazie RAF Eastchurch. Tam rozpoczęto szkolenia, zaczynając od nauki języka angielskiego.
Formowanie polskich jednostek lotniczychEdytuj
W okresie brytyjskiej ewakuacji wojsk z Dunkierki odbywały się polsko-brytyjskie rozmowy podczas których 28 maja 1940 generał Władysław Sikorski otrzymał od premiera Winstona Churchilla odręczne pismo wraz z memorandum i projektem umowy określającej zasady formowania polskich jednostek lotniczych na terenie Wielkiej Brytanii. Rozmowy zakończyły się 11 czerwca 1940 podpisaniem umowy lotniczej o ochotniczym zaciągu żołnierzy lotnictwa polskiego do Royal Air Force (RAF) oraz o zorganizowaniu jednostek Polskich Sił Powietrznych ściśle związanych organizacyjnie i operacyjnie z RAF z utworzeniem dwóch dywizjonów bombowych z ośrodkiem szkolnym w bazie RAF Bramcote. Rozpoczęto też przyjmowanie polskich pilotów na szkolenia bezpośrednio do angielskich dywizjonów myśliwskich, pod ich wyłącznym dowództwem i podlegającym brytyjskim przepisom. Do akcji w okresie Bitwy o Anglię, w sierpniu 1940, weszło dwóch spośród dziesięciu wyszkolonych polskich pilotów (obaj ze składu 65 Dywizjonu Indii Wschodnich): F/O Franciszek Gruszka i F/O Władysław Szulkowski[3].
Formalne utworzenie PSPEdytuj
Po rozejmie w Compiègne, zwiększył się napływ polskich żołnierzy do Anglii. powstała konieczność podpisania kolejnej umowy, która została zawarta 5 sierpnia 1940. Uznano w niej, że Polskie Siły Powietrzne są częścią suwerennych Polskich Sił Zbrojnych (PSP) – lotnicy mieli już składać tylko polską przysięgę wojskową. Zadeklarowano powstanie 4 dywizjonów bombowych, 2 dywizjonów myśliwskich i 1 dywizjonu współpracy z armią lądową oraz przewidziano (w razie potrzeb i możliwości) powstanie 3 kolejnych dywizjonów myśliwskich. Flagi polskie mogły być już umieszczane obok flag brytyjskich, zaś piloci mogli nosić także polskie oznaczenia stopni wojskowych i specjalności lotniczych. Ważnym elementem umowy było powstanie Inspektoratu PSP, którego Inspektor miał współpracować z brytyjskim Ministerstwem Lotnictwa w zakresie administrowania polskim personelem. Polskie jednostki lotnicze w dalszym ciągu miały podlegać dowództwu brytyjskiemu RAF stacjonując w bazach lotniczych RAF.
Odpowiednia ustawa Allied Forces Act(ang.), formalnie regulująca suwerenność sił zbrojnych obcego państwa na terenie brytyjskim została uchwalona przez Parlament brytyjski 22 sierpnia 1940. Ustawa rozciągała na PSP prawa Visiting Forces Act(ang.) przynależne dotychczas siłom wojskowym z państw Wspólnoty Brytyjskiej[2].
Polskie Dowództwo PSPEdytuj
Dopiero 6 kwietnia 1944 podpisano trzecią umowę, na mocy której polskie jednostki lotnicze przeszły wyłącznie pod polskie dowództwo z polskim regulaminem wojskowym. Inspektorat PSP przemianowano wówczas na Dowództwo PSP.
Rozwiązanie PSPEdytuj
W marcu 1946 roku rząd brytyjski powołał Komitet do Spraw Polskich Sił Zbrojnych, który postanowił je rozwiązać z przeniesieniem personelu do powołanej specjalnej organizacji Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. PSP zostało rozwiązane w 1947 razem z rozwiązaniem Polskich Sił Zbrojnych[3].
Inspektorzy PSPEdytuj
- gen. bryg. pil. Władysław Kalkus (maj 1940 – 1 lipca 1940)
- gen. bryg. pil. Stanisław Ujejski (17 lipca 1940 – 15 sierpnia 1943)
- gen. bryg. pil. Mateusz Iżycki (23 sierpnia 1943 do końca wojny)
Mundur PSPEdytuj
Żołnierze Polskich Sił Powietrznych nosili stalowoniebieski mundur RAF-u z polskimi guzikami, polskimi oznakami stopni na małych patkach nałożonych na wyłogi kołnierzy, oraz z brytyjskimi oznakami stopni funkcyjnych na rękawy kurtek, na naramienniki płaszczy i bluz battle-dressu. Szeregowi nosili metalowe godła wzorowane na lotniczych godłach z roku 1936, oficerowie zaś haftowane szychem srebrnym, a skrzydła husarskie — złotym na czarnych podkładkach. Do ubioru polowego piloci poszczególnych dywizjonów nosili różnokolorowe szaliki[4][5]
Lotnicy obowiązani byli nosić oznaki stopni RAF (błękitno-czarne) na rękawach kurtek i na naramiennikach płaszczy. Polskie oznaki stopni wojskowych (złote) noszono w formie patki naszytej na kołnierzu kurtki i płaszcza zimowego. Na obu rękawach uniformu 1,5 cm poniżej szwu naramiennika wszyscy żołnierze lotnictwa zobowiązani byli nosić naszywkę POLAND wyszytą nićmi błękitnymi na podkładce barwy munduru[6]
Sztandar PSPEdytuj
Sztandar z wyobrażeniem Matki Boskiej Ostrobramskiej i słowami "Miłość żąda ofiary" powstał z inicjatywy kpt. pil. Jana Hryniewicza przebywającego pod koniec 1939 roku we Francji. Projekt sztandaru wykonali dwaj podchorążowie – Zbigniew Wojda i Kazimierz Karaszewski. Projekt przekazano do Wilna, gdzie zebrano fundusze oraz z udziałem metropolity wileńskiego sprowadzono z Berlina nici i adamaszek. Wyszywaniem zajęły się siostry zakonne. Sztandar został ukończony w czerwcu 1940. Po pierwszej nieudanej próbie dostarczenia sztandaru do już kapitulującej Francji, sztandar został z Wilna przez Kowno z pomocą japońskiego konsula przewieziony do Berlina, a stamtąd do Sztokholmu, skąd trafił do Londynu 4 marca 1941.
W dniu 16 lipca 1941 w bazie RAF Swinderby, kpt. pil. Jan Hryniewicz wręczył sztandar gen. Lucjanowi Żeligowskiemu, który przekazał go na ręce generała Władysława Sikorskiego. Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych przyjął na sztandar uroczyste ślubowanie Inspektora PSP gen. bryg. obs. Stanisława Ujejskiego w imieniu całego lotnictwa, który następnie wręczył sztandar dowódcy 300 Dywizjonu Bombowego Ziemi Mazowieckiej. Zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, po każdych trzech miesiącach sztandar był przekazywany do kolejnych, według numeracji, dywizjonów.
Dzień 16 lipca ogłoszony został Świętem Lotnictwa Polskiego.
Z 318 dywizjonu sztandar trafił do polskiego kościoła w Londynie, a 10 lipca 1947 PSP uroczyście pożegnały i przekazały sztandar w depozyt Instytutowi Historycznemu im. Gen. Sikorskiego. W dniu 4 września 1992 sztandar powrócił do Polski do Sali Tradycji „Szkoły Orląt” w Dęblinie. Od 2002 jego oficjalnym depozytariuszem zostało Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie[7].
Spis jednostek PSPEdytuj
Skrzydła MyśliwskieEdytuj
DywizjonyEdytuj
- 300 Dywizjon Bombowy „Ziemi Mazowieckiej"
- 301 Dywizjon Bombowy „Ziemi Pomorskiej"
- 302 Dywizjon Myśliwski „Poznański"
- 303 Dywizjon Myśliwski „Warszawski im. Tadeusza Kościuszki"
- 304 Dywizjon Bombowy „Ziemi Śląskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego"
- 305 Dywizjon Bombowy „Ziemi Wielkopolskiej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego"
- 306 Dywizjon Myśliwski „Toruński"
- 307 Dywizjon Myśliwski Nocny „Lwowskich Puchaczy"
- 308 Dywizjon Myśliwski „Krakowski"
- 309 Dywizjon Współpracy „Ziemi Czerwieńskiej"
- 315 Dywizjon Myśliwski „Dębliński"
- 316 Dywizjon Myśliwski „Warszawski"
- 317 Dywizjon Myśliwski „Wileński"
- 318 Dywizjon Myśliwsko-Rozpoznawczy „Gdański"
- 663 Dywizjon Samolotów Artylerii
- Polski Zespół Myśliwski (Polish Fighting Team)
EskadryEdytuj
- Eskadra C 138 Squadron
- 1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia
- Polska Eskadra Balonowa
Dyony SzkolenioweEdytuj
- 6 (C)OTU Dyon Szkolenia Operacji Ochrony Wybrzeża
- 18 OTU Dyon Szkolenia Operacyjnego
Podsumowanie wysiłku operacyjnego i bojowego PSPEdytuj
Wyniki operacyjne jednostek myśliwskichEdytuj
Wysiłek operacyjny jednostek myśliwskich[i] | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|---|
samoloto-zadań | 2 199 | 13 032 | 10 390 | 13 266 | 25 399 | 9 238 | 73 524 |
godzin lotu | 2 295 | 16 722 | 15 365 | 23 264 | 46 595 | 18 575 | 122 816 |
Samoloty nieprzyjaciela zniszczone w walkach powietrznych | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
zniszczone | 2141/6 | 199 | 90 | 114¾ | 101 | 29½ | 7485/12 |
prawdopodobne | 35 | 52 | 36 | 42 | 8 | 2 | 175 |
uszkodzone | 37⅔ | 57½ | 43 | 66 | 24 | 9 | 2371/6 |
Samoloty nieprzyjaciela zniszczone na ziemi | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
zniszczone | - | 3 | - | - | 2 | 9 | 14 |
prawdopodobne | - | - | - | - | 2 | - | 2 |
uszkodzone | - | 3 | - | - | 3 | 9 | 15 |
Łączne straty w samolotach zadane nieprzyjacielowi przez polskich pilotów myśliwskich[ii] | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
zniszczone | 2141/6 | 202 | 90 | 114¾ | 103 | 38½ | 7695/12 |
prawdopodobne | 35 | 52 | 36 | 42 | 10 | 2 | 177 |
uszkodzone | 37⅔ | 60½ | 43 | 66 | 27 | 18 | 2521/6 |
Wyniki operacyjne i bojowe jednostek bombowychEdytuj
Operacje bombowe jednostek bombowych[iii] | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|---|
samoloto-zadań | 97 | 1 357 | 2 999 | 1 895 | 3 607 | 1 751 | 11 706 |
godzin lotu | 367 | 7 451 | 17 788 | 11 483 | 18 126 | 8 889 | 64 113 |
ton bomb | 62 | 1 793 | 2 784 | 813 | 5 088 | 2 667 | 13 206 |
ton min | - | - | 544 | 790 | 159 | 9 | 1502 |
Operacje specjalne jednostek bombowych[iv] | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
samoloto-zadań | - | 2 | 104 | 191 | 943 | 95 | 1 335 |
godzin lotu | - | 22 | 835 | 1 573 | 6 781 | 716 | 9 927 |
ton ekwipunku | - | 0,9 | 70 | 163,2 | 1248,4 | 94,3 | 1576,8 |
zrzuceni skoczkowie | - | 9 | 137 | 193 | 334 | 19 | 692 |
Operacje transportowe jednostek bombowych[v] | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
samoloto-zadań | 163 | 1 475 | 2 648 | 3 995 | 6 747 | 3 760 | 18 788 |
godzin lotu | 261 | 14 868 | 16 914 | 20 111 | 30 204 | 14 709 | 97 067 |
dostarczone samoloty | 118 | 1 310 | 2 120 | 3 014 | 3 966 | 1 556 | 12 084 |
liczba pasażerów | 324 | 1 320 | 2 868 | 6 294 | 6 117 | 3 468 | 24 411 |
ton ładunku | 17 | 56 | 168 | 230 | 504 | 336 | 1 311 |
Wysiłek łączny jednostek bombowych | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
samoloto-zadań | 2 459 | 15 866 | 16 141 | 19 347 | 36 696 | 14 844 | 105 353 |
godzin lotu | 2 924 | 39 063 | 50 901 | 56 431 | 101706 | 42 898 | 293 923 |
- ↑ Wysiłek operacyjny jednostek myśliwskich w okresie 19 lipca 1940 - 8 maja 1945, nie dotyczy Polskiego Zespołu Myśliwskiego oraz polskich pilotów myśliwskich służących w jednostkach RAF i USAAF). Z kolei Dywizjon 309 "Ziemi Czerwieńskiej" został wliczony od 1 czerwca 1943, kiedy został przeniesiony do RAF Fighter Command.
- ↑ Straty zadane nieprzyjacielowi przez polskich pilotów myśliwskich w powietrzu i na ziemi w okresie 19 lipca 1940 – 8 maja 1945 służących w jednostkach PSP, RAF oraz w USAAF.
- ↑ Wysiłek operacyjny jednostek bombowych' w operacjach bombardowania (RAF Bomber Command) oraz obrony wybrzeża (RAF Coastal Command) w okresie 19 lipca 1940 - 8 maja 1945 w liczbie wykonanych lotów zadaniowych, godzin lotu oraz zrzuconych w tonach bomb i min ( w tym w 1945 dodatkowo 152 ton żywności zrzucone w Holandii).
- ↑ Operacje specjalne jednostek bombowych w okresie 7 listopada 1941 - 26 lutego 1945 wykonywane przez Eskadrę C 138 Dywizjonu przekształconego w 1586 Eskadrę Specjalnego Przeznaczenia wyodrębnioną z 301 Dywizjonu.
- ↑ Operacje transportowe jednostek bombowych w okresie 19 lipca 1940 - 8 maja 1945 wykonywane w ramach RAF Transport Command.
Personel PSPEdytuj
Straty personelu latającegoEdytuj
Okres od 19 lipca 1940 do 8 maja 1945.
Straty pilotów myśliwskich | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
---|---|---|---|---|---|---|---|
polegli w akcji | 33 | 50 | 37 | 38 | 50 | 16 | 224 |
zaginieni | - | 4 | 4 | 10 | 31 | 3 | 52 |
wzięci do niewoli | - | 15 | 11 | 20 | 13 | 14 | 73 |
Razem | 33 | 69 | 52 | 68 | 94 | 33 | 349 |
Straty lotników w operacjach bombowych | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
polegli w akcji | 8 | 137 | 315 | 144 | 143 | 61 | 808 |
zaginieni | - | 5 | 16 | 7 | 6 | - | 34 |
wzięci do niewoli | - | 67 | 91 | 19 | 10 | 18 | 205 |
Razem | 8 | 209 | 422 | 170 | 159 | 79 | 1047 |
Straty lotników w operacjach specjalnych | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
polegli w akcji | - | - | 19 | 36 | 109 | 3 | 167 |
zaginieni | - | - | - | 9 | 9 | - | 18 |
wzięci do niewoli | - | 8 | - | 15 | 26 | - | 49 |
Razem | - | 8 | 19 | 60 | 144 | 3 | 234 |
Straty lotników w operacjach transportowych | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
polegli w akcji | - | 4 | 4 | 9 | 12 | 6 | 35 |
zaginieni | - | - | - | - | - | - | - |
wzięci do niewoli | - | - | - | - | - | - | - |
Razem | - | 4 | 4 | 9 | 12 | 6 | 35 |
Łączne straty lotników w operacjach bojowych | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
polegli w akcji | 41 | 191 | 375 | 227 | 314 | 86 | 1234 |
zaginieni | - | 9 | 20 | 26 | 46 | 3 | 104 |
wzięci do niewoli | - | 90 | 102 | 54 | 49 | 32 | 327 |
Razem | 41 | 290 | 467 | 307 | 409 | 121 | 1665 |
Straty personelu podczas szkolenia | |||||||
Rok | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 | Razem |
zginęli podczas szkolenia w jednostkach operacyjnych |
w latach 1940-1945 | 394 | |||||
zginęli podczas szkolenia | 19 | 58 | 38 | 43 | 30 | 7 | 195 |
wzięci do niewoli | - | 3 | - | - | - | 1 | 4 |
Razem | 19 | 61 | 38 | 43 | 30 | 8 | 593 |
Informacje o personelu PSPEdytuj
Informacje o personelu PSP[8] | |
personel PSP pod koniec 1940 | 8 000 |
---|---|
liczba lotników | 6 158 |
lotnicy polegli na służbie | 1 879 |
pomocnicza służba kobiet | 1 436 |
personel w ewidencji PSP pod koniec wojny | 16 868 |
wróciło do kraju (ok.) | 3 000 |
Upamiętnienie dokonań lotników z PSPEdytuj
Świadectwem dokonań polskich lotników z PSP są:
- największy cmentarz polskich lotników w Newark-on-Trent, na którym był też grób Władysława Sikorskiego oraz jest pochowany prezydent Władysław Raczkiewicz.
- cmentarze polskich lotników rozsiane na terenie Europy w Niemczech, Belgii, Holandii i we Francji[9]
- Polish War Memorial koło bazy RAF Northolt
- Pomnik Lotników Polskichw Warszawie z listą 1879 poległych lotników w operacjach z Anglii
PrzypisyEdytuj
- ↑ Jaśkiewicz 2013 ↓.
- ↑ a b Hodyra 2016 ↓.
- ↑ a b Cynk 2002 ↓.
- ↑ Żygulski i Wielecki 1988 ↓, s. 134.
- ↑ Murgrabia 1990 ↓.
- ↑ Koliński 1978 ↓, s. 297.
- ↑ Sztandar PSP na Zachodzie powrócił do Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie .
- ↑ Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940-1947 .
- ↑ Niebieska eskadra - groby, cmentarze, pomniki, miejsca pamięci polskich lotników .
BibliografiaEdytuj
- Izydor Koliński , Regularne jednostki Wojska Polskiego (lotnictwo), Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978 .
- Zdzisław Żygulski , Henryk Wielecki , Polski mundur wojskowy, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, ISBN 83-03-01483-8 .
- Jerzy Murgrabia , Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Wydawnictwo Bellona, 1990, ISBN 83-11-07825-4 .
- Wacław Król, Zarys działań polskiego lotnictwa w Wielkiej Brytanii 1940-45, WKŁ, 1990 .
- Adam Zamoyski , Zapomniane dywizjony, Londyn: PULS Publication, 1995 .
- Jerzy Bogdan Cynk , Polskie Siły Powietrzne w wojnie 1939-43, tom 1 i 2, AJ-Press, 2002 .
- Piotr Hodyra , 301 Dywizjon Bombowy 1940-1943, almapress, 2016, ISBN 978-83-7020-664-2 .
- Łukasz Jaśkiewicz , 304 Dywizjon Bombowy „Ziemi Śląskiej im….”, NapoleonV, 2013, ISBN 978-83-7889-038-6 .