Polskie drogi (serial telewizyjny)
Polskie drogi – polski serial telewizyjny z 1976 i 1977, epicka opowieść o losach Polaków w czasie II wojny światowej. Scenariusz filmu napisał Jerzy Janicki (z wyjątkiem pierwszego odcinka, którego autorem był Bohdan Czeszko), a wyreżyserował Janusz Morgenstern.
 Pchor. Władysław Niwiński (Karol Strasburger) i por. Józef Zawistowski (Arkadiusz Bazak) | |
| Gatunek | |
|---|---|
| Kraj produkcji | |
| Oryginalny język | |
| Główne role | |
| Liczba odcinków |
11 |
| Produkcja | |
| Produkcja | |
| Reżyseria | |
| Scenariusz | |
| Muzyka |
Andrzej Kurylewicz, wykonanie: Filharmonia Narodowa |
| Zdjęcia | |
| Scenografia | |
| Czas trwania odcinka |
85 min |
| Pierwsza emisja | |
| Data premiery |
16 października 1977 |
| Stacja telewizyjna | |
| Lata emisji |
1976–1977 |
| Status |
zakończony |
| Format obrazu | |
| Format dźwięku | |
g.jpg)
Produkcja
edytujRealizacja serialu Polskie drogi trwała ponad trzy lata[1]. Zdjęcia do ostatniego odcinka serialu finalizowano w sierpniu 1977[2]. Do produkcji zaangażowano – według różnych źródeł ok. 500[1]-600[2] aktorów. U kresu prac realizacyjnych serialu kierownik produkcji Jerzy Buchwald przyznał, że tworzenie serialu przysparzało wielu trudności zarówno pod względem deficytu odpowiednich czasom wojny plenerów, jak i kostiumów[2]. W rezultacie prac powstało 11 odcinków o czasie 16,5 godziny[1].
Odcinek pierwszy serialu został wyemitowany jako pilotowy 1 września 1976 roku[2]. Początek emisji całego serialu został zaplanowany na 12 października 1977[2]. Ostatecznie pierwszy odcinek serialu wyemitowano premierowo 16 października 1977 na antenie TVP1 o godz. 20:30[3]. Do listopada 1977 autor scenariusza Jerzy Janicki udzielił kilkunastu wywiadów na temat serialu[1].
Serial od początku zyskał pozytywne opinie publiczności i cieszył się dużą popularnością[4]. Był wielokrotnie wznawiany przez TVP. Twórcy serialu otrzymali wiele nagród, między innymi za reżyserię, scenariusz, muzykę, a także za kreacje aktorskie.
W plebiscycie tygodnika „Antena” ogłoszonym w połowie 1984 z okazji 20-lecia polskiego filmu telewizyjnego serial został wybrany najpopularniejszym filmem telewizyjnym[5].
Plenery
edytujZdjęcia do serialu powstawały m.in.: w budynku dworskim we wsi Lipków (sceny w dworku w odc. 1 oraz plenery w późniejszym odcinku serialu)[6], w Fotoplastikonie Warszawskim (odc. 11), Tczewie, na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (w odc. 9 scena pogrzebu Leopolda Niwińskiego, gdy imitację jego grobu przedstawiono tuż za grobowcem rodziny Rosińskich[7]; końcowe sceny serialu w odc. 11)[8], Krakowie, w kościele św. Marcina w Czarnym Potoku (serialowa wieś Owczary – odc. 2, 5 i 7).
Fabuła
edytujAkcja serialu rozgrywa się podczas II wojny światowej w latach 1939–1943[2] – rozpoczyna się od kampanii wrześniowej (14. dzień walk), następnie przedstawia codzienność okupacji niemieckiej na ziemiach polskich. Akcja serialu toczy się głównie w okupowanej Warszawie, jednak niektóre wątki ukazują inne miejsca[2]. Fabuła serialu ukazuje wszystkie warstwy społeczne ludności polskiej[2]. Według wypowiedzi reżysera serialu, Janusza Morgensterna, fabuła w dużym stopniu uwzględniła problematykę lewicy społecznej[2].
Fabuła serialu jest skupiona wokół dwóch ról głównych: plutonowego podchorążego (w odc. 11 porucznika) Władysława Niwińskiego (kreacja Karola Strasburgera) i jego podkomendnego – kaprala, a następnie pracodawcy i przyjaciela – Leona Kurasia (odgrywanego przez Kazimierza Kaczora). W tych dwóch postaciach zawarto losy polskich obywateli w czasie wojny. Równolegle przedstawiono przekrój społeczny, postawy Polaków w czasie okupacji, a także poglądy na postępowanie w czasie wojny. Osią rozwojową fabuły są nawiązania do osoby kapitana Tadeusza Miszczyka (ur. 1908), który ginie podczas kampanii wrześniowej 1939, a jego tożsamość przyjmuje Niwiński, co tworzy komplikacje w powiązaniu z faktem, że Niemcy poszukują ładunku przewożonego przez kapitana na początku wojny.
Lista odcinków
edytuj- Misja specjalna
- Obywatele GG
- Najspokojniejsze miejsce na świecie
- Na tropie
- Lekcja geografii
- Rocznica
- Lekcja poloneza
- Bez przydziału
- Do broni
- Himmlerland
- W obronie własnej
Obsada
edytuj
|
|
Odniesienia historyczne i krytyka
edytuj
Losy bohaterów mają charakter fikcyjny[1]. Tym niemniej fabuła serialu ukazuje autentyczne zdarzenia historyczne, które miały miejsce podczas II wojny światowej: kampanię wrześniową 1939, aresztowanie wykładowców uniwersyteckich w Krakowie 6 listopada 1939, zbrodnię w Wawrze (26/27 grudnia 1939), losy Polaków na obszarach przyłączonych do III Rzeszy, tworzenie niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (1940), zbrodnię w Palmirach (1940, jest także mowa o jednej z ofiar Januszu Kusocińskim), aresztowanie komendanta głównego Armii Krajowej, Stefana „Grota” Roweckiego (30 czerwca 1943 przy ul. Spiskiej 14 m. 10 – scena ukazana w filmie wraz z adresem)[1], karmiciele wszy.
Ponadto jest wiele odniesień i wzmianek do wydarzeń historycznych. Główny bohater Władysław Niwiński we wrześniu 1939 otrzymuje rozkaz wykonania misji specjalnej – z polecenia prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego ma konwojować dyrektora Gozdalskiego, przewożącego ładunek do Krzemieńca na krańcu ówczesnego obszaru Polski. W Krakowie Niwińskiego zastaje proklamacja Generalnego Gubernatorstwa (26 października 1939); w Warszawie rozchodzi się informacja o zbrodni w Wawrze (26 na 27 grudnia 1939), ludność polska otrzymuje wieści o kampanii i kapitulacji Norwegii (kwiecień 1940) kampanii i upadku Francji (od maja do czerwca 1940), akcji małego sabotażu w Warszawie, wieści o katastrofie lotniczej pod Wiaźmą (26 września 1941[10], samolotem leciała Grupa Inicjatywna PPR), utworzenie Polskiej Partii Robotniczej 5 stycznia 1942, powstanie Gwardii Ludowej w kwietniu 1942 i zaprzysiężenie pierwszego oddziału w Chylicach im. Stefana Czarnieckiego, wzmianka o układzie Sikorski-Majski (z 30 lipca 1941), akcje wysiedleńcze i pacyfikacyjne na Zamojszczyźnie jesienią 1942[1][11], doniesienia o zakończeniu bitwy stalingradzkiej (3 lutego 1943), wieści o powstaniu w getcie warszawskim (kwiecień 1943) i związane z tym akcje GL ratowania uciekających z getta kanałami Żydów (sceny ukazane w serialu), ludność Warszawy jest poinformowana o katastrofie lotniczej 4 lipca 1943 w Gibraltarze, w której zginął generał Władysław Sikorski (jego osoba jest w serialu wzmiankowana kilkakrotnie).
Opinie krytyczne[?] wytykają scenariuszowi serialu przypadki zafałszowania i manipulacji prawdy historycznej, wskazując m.in. ukrycie i marginalizację działalności Armii Krajowej w okupacyjnej Warszawie i wystawienie na pierwszym planie aktywności przedstawicieli Gwardii Ludowej[12] (organizacji zbrojnej PPR). W efekcie w fabule serialu działacze komunistyczni jawią się jako główni przedstawiciele polskiej konspiracji podziemnej. W odc. 8 zawarto wzmianki i położono akcenty na działalność tego ruchu, gdy jego działacz Mundek Szczubełek proponuje Żydowi Sommerowi pomoc w ukryciu go przedstawiając komunistów jako działających w tym zakresie. W tym odcinku jest także mowa o katastrofie lotniczej w rejonie Wiaźmy 26 września 1941 członków Grupy Inicjatywnej PPR – Mundek Szczubełek pyta wówczas, czy na pokładzie samolotu mógł być Janek Krasicki. Pod koniec odcinka, po ukazanej Wigilii u Kurasiów, jest przedstawione zrzucenie przez lotnictwo radzieckie polskich komunistów z Grupy Inicjatywnej w okolicach Wiązowny, które historycznie miało miejsce 28 grudnia 1941 (w serialu komunista Stanisław Mrowiński mówi, że wśród zrzuconej grupy rozpoznał Marcelego Nowotkę, z którym siedział w więzieniu w Rawiczu). Aktywiści innych związków, w tym Armii Krajowej, są przedstawieni w mniejszym stopniu i niejednoznacznie w ocenie, zaś postać Jerzego z AK (rola Jana Englerta) jest ukazana jako porywcza i nie w pełni racjonalna, w przeciwieństwie do działaczy komunistycznych (np. Mundek Szczubełek), zaprezentowanych jako rozważnych i spokojnych. Ponadto konfrontacja przedstawicieli Armii Krajowej i komunistów następuje w czasie rozmowy historyka Pawła Krajewskiego i komunisty Stanisława Mrowińskiego, podczas której ten pierwszy odmawia współpracy temu drugiemu agitującemu i nie akceptuje działalności komunistów, którzy w swoich działaniach bojowych nie mają poparcia funkcjonującej polskiej władzy podziemnej. Tuż po dyskusji obaj zostają aresztowani przez Gestapo, następnie są przesłuchiwani i torturowani, jednak żaden z nich solidarnie nie wydaje drugiego. Po zabójstwie wysokiego funkcjonariusza niemieckiego, szefa Urzędu Zatrudnienia Hansa Glaubera w dniu 20 maja 1942, grupa więźniów zostaje skazana na śmierć, w tym Krajewski i Mrowiński, którzy przed egzekucją podają sobie dłoń.[potrzebny przypis]
Upamiętnienie
edytujDla upamiętnienia serialu i jego twórców w styczniu 2005 Rada Warszawy nadała nazwę Polskie Drogi ulicy w dzielnicy Ursynów[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Jerzy Pawlas. „Polskie drogi”. Prawdy o wojnie nigdy za wiele (wywiad z Jerzym Janickim). „Nowiny”. Nr 248, s. 7, 31 października i 1 listopada 1977.
- ↑ a b c d e f g h i Bogdan Słowikowski. Przed premierą „Polskich dróg”. „Nowiny”. Nr 189, s. 7, 22 sierpnia 1977.
- ↑ Ogólnopolski program TV. „Nowiny”. Nr 235, s. 8, 15–16 października 1977.
- ↑ Polskie drogi: wyjątkowy serial. interia.pl, 2013-04-08. [dostęp 2018-09-19].
- ↑ Anna Dymna przed Hansem Klossem. „Dziennik Polski”. Nr 206, s. 1, 31 sierpnia 1984.
- ↑ Lipków – wielkie filmy w niewielkiej wiosce. polskanafilmowo.pl, 4 kwietnia 2012. [dostęp 2014-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 maja 2014)].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ROSIŃSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-04-22].
- ↑ Karol Strasburger: czuję wielkie wsparcie. onet.pl, 27 maja 2014. [dostęp 2014-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 maja 2014)].
- ↑ W trakcie kręcenia serialu Monika Goździk była studentką Wyższej Szkoły Teatralnej, zob. „Nowiny” 189/1977.
- ↑ Piotr Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944, Warszawa 2003, s. 91.
- ↑ Polskie drogi (1976) – Opisy – Filmweb [online], www.filmweb.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Fanatyk Lwowa. Wspomnienie o Jerzym Janickim [online], www.granice.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ UCHWAŁA Nr XLV/1114/2005 RADY MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 27 stycznia 2005 w sprawie nadania nazwy ulicom w Dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. poz. 55 nr 1356, 2005.
Linki zewnętrzne
edytuj- Polskie drogi w bazie Filmweb
- Polskie drogi w bazie filmpolski.pl
- Polskie drogi w bazie IMDb (ang.)
- Zdjęcia z filmu Polskie drogi w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”