Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej

Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej – planowane Ordre de bataille broni pancernych Wojska Polskiego II RP w dniu 1 września 1939 r.

Krótki zarys problemu

edytuj

Pododdziały broni pancernych formowane w I rzucie mobilizacji powszechnej rozpoczęto organizować 31 sierpnia 1939 r. Jednostki przewidziane do sformowania w II rzucie mobilizacji powszechnej miały być rozwijane od 7 dnia mobilizacji powszechnej (6 września). Faktycznie organizację oddziałów II rzutu przyśpieszono o dwa dni. Pozostałe pododdziały zmobilizowane zostały w alarmie i 1 września 1939 r., w momencie rozpoczęcia kampanii wrześniowej, znajdowały się w wyznaczonych rejonach operacyjnych armii lub w transportach zmierzających do tych rejonów.

Występujące w organizacji pokojowej bataliony pancerne (jeden skadrowany) i dywizjony pociągów pancernych z chwilą zmobilizowania wszystkich zaplanowanych pododdziałów oraz przekazania nadwyżek ludzi i sprzętu do ośrodków zapasowych ulegały likwidacji. Podobnie rzecz miała się z Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych i wchodzącym w jego skład dywizjonem doświadczalnym.

Osobny artykuł: Mobilizacja (1939).

Jednostki broni pancernych na obszarze wojennym

edytuj

Jednostki broni pancernych na obszarze wojennym podporządkowane były bezpośrednio naczelnemu dowódcy broni pancernych w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza oraz za pośrednictwem dowódców broni pancernych związków operacyjnych (kolumny samochodów sanitarnych przechodziły w podporządkowanie szefów służby zdrowia armii i SGO):

Dowództwo Broni Pancernych w Polu (13 oficerów)

  • dowódca – płk dypl. art. Józef Kapciuk
  • szef Wydziału Ogólno-Organizacyjnego – ppłk dypl. piech. Antoni Marian Korczyński
  • szef Wydziału Operacyjnego – mjr dypl. art. Stanisław Bahrynowski
  • szef Wydziału Zaopatrzenia – mjr br. panc. Olgierd Władysław Witort

W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”

edytuj
  • 31 dywizjon pancerny
  • 32 dywizjon pancerny
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 351 (SPA)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 353 (Berliet) – formowana w I rzucie mob. pow.
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 301
  • Park Stały Broni Pancernej nr 31[1]
  • Park Stały Broni Pancernej nr 91 – formowany w II rzucie mob. pow.[2]

W składzie Armii „Modlin”

edytuj
Osobny artykuł: Armia „Modlin”.

W składzie Armii „Pomorze”

edytuj
  • dowódca broni pancernych – ppłk Jerzy Gliński
  • 81 dywizjon pancerny
  • 81 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
  • Czołówka Reperacyjna nr 81[3]
  • kolumna samochodów osobowych nr 81
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 851 (SPA)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 852
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 853
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 854
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 855
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 801 (Fiat 614)
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 902 (Fiat 614) – formowana w I rzucie mob. pow.
Osobny artykuł: Armia „Pomorze”.

W składzie Armii „Poznań”

edytuj
Osobny artykuł: Armia „Poznań”.

W składzie Armii „Łódź”

edytuj
Osobny artykuł: Armia „Łódź”.

W składzie Armii „Kraków”

edytuj
Osobny artykuł: Armia „Kraków”.

W składzie Armii „Prusy”

edytuj
Osobny artykuł: Armia „Prusy”.

W składzie Grupy Odwodów „Wyszków”

edytuj
  • Pociąg Pancerny nr 55
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 151 (Fiat 621)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 152 (Ursus)
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 153 (Berliet)
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych typ I nr 101 (Fiat 621)
  • Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 102 (Fiat 614) – formowana w I rzucie mob. pow.

W Odwodzie Naczelnego Wodza

edytuj
  • 111 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
  • 112 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
  • 113 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
  • pociąg pancerny nr 14 – formowany w I rzucie mob. pow.
  • pociąg pancerny nr 15 – formowany w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów osobowych Kwatery Głównej NW
  • kolumna samochodów osobowych nr 31
  • kolumna samochodów osobowych nr 61[7]
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 156 – formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 455[8] – formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 456 – formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 554[9]
  • kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 753 – formowana w I rzucie mob. pow.
  • kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 1051 (Ursus)
  • Kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 203 (Fiat 621)
  • Kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 1002 (Fiat 621)
  • Park Ruchomy Broni Pancernych nr 1 – formowany w I rzucie mob. pow.
  • Park Ruchomy Broni Pancernych nr 5 – formowany w I rzucie mob. pow.
  • Park Ruchomy Broni Pancernych nr 9 – formowany w I rzucie mob. pow.
  • Czołówka Reperacyjna nr 12 – formowana w I rzucie mob. pow.
  • Park Stały Broni Pancernych nr 11 – formowany w II rzucie mob. pow.
  • Park Stały Broni Pancernych nr 61 – formowany w II rzucie mob. pow.
  • Filia Parku Stałego Broni Pancernych nr 61 – formowana w I rzucie mob. pow.

Polowe rozlewnie MPS oraz kolumny samochodowe lotnictwa i MW

edytuj

Pododdziały broni pancernych w polu miały być zaopatrywane w materiały pędne i smary przez polowe rozlewnie MPS[10]. Wszystkie rozlewnie mobilizowane były w alarmie. Dziewięć rozlewni formowały składnice materiału intendenckiego (SMI):

  • polowa rozlewnia MPS nr 11 (3 Batalion Pancerny w Warszawie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 21 (SMI nr 11 w Kowlu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 31 (SMI nr 12 w Wilnie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 41 (SMI nr 4 w Łodzi)
  • polowa rozlewnia MPS nr 51 (SMI nr 5 w Krakowie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 61 (SMI nr 6 we Lwowie)
  • polowa rozlewnia MPS nr 71 (SMI nr 7 w Poznaniu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 81 (SMI nr 8 w Toruniu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 91 (SMI nr 9 w Brześciu)
  • polowa rozlewnia MPS nr 92 (SMI nr 9 w Brześciu)

Pułki lotnicze mobilizowały w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym, 6-9 kolumn samochodów ciężarowych[11]. Dwie z nich podporządkowano dowódcy Brygady Bombowej, a pozostałe pozostawały w dyspozycji Naczelnego Dowódcy lotnictwa i OPL:

  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 21 (1 Pułk Lotniczy dla Brygady Bombowej)
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 22 (1 Pułk Lotniczy)
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 23 (2 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Piotrków")
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 24 (4 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Gniewkowo")
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 25 (5 Pułk Lotniczy dla Brygady Bombowej)
  • kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 26 (6 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Sokołów")

Kadra Floty mobilizowała w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym, dwie kolumny samochodowe przeznaczone dla obsługi Portu Wojennego Gdynia

  • Kolumna Samochodowa nr 1
  • Kolumna Samochodowa nr 2

Jednostki broni pancernych na obszarze kraju

edytuj

Jednostki broni pancernych na obszarze kraju podporządkowane były bezpośrednio dowódcy broni pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych oraz za pośrednictwem szefów służby samochodowej w dowództwach okręgów korpusów i dowódców batalionów pancernych, do czasu ich likwidacji.

Numeracja oddziałów

edytuj

Numeracja kolumn

Kolumny samochodów osobowych i ośrodki naprawcze miały numerację opartą na takich samych zasadach jak oddziały pancerne. Kolumny samochodów ciężarowych miały jako pierwszą cyfrę numer Okręgu Korpusu, na terenie którego były wystawione. następnie cyfrę 5 i jako trzecią – cyfrę kolejnej wystawionej kolumny przez dany oddział pancerny[13].

Kolumny samochodów sanitarnych miały jako pierwszą cyfrę – numer Okręgu Korpusu, następnie 0 i jako trzecią – cyfrę kolejnej kolumny wystawionej przez odnośny oddział pancerny[14].

Wszystkie więc kolumny miały numery trzycyfrowe, a wystawione na terenie OK X, przez 2 Batalion Pancerny 4-cyfrowe[15].

Przypisy

edytuj
  1. Według Piotra Zarzyckiego był to park ruchomy bez czołówki.
  2. Mob. pow. – mobilizacja powszechna.
  3. Rajmund Szubański czołówki reparacyjne nazywa czołówkami naprawczymi. Według Piotra Zarzyckiego 8 Batalion Pancerny nie mobilizował Czołówki Reperacyjnej nr 81.
  4. Piotr Zarzycki nie wymienił Kolumny Samochodów Osobowych nr 71 wśród pododdziałów mobilizowanych przez 1 Batalion Pancerny w Poznaniu. Piotr Bauer i Bogusław Polak podali, że Kwaterę Główną Armii „Poznań” obsługiwać miała kolumna samochodów osobowych nr 61 mobilizowana przez 6 Batalion Pancerny we Lwowie.
  5. Według Rajmunda Szubańskiego kolumna samochodów ciężarowych nr 452 była kolumną typu II wyposażoną w samochody marki Berliet.
  6. Według Piotra Zarzyckiego kolumna samochodów ciężarowych nr 552 była kolumną typu II.
  7. Według Piotra Bauera i Bogusława Polaka kolumna samochodów osobowych nr 61, mobilizowana przez 6 batalion pancerny we Lwowie, przeznaczona została dla Kwatery Głównej Armii „Poznań”. Rajmund Szubański podaje, że obok kolumny nr 61 sformować miano również kolumnę nr 71 z przeznaczeniem dla Armii „Poznań”. Tej informacji przeczy Piotr Zarzycki, który nie wymienił kolumny samochodów osobowych nr 71 wśród pododdziałów mobilizowanych przez 1 batalion pancerny w Poznaniu.
  8. Rajmund Szubański nie wymienia Kolumn Samochodów Ciężarowych typ II nr 455 i 456.
  9. Rajmund Szubański nie wymienia Kolumny Samochodów Ciężarowych typ II nr 554.
  10. Adam Jońca, Rajmund Szubański i Jan Tarczyński podali, że zamierzano sformować 8 polowych rozlewni MPS oraz zaliczyli je do służb broni pancernych. Według Piotra Zarzyckiego planowano wystawić 10 polowych rozlewni MPS. Tylko jedna z nich (nr 11) miała być mobilizowana przez oddział broni pancernych. Dla pozostałych rozlewni jednostkami mobilizującymi były składnice materiału intendenckiego. Powyższe wskazuje, że polowe rozlewnie MPS były pododdziałami służby intendentury.
  11. Adam Kurowski w swojej pracy z 1962 roku wymienił osiem kolumn samochodowych oznaczonych numerami 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28 i 29. Ten sam autor w 1978 roku stwierdził, że wojska samochodowe (sic!) zmobilizowały, w alarmie, pięć kolumn samochodowych. Piotr Zarzycki wymienił sześć kolumn samochodowych formowanych przez pułki lotnicze.
  12. Kolumny Samochodów Ciężarowych w kraju nr 52 i 53 mobilizował w alarmie, w grupie "żółtej", Ośrodek Sapersko-Pionierski 23 DP w Mysłowicach.
  13. Np. kolumna samochodów ciężarowych nr. 351 – była wystawiona na terenie Okręgu Korpusu nr. III, a wystawił ją 7 Batalion Pancerny, jako pierwszą
  14. Np Kolumna Samochodów Sanitarnych nr 402 oznaczało, że była wystawiona na terenie OK nr IV, a wystawił ją 10 Batalion Pancerny w kolejności jako drugą
  15. Np. Kolumna Samochodów Sanitarnych nr 1001.

Bibliografia

edytuj
  • Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Wydaw. Min. Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07660-X.
  • Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. ISBN 83-206-0847-3.
  • Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks" ; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
  • Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
  • Piotr Bauer i Bogusław Polak, Armia "Poznań" w wojnie obronnej 1939, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1983, ISBN 83-210-0385-0.
  • Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1978, wyd. I.
  • Adam Kurowski, Lotnictwo polskie w 1939 roku, Wydawnictwo MON, Warszawa 1962, wyd. I,