Wikipedia

Pomniki i rzeźby w Bydgoszczy

W Bydgoszczy znajduje się ponad 50 pomników, obelisków i rzeźb ustawianych w różnym czasie. Dzielą się one na następujące grupy tematyczne:

  • martyrologiczne,
  • postaci narodowo-historycznych,
  • postaci związanych z muzyką,
  • osób zasłużonych dla Bydgoszczy,
  • artystyczne,
  • sakralne.
Łuczniczka – jeden z symboli Bydgoszczy
Przechodzący przez rzekę
Łuczniczka Nova
Fragment rekonstruowanej od 2006 roku Fontanny Potop

Najstarsza rzeźba, ustawiona w miejscu publicznym w Bydgoszczy pochodzi z XVIII wieku, dwie zachowały się z okresu zaboru pruskiego, w tym postać „Łuczniczki” uznawana za symbol miasta. Najbardziej efektowną historyczną rzeźbą Bydgoszczy jest zrekonstruowana w l. 2008-2014 fontanna Potop.

Kilkanaście rzeźb i pomników powstało po 1989 r. Niektóre z nich są atrakcjami turystycznymi, jak np. Przechodzący przez rzekę, pomnik Kazimierza Wielkiego, czy też wyłaniająca się dwa razy dziennie z okna kamienicy na Starym Rynku ruchoma rzeźba Pana Twardowskiego.

Galeria pomników i rzeźb w Bydgoszczy edytuj

Lista pomników edytuj

Lista zawiera wykaz pomników i rzeźb na terenie Bydgoszczy, bez uwzględnienia tablic pamiątkowych, rzeźb na cmentarzach oraz rzeźb kameralnych umieszczonych wewnątrz gmachów użytku publicznego. Kolejność ustalono według chronologii powstania.

Nr Nazwa Autor Data powstania Data usunięcia Położenie Ku czci Istnieje Uwagi
1. Pomnik św. Jana Nepomucena[1] nieznany 1729–1745 przy katedrze Św. Jan Nepomucen   jedna z najstarszych zachowanych rzeźb św. Jana Nepomucena w Polsce północnej
2. Popiersie Carla Christiana Ferdynanda von Wissmanna[2] 1844 1928 Park gen. Henryka Dąbrowskiego Carl von Wissmann   pomnik prezydenta regencji w Bydgoszczy, założyciela Towarzystwa Upiększania Miasta
3. Pomnik Fryderyka II[3] Eduard Uhlenhuth 31 maja 1862 styczeń 1945 Stary Rynek Fryderyk II Wielki   pomnik budowniczego Kanału Bydgoskiego
4. Pruski Pomnik Poległych[3] F.A. Sperling 2 października 1880 koniec 1922 Skwer przy ul. Bernardyńskiej żołnierze polegli podczas wojny prusko-francuskiej 1870–1871   na cmentarzu Starofarnym zachowała się kwatera żołnierzy francuskich zmarłych w pruskiej niewoli w Bydgoszczy
5. Popiersie Wilhelma I[3] 16 września 1888 1919 dziedziniec koszar 15 Regimentu Artylerii Polowej przy ul. Gdańskiej (między ul. Artyleryjską, a Powstańców Warszawy) cesarz Wilhelm I  
6. Pomnik Wilhelma I[3] Aleksander Calandrell 17 września 1893 lipiec 1919 Plac Wolności cesarz Wilhelm I  
7. Popiersie Franza von Brenckenhoffa[3] 27 października 1894 lipiec 1919 Park nad Kanałem Bydgoskim, między II, a III śluzą Franz von Brenkenhoff   pomnik budowniczego Kanału Bydgoskiego
8. Popiersie Theodora Gottlieba von Hippela[2] Ernst Haenschke 18 października 1900 1946 Park Ludowy Theodor Gottlieb von Hippel   pomnik autora odezwy króla Prus Fryderyka Wilhelma III wzywającego do walki z Napoleonem (1813), wysokiego urzędnika, pisarza, mieszkającego w Bydgoszczy od 1837 r. do śmierci w 1843 r.
9. Fontanna Potop[3] prof. Ferdinand Lepcke 23 lipca 1904

Odbudowana w 2014

1943 Park Kazimierza Wielkiego   zrekonstruowana w 2014 r.
10. Dzieci bawiące się z gęsią[3][4] Karol Kowalczewski 4 października 1909 Stary Rynek   fundatorem był właściciel apteki „Pod Złotym Orłem” dr Alfred Kupffender
11. Pomnik „Łuczniczka”[3] prof. Ferdinand Lepcke 18 października 1910 naprzeciw Teatru Polskiego w parku Jana Kochanowskiego   fundatorem był radny miejski i przemysłowiec Lewin Louis Aronsohn
12. Wieża Bismarcka[3] Paul Walther (wieża), Richter-Elsner (posąg) 25 maja 1913 1919 (posąg), 1928 (wieża) Wzgórze Wolności Otto von Bismarck  
13. Pomnik Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia[5][6] Teodor Giecewicz 1923 plac przed kościołem Świętej Trójcy Najświętsza Maria Panna   fundatorem był kupiec Leon Posłuszny, w 1940 r. figurę uszkodzono, w 1946 r. zrekonstruowano
14. Pomnik Henryka Sienkiewicza[7] Konstanty Laszczka, Stanisław Horno-Popławski 31 lipca 1927 wrzesień 1939 Park Jana Kochanowskiego Henryk Sienkiewicz   pierwszy pomnik Henryka Sienkiewicza w Polsce, osłonięty przy obecności prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego, po wojnie odbudowany i odsłonięty 18 maja 1968 r. według projektu prof. Stanisława Horno-Popławskiego
15. Pomnik Józefa Piłsudskiego[8] Olga Niewska 14 sierpnia 1931[9]; ponownie 10.11.2018 wrzesień 1939 plac przez Szkołą Podchorążych dla Podoficerów przy ul. Gdańskiej Józef Piłsudski   Pomnik miał upamiętniać wizytę marszałka w czerwcu 1921 roku w Bydgoszczy i w Szkole. 1 sierpnia 1931 r. w Dzienniku Bydgoskim ukazął się list wskazujący, że rzeczywistym inicjatorem budowy pomnika jest komendant szkoły podchorążych ppłk Franciszek Polniaszek, który miał nałożyć przymusową składkę w wysokości 30 zł na każdego podchorążego[10] ostatniego rocznika. W 2018 dokonano rekonstrukcji w pierwotnym miejscu i w formie możliwie najbliższej oryginałowi, zmieniono natomiast cokół[9][11]
16. Pomnik Najświętszego Serca Jezusa[5][12] Piotr Triebler i Teodor Gajewski 2 października 1932 7 listopada 1939 Plac Poznański Serce Jezusa   zrekonstruowany według projektu art. plast. Marka Rony, ustawiony 9 czerwca 2010 r. przy ul. Seminaryjnej
17. Popiersie Józefa Piłsudskiego[8] 19 marca 1934 5 września 1939 Plac Poznański 9 Józef Piłsudski  
18. Pomnik Chrystusa[5][13][14] Teodor Gajewski 3 maja 1935 wrzesień 1939 skwer na Szwederowie (między ul. Orlą, a ks. Skorupki) Jezus Chrystus   krzyż i pomnik zrekonstruowany w sierpniu 1992 r.
19. Pomnik Chrystusa Zbawiciela[5] przed 1948 plac przed kościołem ewangelicko-augsburskim Jezus Chrystus   kopia posągu Chrystusa z Kopenhagi autorstwa Bertela Thorvaldsena, znajdowała się na cmentarzu ewangelickim przy ul. Jagiellońskiej na grobowcu rodziny Blumwe, w 1948 r. ustawiona przed kościołem Chrystusa Zbawiciela
20. Pomnik Wolności[7] Jan Kossowski 7 listopada 1945 Plac Wolności żołnierze Armii Czerwonej oraz Wojska Polskiego, polegli wskutek zbrodni hitlerowskich i stalinowskich   przebudowany i przemianowany po 1990 r.
21. Obelisk ku czci poległych na Jachcicach[7] Piotr Triebler 23 września 1946 skwer na Jachcicach pomordowani mieszkańcy Jachcic w okresie okupacji  
22. Pomnik Poległych w Fordonie[7] Witold Marciniak 1959 Rynek w Starym Fordonie pomordowani mieszkańcy Fordonu w okresie okupacji   16 sierpnia 2021 w ramach przebudowy Rynku wykonany z piaskowca pomnik został przesunięty o 14 metrów w kierunku kościoła; jego miejsce zajmie fontanna[15].
23. Obelisk ku czci poległych kolejarzy[7] Józef Makowski 2 września 1964 skwer przed Dyrekcją Kolei pomordowani kolejarze bydgoscy w okresie okupacji  
24. Obelisk ku czci poległych na Szwederowie[7] Józef Makowski 10 września 1965 plac przed kościołem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy 21 zamordowanych w publicznej egzekucji mieszkańców Szwederowa w odwecie za „krwawą niedzielę”  
25. Popiersie Mikołaja Kopernika[7] 21 grudnia 1966 skwer przy ul. Kopernika Mikołaj Kopernik   w 1973 r. przeniesione do II LO, a w zamian ustawiono metalową rzeźbę poplenerową przedstawiającą astronoma
26. Popiersie Leona Wyczółkowskiego[7] 21 grudnia 1966 skwer obok Muzeum Okręgowego przy ul. Gdańskiej Leon Wyczółkowski   w latach 70. XX w. przeniesione do wnętrz Muzeum Okręgowego
27. Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego[7] Stanisław Lejkowski 22 lipca 1967 skwer Leszka Białego u zbiegu ul. Staszica i Markwarta   W zamyśle Stanisława Lejkowskiego powstawał jako pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego, którego kształt, nawiązujący do orlego gniazda, miał symbolizować początki państwa; władze PRL przemianowały pomnik na pomnik Czynu Społecznego, nie pozwalając na jego dokończenie i umieszczenie w nim piastowskiego orła. W 2017 proponowano zastąpienie pomnika pomnikiem "żołnierzy wyklętych", ale rada miasta odrzuciła ten pomysł[16]. W 2021 z powodu złego stanu technicznego przeznaczony do rozbiórki[17], co spotkało się z protestami[18][19] i przyczyniło się do wpisania pomnika do rejestru zabytków[20][21].
28. Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej[22] Franciszek Masiak 5 września 1969 Stary Rynek obywatele polscy z Kujaw, Pomorza i ziemi Chełmińskiej, polegli i zamordowani w czasie II wojny światowej w latach 1939–1945   ustawiony w miejscu publicznych egzekucji, które miały miejsce we wrześniu 1939 r. w odwecie za „krwawą niedzielę”
29. Szaniec Walki i Męczeństwa[7] Jerzy Winiecki 5 września 1969 Stary Rynek, od 2008 r. plac przed Sanktuarium Nowych Męczenników pomordowani z Bydgoszczy i regionu wskutek terroru hitlerowskiego i stalinowskiego   tablice z brązu oraz kamienie z piaskowca ustawione w formie szańca
30. Złamana róża Józef Makowski 24 stycznia 1970 Park Jana Kochanowskiego w Bydgoszczy 50 gimnazjalistów, których mieli tu zamordować Niemcy w 1939 roku[23]   abstrakcyjna rzeźba ustawiona w parku w którym w 1939 miała mieć miejsce egzekucja
31. Galeria pomników kompozytorów i wirtuozów[7] Józef Makowski, Ewelina i Henryk Siwiccy, Witold Marciniak, Henryk Rasmus, Mieczysław Welter, Barbara Zbrożyna, Andrzej Kasten od 1973 Park Jana Kochanowskiego, przy Filharmonii Pomorskiej Fryderyk Chopin, Ignacy Paderewski, Henryk Wieniawski, Karol Szymanowski, Karol Kurpiński, Stanisław Moniuszko, Grażyna Bacewicz, Mieczysław Karłowicz, Piotr Czajkowski, Ludwig van Beethoven, Antonín Dvořák, Ludomir Różycki, Igor Strawinski, Johann Sebastian Bach, Claude Debussy   10 posągów i 5 popiersi ustawionych wzdłuż alei parkowych otaczających Filharmonię Pomorską im. Jana Paderewskiego
32. Skrzydła morza[24] Anna Szalast 1973 Plac Kościuszki abstrakcja   Rzeźba składa się z 2 sześciometrowych skrzydeł z aluminium, symbolizujących związki istniejącej dawniej nieopodal firmy Famor (mecenasa przedsięwzięcia) z morzem[25].
33. Pomnik Poległych w Dolinie Śmierci[7] Józef Makowski 1975 Dolina Śmierci w Fordonie ok. 3 tys. pomordowanych Polaków i Żydów w egzekucjach przeprowadzonych w październiku i listopadzie 1939 r. w Dolinie Śmierci  
34. Pomnik Lotników Ziemi Bydgoskiej[26] Józef Makowski[27] 1980 skwer na Błoniu polegli lotnicy bydgoscy w czasie II wojny światowej  
35. Popiersie Wincentego Witosa[7] Witold Marciniak 3 czerwca 1984 Park Ludowy Wincenty Witos  
36. Pomnik Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego[7] Aleksander Dętkoś 29 grudnia 1986 skwer przy ul. Bernardyńskiej polegli powstańcy wielkopolscy   położony obok grobu Nieznanego Powstańca Wielkopolskiego, urządzonego w okresie międzywojennym i zrekonstruowanego 25 sierpnia 1946 r.
37. Trzy Gracje[7] Jerzy Buczkowski 1989 nabrzeże Brdy, przy ul. Stary Port   przedstawia trzy kobiety – mityczne Gracje, które według mitologii greckiej były boginiami wdzięku i radości
38. Pomnik Leona Barciszewskiego[7] Sławoj Ostrowski 11 listopada 1989 skwer przy moście Jerzego Sulimy-Kamińskiego, od 2008 r. Wełniany Rynek Leon Barciszewski   pomnik prezydenta Bydgoszczy w latach 1932–1939, zamordowanego przez hitlerowców 11 listopada 1939 roku
39. Obelisk 18 południka Wyspa Młyńska   upamiętnia 18. południk, który przebiega przez Stary Rynek w Bydgoszczy
40. Pomnik Wydarzeń Marcowych 81[28] przed gmachem Kujawsko-Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego wydarzenia marcowe w Bydgoszczy   nieoficjalnie nazywany zębem Rulewskiego na cześć Jana Rulewskiego delegata Solidarności pobitego w 1981 roku
41. Pomnik Marii Konopnickiej[7] Krystyna Panasik 25 września 1993 przy ul. Marii Konopnickiej na Szwederowie Maria Konopnicka   Nieopodal znajduje się wyrzeźbiony ze starej topoli Pomnik krasnoludków autorstwa Mirosława Kufla[29][30]
42. Obelisk Leszka Białego ps. Jakub oraz NN ps. „Bolesław” 11 listopada 1993 Skwer im. ppor. Leszka Białego ps. Jakub, od strony ul. ks. Ryszarda Markwarta; Śródmieście żołnierze AK, "Żołnierze wyklęci", zamordowani w katowni UB przy ul. Markwarta w Bydgoszczy, w tym zamęczoni 3 marca 1945 roku Leszek Biały i "Bolesław"   ufundowany z inicjatywy Światowego Związku Żołnierzy AK; kamienny obelisk z tablicami informacyjnymi i metaloplastycznym portretem Leszka Białego; w 2012 metalowa tablica została skradziona; 25 listopada 2013 staraniem środowisk patriotycznych tablice w postaci czarnych granitowych płyt wróciła na obelisk[31]. Miejsce marcowych obchodów Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych"
43. Pomnik Prymasa Tysiąclecia[5] Jacek Kucaba 27 maja 1995 plac przed kościołem Zmartwychwstania Pańskiego Stefan Wyszyński  
44. Obelisk gen. Henryka Dąbrowskiego[32] Krystyna Panasik 1999 Park Henryka Dąbrowskiego Jan Henryk Dąbrowski   upamiętnia zdobycie Bydgoszczy przez wojska dowodzone przez gen. Henryka Dąbrowskiego podczas insurekcji kościuszkowskiej (1794)
45. Pomnik Ikara[33] Tadeusz Nowak 5 czerwca 2002 Fordon absolwenci szkoły szybowcowej w Fordonie   znajduje się u stóp „Góry Szybowników”, skąd adepci Szkoły Szybowcowej w Fordonie (1933–1963) dokonywali wzlotów na szybowcach
46. Przechodzący przez rzekę[34] Jerzy Kędziora 1 maja 2004 przy ul. Mostowej, nad rzeką Brdą   rzeźba zawieszona na linie nad rzeką Brdą
47. Wędrowiec Michał Kubiak 23 kwietnia 2005 u zbiegu ulic: Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej.   Postać przygląda się hotelowi „Pod Orłem”
48. Pomnik pamięci 16 Pułku Ułanów Wlkp[35] 29 lipca 2005 skwer przy ul. 16 Pułku Ułanów Wlkp na Błoniu polegli żołnierze 16 Pułku Ułanów Wlkp   obelisk wzniesiony w 1921 r., zniszczony w 1939 r., odbudowany w 1973 r. i przebudowany w 1996 r.
49. Ławeczka Mariana Rejewskiego[36] Michał Kubiak 16 sierpnia 2005 plac u zbiegu ulic: Gdańskiej i Śniadeckich Marian Rejewski   pomnik bydgoszczanina, pogromcy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma
50. Postać Pana Twardowskiego[37] Jerzy Kędziora 2 czerwca 2006 okno kamienicy we wschodniej pierzei Starego Rynku Pan Twardowski   rzeźba sterowana elektronicznie, pojawiająca się w oknie kamienicy dwa razy dziennie (13:13 i 21:13) w spektaklu świetlno-muzycznym
51. Pomnik Kazimierza Wielkiego Mariusz Białecki 27 października 2006 skwer przy ul. Wały Jagiellońskie król Kazimierz Wielki   pomnik dawcy praw miejskich Bydgoszczy
52. Pomnik Andrzeja Szwalbego[38] Michał Kubiak 19 kwietnia 2007 plac przed Filharmonią Pomorską Andrzej Szwalbe   pomnik Honorowego Obywatela Bydgoszczy, budowniczego filharmonii i opery
53. Kalwaria Bydgoska-Golgota XX wieku[39] Jacek Kucaba 2009 Dolina Śmierci ofiary terroru hitlerowskiego i stalinowskiego   pomnik w formie 13 dwumetrowych krzyży ze stali nierdzewnej oraz 24-metrowej, ażurowej ściany tzw. „Bramy do Nieba”.
54. Obelisk ku pamięci gen. Aleksandra Krzyżanowskiego ps. „Wilk” 2009 ul. Xawerego Dunikowskiego 1, Skwer im. gen. Aleksandra Krzyżanowskiego-Wilka gen. bryg. Aleksander Krzyżanowski ps. „Wilk” i inne ofiary represji UB wobec mieszkańców Kresów Wschodnich i żołnierzy Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego i Nowogrodzkiego   kamienny obelisk z czarnymi kamiennymi tablicami informacyjnymi; ufundowany i odsłonięty w 2009 roku przez Środowisko Wileńsko-Nowogrodzkie AK w Bydgoszczy oraz Urząd Miasta Bydgoszczy[40]
55. Łuczniczka Nova Maciej Jagodziński-Jagenmeer 21 kwietnia 2013 plac przed Operą Nova  
56. Ławeczka prof. Zygmunta Mackiewicza[41] Michał Pronobis, Jacek Guzera 15 maja 2016 park Kazimierza Wielkiego przy fontannie Potop prof. Zygmunt Mackiewicz   Ku pamięci wybitnego chirurga i społecznika, który przyczynił się do odbudowania fontanny Potop[42].
57. Flisak[43] Michał Kubiak 30 grudnia 2017 rejon Mostu Staromiejskiego związki Bydgoszczy z rzekami, ich rolę w gospodarczym życiu miasta, zwłaszcza w handlu i transporcie   Rzeźba zamówiona przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu Węgier, jej osłonięcie rzeźby było wydarzeniem zamykającym Rok Kultury Węgierskiej w Polsce[44].
58. Ławeczka Ireny Jarockiej[45] Michał Pronobis 5 października 2019 Wybrzeże Prezydenta Narutowicza, między Mostem Staromiejskim a Operą Nova Irena Jarocka   upamiętnienie Ireny Jarockiej, która w Bydgoszczy koncertowała około 30 razy, po raz ostatni w 2008.
59. Pomnik bohaterów „Solidarności” i „Solidarności” RI[46] Barbara Walczak-Kawalec, Maciej Stelmaszyk 12 grudnia 2021 plac Kościeleckich, przed kościołem św. Andrzeja Boboli   pomnik poświęcony bohaterom „Solidarności” pracowniczej i rolniczej, postawiony przed kościołem jezuitów, w którym po wprowadzeniu stanu wojennego każdego 13. dnia miesiąca odprawiano msze za Ojczyznę, na których gromadzili się działacze opozycji i mieszkańcy miasta.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Łbik Lech: Jan Nepomucen spod bydgoskiej fary. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001.
  2. ↑ a b Romaniuk Marek: Jeszcze o bydgoskich pomnikach doby rozbiorów Polski. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 8. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2003.
  3. ↑ a b c d e f g h i Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki w latach zaboru pruskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1996.
  4. ↑ Dzieci bawiące się z gęsią - 1909
  5. ↑ a b c d e Gliwiński Eugeniusz: Figury religijne w naszym mieście. [w:] Kalendarz Bydgoski 1999.
  6. ↑ Pomnik Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia - 1923
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część I. [w:] Kalendarz Bydgoski 1997, Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część II. [w:] Kalendarz Bydgoski 1998.
  8. ↑ a b Kuczma Rajmund: Bydgoskie pomniki, tablice i rzeźby marszałka Józefa Piłsudskiego w latach 1931-1939. [w:] Kalendarz Bydgoski 1990.
  9. ↑ a b według Pomnik marszałka Piłsudskiego wrócił do Bydgoszczy. Odsłonięcie wkrótce 15.08.1931
  10. ↑ Donos na pomnik Piłsudskiego. "To była przymusowa składka"
  11. ↑ Pomnik Piłsudskiego stanie przy ul. Gdańskiej. To już pewne
  12. ↑ Pomnik Najświętszego Serca Jezusa - 1932 (2010)
  13. ↑ Głowa leżała na szafie przez ponad 50 lat Gazeta Wyborcza Bydgoszcz 14 czerwca 2011 https://web.archive.org/web/20110616214536/http://bydgoszcz.gazeta.pl/szwederowo/1,112632,9784958,Glowa_lezala_na_szafie_przez_ponad_50_lat.html?bo=1.
  14. ↑ Pomnik Chrystusa - 1935 (1992)
  15. ↑ Pomnik z rynku w Starym Fordonie ruszył w drogę. Ale krótką
  16. ↑ Społecznicy przeciwni rozbiórce pomnika w Bydgoszczy. "Piękny przykład brutalizmu w sztuce"
  17. ↑ Pomnik Tysiąclecia na skwerze Leszka Białego do rozbiórki. "Jest w stanie awaryjnym"
  18. ↑ Rozbiórka bydgoskiego pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego budzi emocje. Jest kolejne pismo
  19. ↑ Rada ds. Estetyki Miasta ostro broni pomnika na skwerze Leszka Białego. "Zburzą? Niech odbudują"
  20. ↑ Rozbiórka bydgoskiego pomnika Tysiąclecia wstrzymana. Społecznicy zaszachowali ratusz
  21. ↑ Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego w Bydgoszczy uratowany. "Bezsporna wartość artystyczna"
  22. ↑ Pomniki.
  23. ↑ Mieszkający w pobliżu w 1939 Zbigniew Raszewski w swoich wspomnieniach stanowczo zaprzecza zaistnieniu takiego zdarzenia
  24. ↑ Skrzydła potrzebują wiatru. „Gazeta Pomorska”, s. 9A, 2011-08-02. 
  25. ↑ Krzysztof Błażejewski „Skrzydła opadają na skwerze”, Express Bydgoski 23 marca 2013
  26. ↑ Bydgoski Klub Seniora. aeroklub.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-26)]..
  27. ↑ Kultowe rzeźby na składowisku. "Ryby wkomponowałyby się w park Witosa"
  28. ↑ Pomnik Wydarzeń Marcowych 81'.
  29. ↑ Pomnik krasnoludków
  30. ↑ W Bydgoszczy też są krasnoludki
  31. ↑ IPN, Patroni naszych ulic: Leszek Biały „Jakub” (1919–1945), s. 24., 2018.
  32. ↑ Umiński Janusz: Bydgoszcz – przewodnik. Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-905282-0-7.
  33. ↑ Rudnicki Daniel: Bydgoskie wydarzenia 2002 roku. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003.
  34. ↑ Derenda Jerzy red.: Bydgoszcz w blasku symboli. Tom II z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ISBN 978-83-916178-0-9, 978-83-916178-2-3, 978-83-916178-7-8, s. 556.
  35. ↑ Gliwiński Eugeniusz: Pomnik pamięci 16 pułku ułanów wielkopolskich na Błoniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2002.
  36. ↑ Dostęp 29-01-2010.
  37. ↑ Derenda Jerzy red.: Bydgoszcz w blasku symboli. Tom II z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ISBN 978-83-916178-0-9, 978-83-916178-2-3, 978-83-916178-7-8, s. 564.
  38. ↑ https://archive.ph/20120713184047/http://paletz.blog.onet.pl/Pomnik-Andrzeja-Szwalbego-prze,2,ID200671886,n dostęp 29-01-2010.
  39. ↑ https://archive.ph/20120729070712/http://www.dolinasmierci.pl/index.php?page=kalwaria&page2=lewe_historia&page3=menu dostęp 29-01-2010.
  40. ↑ Pamiętaj Skąd Jesteś, Pomnik upamiętniający gen. Aleksandra Krzyżanowskiego ps. „Wilk” w Bydgoszczy w województwie kujawsko-pomorskim - Miejsca pamięci narodowej w Bydgoszczy [online], Pamiętaj Skąd Jesteś [dostęp 2023-02-18] (pol.).
  41. ↑ Nowa rzeźba stanie nad Brdą. Już za tydzień. Flisak Czakiego
  42. ↑ Ławeczka prof. Mackiewicza w Bydgoszczya
  43. ↑ Nowa rzeźba stanie nad Brdą. Już za tydzień. Flisak Czakiego
  44. ↑ Anna Stankiewicz Nowa rzeźba nad Brdą oficjalnie odsłonięta
  45. ↑ Ławeczka Ireny Jarockiej w Bydgoszczy. Stoi nad Brdą przy Operze Nova
  46. ↑ W Bydgoszczy odsłonięty został pomnik poświęcony bohaterom "Solidarności" pracowniczej i rolniczej

Bibliografia edytuj

  • Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki w latach zaboru pruskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1996
  • Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część I. [w:] Kalendarz Bydgoski 1997
  • Gliwiński Eugeniusz: Bydgoskie pomniki naszych czasów. Część II. [w:] Kalendarz Bydgoski 1998
  • Gliwiński Eugeniusz: Figury religijne w naszym mieście. [w:] Kalendarz Bydgoski 1999
  • Gliwiński Eugeniusz: Pomnik pamięci 16 pułku ułanów wielkopolskich na Błoniu. [w:] Kalendarz Bydgoski 2002
  • Karnowski Andrzej: Kazimierz Wielki na cokole. [w:] Kalendarz Bydgoski 2003
  • Kuczma Rajmund: Bydgoskie pomniki, tablice i rzeźby marszałka Józefa Piłsudskiego w latach 1931-1939. [w:] Kalendarz Bydgoski 1990
  • Łbik Lech: Święty Jan Nepomucen spod bydgoskiej fary. [w:] Kalendarz Bydgoski 2001
  • Umiński Janusz: Bydgoszcz – przewodnik. Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-905282-0-7

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pomniki_i_rzeźby_w_Bydgoszczy&oldid=72471674”