Pomorze (prowincja)

prowincja państwa pruskiego

Prowincja Pomorze (niem. Provinz Pommern) – prowincja państwa pruskiego, a potem zjednoczonych w XIX w. Niemiec (do 1945 r.). Stolicą prowincji był Szczecin, a przejściowo w okresie 1808–1814 Stargard[1]. W 1939 roku prowincja miała powierzchnię 38 401 km² i liczyła 2 405 021 mieszkańców.

Prowincja Pomorze
Provinz Pommern
prowincja
1816–1945
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Pommernlied
(Pieśń Pomorza)
Państwo

 Prusy

Siedziba

Szczecin

Data powstania

1816

Data likwidacji

1945

Powierzchnia

38 401 km²

Populacja (1939)
• liczba ludności


2 405 021

• gęstość

62,63 osób/km²

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Prowincja Pomorze w 1905
Mapa Prowincji Pomorze w 1913 r.
Mapa Prowincji Pomorze w 1939 r.
Wielka Rzesza Niemiecka w 1944 r.
Gmach Sejmu Pomorskiego w Szczecinie – widok współczesny

Numery rejestracyjne samochodów zarejestrowanych w prowincji zaczynały się od „I H”.

Zmiany terytorialne

edytuj

W wyniku traktatu wersalskiego niewielki fragment powiatów: bytowskiego, lęborskiego i słupskiego (w sumie około 6 km²) został przekazany Polsce. W roku 1932 rejencja stralsundzka została przyłączona do rejencji szczecińskiej, a w roku 1938 (po likwidacji prowincji Marchia Graniczna) powstała nowa, trzecia (obok szczecińskiej i koszalińskiej), rejencja pilska (Regierungsbezirk Grenzmark Posen-Westpreußen) z siedzibą władz w Pile. Po II wojnie światowej większa, wschodnia część prowincji przypadła Polsce, część zachodnia (Pomorze Przednie) przypadła Niemcom i obecnie wchodzi w skład kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie.

Podział administracyjny Pomorza (do 1920 roku)

edytuj

Stolica: Szczecin

Szczegółowe podziały administracyjne rejencji znajdują się w poszczególnych opisach tych rejencji.

Demografia

edytuj

W 1905 roku Prowincja Pomorze obejmowała powierzchnię 30 120 km² i miała 1 684 326 mieszkańców, z których 1 616 550 stanowili protestanci, 50 206 katolicy, 9960 Żydzi[2].

W 1900 roku przy granicy z prowincją Prusy Zachodnie mieszkały 14 162 osoby z ojczystym językiem kaszubskim, oraz w rejonie jezior Łebsko i Gardno ogółem 310 osób posługujących się tym językiem[2].

Nadprezydenci Pomorza

edytuj
Lata urzędowania Nadprezydent Lata życia
1815–1816 Karl Heinrich Ludwig Freiherr von Ingersleben 1753 – 1831
1816–1831 Johann August Sack 1764 – 1831
1831–1835 Moritz Haubold Freiherr von Schönberg 1770 – ?
1835–1852 Wilhelm Friedrich Fürchtegott von Bonin 1786 – 1852
1852–1866 Ernst Karl Friedrich Wilhelm Adolf Freiherr Senfft von Pilsach 1795 – 1882
1867–1882 Ferdinand Karl Wilhelm August Freiherr von Münchhausen 1810 – 1882
1883–1891 Ulrich von Behr-Negendank 1826 – 1902
1891–1899 Robert von Puttkamer 1828 – 1900
1900–1911 Helmuth Freiherr von Maltzahn 1840 – 1923
1911–1917 Wilhelm Hans August von Waldow 1856 – 1937
1917–1918 Max Hermann Freiherr von Ziller 1856 – 1929
1918–1919 Georg Michaelis 1857 – 1936
1919–1930 Julius Lippmann 1864 – 1934
1930–1933 Carl von Halfern 1873 – 1937
1933–1945 Franz Schwede (gauleiter) 1888 – 1960

Wykaz miast 1816–1945 (stan ludności na 1 grudnia 1905)

edytuj
Herb Miasto Ludność 1905 Rejencja 1905 Powiat 1905 Obecna lokacja
  Stettin (Szczecin) 224 119 szczecińska Stettin-Stadt  
  Stralsund(Strzałów) 31 809 strzałowiecka Stralsund-Stadt  
  Stolp (Słupsk) 31 154 koszalińska Stolp-Stadt  
  Stargard 26 907 szczecińska Stargard-Stadt  
  Greifswald (Gryfia) 23 767 strzałowiecka Greifswald-Stadt  
  Kolberg (Kołobrzeg) 22 856 koszalińska Kolberg-Körlin  
  Köslin (Koszalin) 21 474 koszalińska Köslin  
  Anklam (Toglin) 15 625 strzałowiecka Anklam  
  Swinemünde (Świnoujście) 13 272 szczecińska Usedom-Wollin  
  Demmin (Dymin) 12 536 szczecińska Demmin  
  Lauenburg (Lębork) 12 502 koszalińska Lauenburg  
  Neustettin (Szczecinek) 10 785 koszalińska Neustettin  
  Pasewalk(Pozdawilk) 10 520 szczecińska Ueckermünde  
  Gollnow (Goleniów) 9194 szczecińska Naugard  
  Pyritz (Pyrzyce) 8600 szczecińska Pyritz  
  Belgard an der Persante (Białogard) 8589 koszalińska Belgard  
  Wolgast(Wołogoszcz) 8346 strzałowiecka Greifswald-Land  
  Treptow an der Rega (Trzebiatów) 7794 szczecińska Greifenberg  
  Altdamm (Dąbie) 7451 szczecińska Randow  
  Barth (Bardowo) 7344 strzałowiecka Franzburg  
  Schivelbein (Świdwin) 7219 koszalińska Schivelbein  
  Greifenberg (Gryfice) 7207 szczecińska Greifenberg  
  Bütow (Bytów) 7011 koszalińska Bütow  
  Greifenhagen (Gryfino) 6583 szczecińska Greifenhagen  
  Ueckermünde(Wkryujście) 6263 szczecińska Ueckermünde  
  Schlawe (Sławno) 6221 koszalińska Schlawe  
  Dramburg (Drawsko Pomorskie) 6107 koszalińska Dramburg  
  Rügenwalde (Darłowo) 5968 koszalińska Schlawe  
  Cammin (Kamień Pomorski) 5923 szczecińska Cammin  
  Rummelsburg (Miastko) 5701 koszalińska Rummelsburg  
  Labes (Łobez) 5183 szczecińska Regenwalde  
  Bublitz (Bobolice) 5154 koszalińska Bublitz  
  Polzin (Połczyn-Zdrój) 5046 koszalińska Belgard  
  Naugard (Nowogard) 4872 szczecińska Naugard  
  Falkenburg (Złocieniec) 4702 koszalińska Dramburg  
  Wollin (Wolin) 4560 szczecińska Usedom-Wollin  
  Treptow an der Tollense(Trzebiatów nad Tolężą) 4429 szczecińska Demmin  
  Tempelburg (Czaplinek) 4377 koszalińska Neustettin  
  Pölitz (Police) 4303 szczecińska Randow  
  Bergen auf Rügen(Górsko Rańskie) 4045 strzałowiecka Rügen  
  Loitz (Łosice) 4020 strzałowiecka Grimmen  
  Gartz an der Oder(Gardziec Odrzański) 3947 szczecińska Randow  
  Grimmen(Grzymie) 3825 strzałowiecka Grimmen  
  Kallies (Kalisz Pomorski) 3627 koszalińska Dramburg  
  Regenwalde (Resko) 3477 szczecińska Regenwalde  
  Tribsees(Trzebudzice) 3423 strzałowiecka Grimmen  
  Jarmen (Jaromin) 3083 szczecińska Demmin  
  Körlin an der Persante (Karlino) 2999 koszalińska Kolberg-Körlin  
  Zanow (Sianów) 2795 koszalińska Schlawe  
  Fiddichow (Widuchowa) 2725 szczecińska Greifenhagen  
  Wangerin (Węgorzyno) 2677 szczecińska Regenwalde  
  Massow (Maszewo) 2666 szczecińska Naugard  
  Nörenberg (Ińsko) 2634 szczecińska Saatzig  
  Bahn (Banie) 2628 szczecińska Greifenhagen  
  Freienwalde (Chociwel) 2562 szczecińska Saatzig  
  Plathe (Płoty) 2557 szczecińska Regenwalde  
  Pollnow (Polanów) 2521 koszalińska Schlawe  
  Bärwalde (Barwice) 2282 koszalińska Neustettin  
  Daber (Dobra) 2253 szczecińska Naugard  
  Ratzebuhr (Okonek) 2192 koszalińska Neustettin  
  Lassan (Lesiany) 2148 strzałowiecka Greifswald-Land  
  Leba (Łeba) 2027 koszalińska Lauenburg  
  Garz auf Rügen(Gardziec Rański) 2015 strzałowiecka Rügen  
  Gützkow(Choćków) 2007 strzałowiecka Greifswald-Land  
  Neuwarp (Nowe Warpno) 1883 szczecińska Ueckermünde  
  Jacobshagen (Dobrzany) 1871 szczecińska Saatzig  
  Penkun (Pieńkuń) 1810 szczecińska Randow  
  Usedom (Uznam) 1729 szczecińska Usedom-Wollin  
  Damgarten(Dębogóra) 1700 strzałowiecka Franzburg  
  Richtenberg(Rychtenbork) 1658 strzałowiecka Franzburg  
  Franzburg(Nowopole) 1470 strzałowiecka Franzburg  
  Zachan (Suchań) 1384 szczecińska Saatzig  

1 października 1938 do Pomorza przyłączono 21 miast z Marchii Granicznej Poznańsko-Zachodniopruskiej: Choszczno (Arnswalde), Drawno (Neuwedell) (Unruhstadt) z powiatu choszczeńskiego, Dobiegniew (Woldenberg), Drezdenko (Driesen) i Strzelce Krajeńskie (Friedeberg) z powiatu strzeleckiego, Biały Bór (Baldenburg), Czarne (Hammerstein), Człuchów (Schlochau), Debrzno (Preußisch Friedland) i Lędyczek (Landeck) z powiatu człuchowskiego, Złotów (Flatow) i Krajenka (Krojanke) z powiatu złotowskiego, Wałcz, Jastrowie, Mirosławiec, Człopa i Tuczno z powiatu wałeckiego, Krzyż i Trzcianka z powiatu noteckiego oraz miasto Piła.

Miasta

edytuj
 
Szczecin, 1917

Populacja największych miast prowincji w latach 1890 i 1925 oraz ich współczesna przynależność państwowa:

miasto pop. 1890 pop. 1925 rejencja źródło 2014
1. Szczecin 116 228 254 466 szczecińska [3]  
2. Słupsk 23 862 41 602 koszalińska [4]  
3. Strzałów 27 814 39 469 strzałów [5]  
4. Stargard 23 785 32 545 szczecińska [6]  
5. Kołobrzeg 16 999 30 115 koszalińska [7]  
6. Koszalin 17 810 28 812 koszalińska [8]  
7. Gryfia 21 624 26 695 strzałów [9]  

Przypisy

edytuj
  1. Podziały administracyjne Pomorza Zachodniego w latach 1800–1970, red. T. Białecki, Szczecin, 1970, s. 7–8.
  2. a b Meyers Großes Konversationslexikon, 6. Auflage, 16. Band, Leipzig/Wien 1909, s. 134–137.
  3. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-22] (niem.).
  4. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] (niem.).
  5. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] (niem.).
  6. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] (niem.).
  7. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-18] (niem.).
  8. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] (niem.).
  9. Informationsseite – DENIC eG [online], www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] (niem.).

Linki zewnętrzne

edytuj