Wikipedia

Postawy

miasto na Białorusi

Postawy, Pastawy (biał. Паставы, Pastawy, ros. Поставы) – miasto na Białorusi, centrum administracyjne rejonu postawskiego obwodu witebskiego. Położone w północnej części kraju na Pojezierzu Białoruskim, nad rzeką Miadziołką – dopływem Dzisny, 20 km od granicy z Litwą. Od zachodu graniczy z jeziorem Zadziewskim. Leży na historycznej Wileńszczyźnie. Liczba mieszkańców wynosi 19 881 (2018 r.). W mieście krzyżują się drogi R27 i R110.

Postawy
Паставы
Ilustracja
XVIII-wieczne kamienice na Placu Lenina (dawnym Starym Rynku)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 witebski

Populacja (2018)
• liczba ludności


19 881[1]

Nr kierunkowy

2155

Kod pocztowy

211840

Tablice rejestracyjne

2

Położenie na mapie obwodu witebskiego
Mapa konturowa obwodu witebskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Postawy”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Postawy”
Położenie na mapie Polski w 1939 r.
Mapa konturowa Polski w 1939 r., u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Postawy”
Ziemia55°07′N 26°50′E/55,116667 26,833333
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII w. w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego[2].

W mieście jest stacja kolejowa Postawy.

Herb

edytuj

Herb Postaw został ustanowiony 20 stycznia 2006 r. ukazem prezydenta Białorusi nr 36[3].

Historia

edytuj

Starożytność

edytuj

Według danych archeologicznych starożytna osada w miejscu Postaw istniała w 2. tysiącleciu p.n.e. na północnym brzegu jeziora Zadziewskiego. Podczas prac wykopaliskowych znaleziono skrobaki krzemienne, groty, noże i ceramiczne części.

Średniowiecze

edytuj

Pierwsza pisemna wzmianka Postaw, zwanych Posadnik pochodzi z 996 r. Rosyjski historyk Siergiej Fiodorow w swojej pracy „Osady na północno-zachodnim terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego”, opublikowanej w Sankt Petersburgu, napisał: „osada powstała w 996 r. Despot Zenowicz, przyjezdny magnat, upodobał sobie to miejsce i założył w 1005 r. (osadę)”. Prawdopodobnie w 1409 r. Wielki Książę Witold podniósł Postawy do rangi miasteczka.

W I Rzeczypospolitej

edytuj

W 1522 r. właściciel miejscowych dóbr Jan Zenowicz wzniósł na rynku drewniany kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (przebudowany w 1760 r., rozebrany po powstaniu styczniowym). Miasteczko znajdowało się wówczas w powiecie oszmiańskim, województwie wileńskim w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1579 r. Postawy znalazły się na trasie pochodu króla Stefana Batorego na Połock. Wyznaczono tu punkt zborny artylerii. Następnie transportowano ją rzekami Miadziołką i Dziśnienką do Dzisny[4]. Na początku XVII w. majątek i miasteczko stały się własnością Biegańskich. W 1628 r. Postawy zostały ośrodkiem wolnego handlu. Z Postaw prowadziły drogi do Miadzioła, Głębokiego i Druji. Po drugiej stronie rzeki znajdowało się przedmieście Miadziołka, które miało obszar 17 jardów. Łącznie Postawy zajmowały wówczas obszar 66 jardów. Poza granicami miasta nie było domostw.

W 1640 r. na północny zachód od centrum miejscowości, na wyspie utworzonej przez rzekę i kanał Miadziołka, sekretarz króla Władysława IV Wazy, Stanisław Biegański, ufundował kościół i klasztor ojców franciszkanów. Podczas wojny trzynastoletniej miasto zostało zniszczone przez Rosjan, ocalało tylko 5 domów.

W ostatnich latach I Rzeczypospolitej Postawy znane były jako miasteczko sądowe bardzo rozległego powiatu oszmiańskiego: od 1775 r. na zmianę z Oszmianą odbywały się tu sądy powiatowe. W 1780 r. otwarto w Postawach tak zwaną szkołę podwydziałową, znajdującą się pod zarządem Szkoły Głównej Wileńskiej, czyli późniejszego Uniwersytetu Wileńskiego. Postawy należały m.in. do Deszpotów i Zenowiczów, zaś w drugiej połowie XVIII w. do Antoniego Tyzenhauza. Nastąpił wóczas rozwój i rozbudowa miasteczka. Antoni Tyzenhauz, słynny reformator epoki stanisławowskiej urządził w Postawach swoją główną siedzibę i zamienił miasteczko w promieniujący na okolicę ośrodek kultury i oświaty. Staraniem Tyzenhauzów Postawy w 1791 r. otrzymały prawa miejskie i stały się na krótko (w latach 1791–96) stolicą powiatu zawilejskiego.

Okres zaborów

edytuj
 
Pałac w Postawach w 1842 roku

W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski Postawy zostały włączone do powiatu dziśnieńskiego w zaborze rosyjskim. W latach 1814–1853 Postawy należały do Konstantego Tyzenhauza, który założył tu muzeum ornitologiczne i galerię sztuki, w której w 1840 roku było ponad 60 dzieł. 26 czerwca 1863 r. podczas powstania styczniowego, w Kropiwnikach niedaleko Postaw, został rozbity oddział Leona Czechowicza herbu Ostoja. Przedtem został on z 30 ludźmi odcięty po bitwie pod Lubkami niedaleko Iży i udał się w powiat dziśnieński. W potyczce poległo 3 powstańców, a 8 dostało się do niewoli, wśród nich dowódca. W 1880 r. majątek przeszedł w posiadanie Przeździeckich. W końcu XIX w. miasto liczyło 2400 mieszkańców. Do jego rozwoju przyczyniła się budowa w 1897 r. linii kolejowej z Podbrodzia do Królewszczyzny. W latach 1898–1904 na fundamentach i piwnicach dawnego klasztoru franciszkanów wybudowano ceglany kościół św. Antoniego Padewskiego według projektu Artura Goebla.

W latach 1899–1914 przy ul. Wileńskiej, na terenie majątku Przeździeckich, funkcjonowała szkoła polowań - oficerska szkoła kawalerii, filia Wyższej Oficerskiej Szkoły Kawalerii w Sankt Petersburgu. W polowaniach uczestniczyli m.in. Mikołaj II, Mikołaj Mikołajewicz, Fiodor Arturowicz Keller, Aleksiej Brusiłow, Carl Gustaf Mannerheim, Aleksiej Ignatjew, Piotr Krasnow[5].

W latach 1903 i 1905 w domu aptekarza Kazimierza Parniewskiego przy ul. Zadziewskiej, przed carską policją ukrywał się Józef Piłsudski[6][7]. W 1938 r. starosta postawski Tadeusz Wielowiejski uroczyście odsłonił tablicę upamiętniającą tamte wydarzenia. W budynku znajdowały się organizacje kulturalne i edukacyjne oraz pokój-muzeum Józefa Piłsudskiego[8].

W czasie I wojny światowej zniszczono kościół św. Antoniego Padewskiego. W Postawach znajdował się pomnik upamiętniający niemieckich żołnierzy, obecnie nieistniejący.

II Rzeczpospolita i II wojna światowa

edytuj

W czerwcu 1919 r., zajmująca odcinek pod Postawami, 3 kompania 6 pułku piechoty Legionów, dowodzona przez ppor. Jana Niemierskiego, została otoczona w mieście przez przeważające siły nieprzyjaciela. Przez trzy dni (19–21 czerwca 1919 r.) kompania broniła się odpierając natarcia sowieckie, aż do nadejścia odsieczy[9].

Osobny artykuł: bitwa pod Postawami.

1 czerwca 1920 r. 159 pp wielkopolskiej[10], należący do VII Brygady Rezerwowej, uderzył dwoma batalionami na Postawy zajęte przez oddziały sowieckie. Nieprzyjaciel powstrzymał atak IV batalionu. Powodzenie uzyskał III batalion, który o godz. 8 zajął Postawy. W walkach zdobyto dwa działa. 159 pp wlkp. stracił 7 zabitych i 31 rannych[11].

Nazwy ulic i placów miasta[12][13]
Obecne Historyczne
17 września Zadziewska
Gagarina Zarzeczna
Plac Komsomolski Rynek Zadziewski
W. Klara Konstantego Tyzenhauza
Krupskiej (część) Sosnowa
Szkolna
Plac Lenina Stary Rynek
Plac Piłsudskiego
Lenina Brasławska
Maksima Gorkiego Bazyliańska
Pawlika Morozowa Jurysdyka
Pionierska Topolowa
Sowiecka Wileńska
Pracownicza Klonowa
Szkolna
Armii Czerwonej Łuczajska
B. Pierackiego
Komsomolska 11 listopada
Październikowa Polna

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości miasto zostało siedzibą powiatu postawskiego i wiejskiej gminy Postawy w województwie wileńskim, a liczba mieszkańców zaczęła szybko rosnąć. W latach dwudziestych odbudowano kościół parafialny. W 1934 r. wzniesiono pomnik obok mogiły zbiorowej ponad 30 żołnierzy polskich poległych w latach 1919–1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej. W 1939 r. Sowieci zdewastowali pomnik, a następnie próbowali go przewrócić za pomocą czołgów. Zdołali go jednak tylko pochylić. Następnie chciano go wysadzić w powietrze, jednak nie zrobiono tego w wyniku protestów mieszkańców. Żelazne krzyże usunięto, a kości leżących tam żołnierzy wywieziono podobno w okolice Postaw. W miejscu cmentarza wybudowano dwupiętrowy dom. Zdewastowany pomnik stoi do dziś, odseparowany od rynku tym budynkiem. 18 i 19 sierpnia 1931 r. odbył się w Postawach kongres eucharystyczny[14]. W 1935 r. w Postawach odbyła się wystawa lniarska[15]. W latach 30. XX w. wybudowano koszary 23 pułku ułanów grodzieńskich.

 
Postawy w 1941 r.

Od września 1939 r. do 1941 r. miasteczko znalazło się pod okupacją sowiecką, a później w latach 1941–1944 pod okupacją niemiecką. W 1940 r. Sowieci zburzyli sukiennice znajdujące się na rynku wybudowane w drugiej połowie XVIII wieku. Postawy leżały w dystrykcie Głębokie Komisariatu Generalnego Białorusi. Ze względu na liczną społeczność żydowską zamieszkującą miasto Niemcy w sierpniu 1941 r. utworzyli getto. Do listopada 1942 r. zabito około 4000 Żydów. W 1942 r. Niemcy rozstrzelali ks. Bolesława Maciejewskiego, który był miejscowym proboszczem od 1933 r. 5 lipca 1944 r. do miasta wkroczyła 145 Dywizja Strzelców Armii Czerwonej.

Okres powojenny

edytuj

W latach 1944–1991 Postawy znajdowały się w Białoruskiej SRR. W latach 50. komuniści zburzyli cerkiew pounicką. Budynek został zbudowany w XVIII w. Do 1815 r. mieścił się tam sąd. Gdy spłonęła drewniana cerkiew, Konstanty hrabia Tyzenhauz oddał budynek prawosławnym. W 1893 r. została zbudowana nowa murowana cerkiew prawosławna św. Mikołaja Cudotwórcy. W 1959 r. odebrano wiernym kościół św. Antoniego Padewskiego, który został im zwrócony w 1989 r. Na cmentarzu znajduje się kwatera polskich żołnierzy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej ekshumowanych z miejscowości Bahudziuki, Hoduciszki, Komaje, Koziany, Michaliszki, Ozierawo, Platerów, Podzisieniki, Przewoźniki, Rabieki, Wielka Olsia, Wilejty, Winogrady[16].

W dawnych koszarach 23 pułku ułanów grodzieńskich początkowo stacjonował 25 pułk pancerny 3 Armii, a w latach 50. XX w. 45. Gwardyjska Zwienigorodska Dywizja Pancerna[17]. Od 1 lipca 1960 r. znajdowała się tutaj jednostka Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR. Stacjonował tu 346 pułk rakietowy wchodzący w skład 32 dywizji rakietowej, której sztab miał w Postawach swoją siedzibę. Początkowo pułk dysponował dwoma wyrzutniami rakiet naziemnych i jednej minowej z rakietami R-12, R-12U, od 1977 roku był uzbrojony w RK 15P645, a od 1991 r. w RK Topol[18]. Na północ od Kościeniów i na północ od Kozian wzniesiono bazy rakietowe. Na południe od Jeziorek w 1983 r. wybudowano lotnisko eskadry śmigłowców. W 1993 r. jednostkę wojsk rakietowych rozformowano. Część dawnych zabudowań w Postawach i lotnisko w Jeziorkach przejęła Komenda Straży Granicznej. Część budynków w Kościeniach przeznaczono na Dziecięce Centrum Rehabilitacji. W 1954 r. w Nowym Dworze wybudowano wojskową bazę lotniczą, która funkcjonowała do 1995 r.

Obecnie w Postawach mieści się siedziba władz rejonu w obwodzie witebskim. Przedmieścia Postaw są zabudowane drewnianymi domami w otoczeniu ogródków. Główna ulica, biegnąca ze wschodu na zachód, przecina rzekę Miadziołkę rozlaną tu w dwa stawy. Przy rozdzielającym je moście znajduje się tama i zabytkowy, późno klasycystyczny młyn wodny z drugiej połowy XIX w. z zachowanymi starymi mechanizmami. Na brzegu mniejszego ze stawów stoi neogotycki kościół św. Antoniego Padewskiego. Od mostu niedaleko do Rynku. Dzięki jego unikalnej, zabytkowej zabudowie Postawy uważane są za jedno z najciekawszych pod względem architektonicznym i urbanistycznym miast Białorusi.

W mieście znajduje się stadion piłkarski o pojemności 2000 osób, na którym mecze rozgrywał klub piłkarski PMC Postawy.

Demografia

edytuj

Do 1939 r. Postawy składały się z trzech osobnych jednostek osadniczych. Miasteczka, folwarku (późniejsza osada-cegielnia) oraz stacji kolejowej.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 r. oraz Drugiego Powszechnego Spisu Ludności zamieszkiwało:

  • miasteczko – 974 osoby, 350 było wyznania rzymskokatolickiego, 223 prawosławnego, 1 ewangelickiego, 12 staroobrzędowego, 368 mojżeszowego i 20 mahometańskiego. Jednocześnie 422 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 211 białoruską, 339 żydowską a 2 inną. Było tu 146 budynków mieszkalnych[19]. W 1931 r. w 555 domach zamieszkiwało 3050 osób[20].
  • folwark – późniejszą cegielnię [1] – 34 osoby, 14 było wyznania rzymskokatolickiego, 20 prawosławnego. Jednocześnie 19 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 14 białoruską a 1 inną. Był tu 1 budynek mieszkalny[19]. W 1931 r. w 3 domach zamieszkiwało 51 osób[20].
  • stację kolejową [2] – 66 osób, 43 było wyznania rzymskokatolickiego, 14 prawosławnego a 8 mojżeszowego. Jednocześnie 41 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 15 białoruską, 8 żydowską a 2 inną. Było tu 9 budynków mieszkalnych[19]. W 1931 r. w 19 domach zamieszkiwało 155 osób[20].

Przemysł

edytuj

W mieście rozwinął się spożywczy oraz lniarski[21].

Zabytki

edytuj
 
Pałac Tyzenhauzów i Przeździeckich
 
XVIII-wieczne kamienice na północnej stronie dawnego Starego Rynku

Zniszczone obiekty zabytkowe

edytuj
  • Budynek sądu z XVIII w., od 1815 r. cerkiew unicka, następnie prawosławna, zburzona w latach 50. XX w.
  • Sukiennice z drugiej połowy XVIII w., zburzone w 1940 r.
  • Szkoła oficerska
  • Browar Marii Przeździeckiej

Religia

edytuj

Cerkiew prawosławna

edytuj

Miasto jest siedzibą dekanatu postawskiego (w eparchii połockiej i głębockiej) oraz należącej do niego parafii pw. św. Mikołaja Cudotwórcy. Świątynią parafialną jest cerkiew z lat 90. XIX w.[22]

Kościół rzymskokatolicki

edytuj
 
Kościół św. Antoniego Padewskiego
Osobny artykuł: Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i Świętego Antoniego z Padwy w Postawach.
Osobny artykuł: Parafia Jezusa Miłosiernego w Postawach.

Rzymskokatolicka parafia w Postawach powstała w XVI w. Pierwszy drewniany kościół ufundował Jan Zenowicz herbu Deszpot. Obecna, murowana świątynia została zbudowana w latach 1898–1904. W 2014 r. powstała druga parafia rzymskokatolicka w mieście. Od 2017 r. nabożeństwa odbywają się w tymczasowej kaplicy.

Miasta partnerskie

edytuj
 
Polski pomnik z czasów II Rzeczypospolitej

Ludzie związani z Postawami

edytuj

Galeria

edytuj
  •  
    Młyn wodny
  •  
    Muzeum Krajoznawcze
  •  
    Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy
  •  
    Synagoga
  •  
    Cmentarz żydowski

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], belstat.gov.by [dostęp 2019-03-07].
  2. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 81.
  3. ↑ Alaksandr Łukaszenka: УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ - 20 января 2006 г. № 36. Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 2006-01-20. [dostęp 2010-04-05]. (ros.).
  4. ↑ Postawy [online], personal.inet.fi [dostęp 2016-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-19].
  5. ↑ Автор: Leonjan |, Николаевский охотничий замок в Поставах [online], Поставы.of.by, 8 grudnia 2021 [dostęp 2022-09-01] (ros.).
  6. ↑ Wizyta Marszałka Piłsudskiego w Postawach [online], pilsudczycykresy.blogspot.com [dostęp 2021-10-12] (pol.).
  7. ↑ Miejsca pamięci poświęcone Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu [online], pilsudczycykresy.blogspot.com [dostęp 2021-10-12] (pol.).
  8. ↑ Miejsca pamięci poświęcone Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu [online], pilsudczycykresy.blogspot.com [dostęp 2023-02-20] (pol.).
  9. ↑ W Postawach polegli szeregowcy 6 pp leg.: Nojech Blutsztejn, Antoni Jóźwiak, Józef Praski, Michał Wieczorek
  10. ↑ Dn. 05.03.1921 r. 159 pp wlkp. został przemianowany na 74 pułk piechoty, a w 1922 r. do nazwy pułku dodano przydomek „górnośląski”.
  11. ↑ W dniach 01.06-24.07.1920 w Postawach polegli następujący żołnierze 159 pp wlkp.: sierż. Józef Konieczka, szeregowcy Edward Arnip, Antoni Brzeziński, Władysław Czmielosz, Henryk Gawroński, Bolesław Grabowski i Maksymilian Nowak. Ogółem w latach 1919–1920 w Postawach i okolicy zginęło co najmniej 22 żołnierzy WP znanych z imienia i nazwiska. Część z nich prawdopodobnie spoczywała w mogile przy rynku.
  12. ↑ Назвы вуліц горада Паставы [online], Весткі.info [dostęp 2016-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-24].
  13. ↑ Gienek, Miasto Postawy i okolice: Spis przedwojennych ulic postawskich [online], Miasto Postawy i okolice, 4 marca 2016 [dostęp 2016-04-04].
  14. ↑ Miasto Postawy i okolice [online], postawyiokolice.blogspot.com [dostęp 2022-02-20] (pol.).
  15. ↑ Wystawa lniarska w Postawach, „Z bliska i z daleka”, Z. 1 (29), Lwów, styczeń 1936, s. 25.
  16. ↑ Genadiusz K, Miasto Postawy i okolice: Wojna polsko-bolszewicka. Walki o miasto Postawy [online], Miasto Postawy i okolice, 4 sierpnia 2011 [dostęp 2022-09-02].
  17. ↑ Автор: Leonjan |, Пятый городок – Поставы [online], Поставы.of.by, 7 marca 2018 [dostęp 2022-08-31] (ros.).
  18. ↑ Заброшенная военная часть РВСН, Беларусь » Заброшенное наследие СССР! [online], Заброшенное наследие СССР! [dostęp 2022-08-31] (ros.).
  19. ↑ a b c Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 34.
  20. ↑ a b c Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 43.
  21. ↑ Postawy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-02].
  22. ↑ Поставское благочиние. eparhia992.by. [dostęp 2021-03-20]. (ros.).
  23. ↑ Wejherowo zrywa współpracę z miastem na Białorusi [online], wejherowo.pl [dostęp 2022-03-14] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Postawy&oldid=76525937”