Potwora buczynówka
Potwora buczynówka[1][2][3], widłogonka bukówka[3] (Stauropus fagi) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Palearktykę, od Półwyspu Iberyjskiego po Wyspy Japońskie. Gąsienice żerują na drzewach liściastych. Osobniki dorosłe aktywne nocą.
| Stauropus fagi | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
potwora buczynówka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Phalaena fagi[4][5]. Współcześnie jest gatunkiem typowym rodzaju Stauropus, w którym to umieścił go w 1812 roku Ernst Friedrich Germar[5]. W obrębie tego gatunku wyróżnia się dwa podgatunki[5]:
- Stauropus fagi fagi (Linnaeus, 1758)
- Stauropus fagi persimilis Butler, 1879
Morfologia edytuj
Owad dorosły edytuj
.jpg)
.jpg)
Motyl o krępym ciele[6] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 58 do 65[1] lub 70 mm[7]. Głowa jest zaopatrzona w łyse oczy złożone, uwstecznioną ssawkę i krótkie głaszczki, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki nie przekraczają połowy długości przedniego skrzydła, u samca są obustronnie grzebykowane, zaś u samicy cienkie i ząbkowane. Owłosienie głowy, tułowia i odwłoka jest gęste i wełniste, najobfitsze na spodniej stronie[6]. Skrzydło przedniej pary jest długie i wąskie[6][7], osiąga od 23 do 25 mm u samca i od 25 do 30 mm u samicy[6]. Tło przedniego skrzydła jest barwy szarobrązowej lub ciemnoszarej, czasem z odcieniem oliwkowym[7][6], przy nasadzie rozjaśnione[1][6]. Pole środkowe obwiedzione jest czarnymi prążkami na żółtawym tle[6]. Wzdłuż zewnętrznego brzegu skrzydła rozmieszczone są czarne kropki z jasnymi obrzeżeniami po stronie wewnętrznej[7][6]. Ponadto występują białawe przepaski zębate[1]. Skrzydło tylnej pary jest małe i okrągławe[7][6][1]. Tło ma taką barwę jak w skrzydle przednim, ale u nasady jest wyraźnie rozjaśnione, a w części zewnętrznej trochę przyciemnione[6]. Jasna przepaska na tym tle widoczna jest tylko w części przedniej tylnego skrzydła[1]. Strzępina obu par skrzydeł jest jasna[7][6]. Tylne odnóża mają jedną parę ostróg na goleniach. Długi i równomiernie ku tyłowi zwężony odwłok wieńczą kępki popielatych włosków[6].
Stadia rozwojowe edytuj
Jaja mają kształt spłaszczony grzbietowo-brzusznie z głęboko zapadniętą częścią mikropylową. Osiągają od 1,6 do 1,8 mm średnicy. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Ubarwienie mają początkowo białe z odcieniem jasnozielonym, jednak przed wykluciem gąsienicy zmieniają barwę na jasnofioletową i błyszczącą. Powierzchnia chorionu pokryta jest dołeczkami o kształcie różniącym się w zależności od części jaja[8].
Gąsienice upodobnione są do mrówek[3]. Ubarwione bywają czarnofioletowo, czekoladowo, rudobrązowo czy jasnożółtawobrązowo. Oskórek przez większość trwania stadium jest gładki i połyskujący, jednak po ostatniej wylince matowieje[2]. Głowę mają dużą. Odnóża są wydłużone. Segmenty od czwartego do siódmego zaopatrzone są w wyniesione garbki. Ostatni, analny segment odwłoka jest silnie powiększony i nabrzmiały. Zaopatrzony jest w parę długich i cienkich wyrostków. W razie zaniepokojenia unoszony jest do góry[9].
Ekologia i występowanie edytuj
Owad ten zasiedla przede wszystkim buczyny[2], rzadziej inne lasy liściaste i mieszane[6][1]. Gąsienice aktywne są od czerwca do września. Są foliofagami żerującymi na liściach brzóz, buków, dębów, głogów, grabów, jabłoni, leszczyn, lip, jarzębu pospolitego, olszy japońskiej, topoli Populus davidiana oraz wierzb[1][5]. Wyrośnięta gąsienica konstruuje między liśćmi na roślinie lub na ziemi cienki, ale mocny, jasnobrązowo zabarwiony kokon, w którym następuje przepoczwarczenie. Stadium zimującym jest poczwarka. Zimowanie może odbywać się wielokrotnie[1][2].
Owady dorosłe w warunkach środkowoeuropejskich latają od kwietnia do początku czerwca, a częściowe drugie ich pokolenie pojawiać się może w lipcu i pierwszej połowie sierpnia[1][2][6]. W warunkach hodowlanych trzecie pokolenie pojawia się we wrześniu i październiku[2]. Nie pobierają pokarmu[3]. Aktywne są nocą[6][1][7], kiedy to przylatują do sztucznych źródeł światła[1]. Dzień spędzają na pniach drzew[6].
Gatunek palearktyczny[7][5]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji. Występuje na niektórych wyspach Morza Śródziemnego, w tym Korsyce, Sardynii, Sycylii[4]. W Europie jest jedynym przedstawicielem rodzaju potwora[5]. Dalej na wschód zamieszkuje azjatycką część Rosji od Uralu po Kraj Nadmorski[6], azjatycką część Turcji, Armenię, Azję Środkową, Iran, Mongolię, Chiny[5] oraz Japonię[5][6][7]. W tym ostatnim kraju występuje podgatunek S. f. persimilis[5]. W Polsce motyl ten jest rzadko spotykany[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l Krzysztof Jonko: Stauropus fagi (Linnaeus, 1758). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
- ↑ a b c d e f g Jerzy Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
- ↑ a b c d Stauropus fagi – Potwora buczynówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
- ↑ a b Stauropus fagi (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
- ↑ a b c d e f g h i Markku Savela: Stauropus Germar, 1812. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-04-06].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Sówki – Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ a b c d e f g h i David Carter, Motyle, Frank Greenaway, Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, ISBN 83-85231-90-0, OCLC 749393132.
- ↑ I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059.
- ↑ Jim Porter: The colour identification guide to caterpillars of the British Isles (Macrolepidoptera). Viking, 1997.