Potyczka na polanie Huciska

Potyczka na polanie Huciska – starcie stoczone 16 lipca 1809 we wczesnych godzinach porannych na polanie Huciska. Była jedynym starciem zbrojnym ze zbójnikami tatrzańskimi, o którym dochowały się do współczesności szczegółowe informacje.

Potyczka na polanie Huciska

zbójnictwo
Czas	16 lipca 1809
Miejsce	Huciska
Terytorium	Cesarstwo Austrii
Wynik	zwycięstwo zbójników
Strony konfliktu
zbójnicy Cesarstwo Austrii
Dowódcy
Stanisław Kubin Ignatz Görtler de Blumenfeld
Siły
9 osób dokładnie nieznane, prawdopodobnie kilkadziesiąt osób
Straty
1 zabity 1 zabity, 2 rannych
Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego miejsce bitwy
Położenie na mapie Polski miejsce bitwy
Położenie na mapie województwa małopolskiego miejsce bitwy
49°15′34″N 19°49′00″E

Tło zdarzeń

Rozbiory Polski przyczyniły się do znacznej intensyfikacji zjawiska zbójnictwa w Karpatach. Panujące niepokoje ułatwiały ucieczkę przed odpowiedzialnością prawną, a górskie bandy były zasilane przez dezerterów oraz unikających poboru. Służba w wojsku austriackim najpierw była dożywotnia, a od roku 1802 – dwunastoletnia, toteż budziła powszechną trwogę.

Chociaż na początku XIX wieku zbójnictwo tatrzańskie było najbardziej nasilone od strony Liptowa, nie brakowało także grup składających się z Podhalan. Jedną z takich drużyn kierował z powodzeniem harnaś Stanisław Kubin – dokonał wielu udanych napadów, a okres jego działalności mógł rozciągać się nawet na kilkanaście lat. Tak długie zbójowanie w warunkach karpackich było rzadkością.

7 lipca 1809 w Cichem drużyna Kubina zaatakowała dom Tomasza Tylki, stosunkowo bogatego wieśniaka. Zbójnicy próbowali zmusić go do wskazania skrytki z kosztownościami, torturując jego oraz jego żonę (między innymi przy użyciu rozżarzonego żelaza). Postępek ten wzbudził powszechne oburzenie, a po kilku dniach zorganizowano obławę na napastników. W nocy z 15 na 16 lipca banda została osaczona przez przeważające siły podczas hulanki na Huciskach.

Oddziałem dowodził Ignatz Görtler de Blumenfeld – leśniczy witowski i poroniński, pełnomocnik gubernatora Galicji; miał pod komendą nieznaną liczbę swoich pracowników leśnych. Współpracował z nim Andrzej Siuty, wójt Witowa. Przyprowadzeni przez Siutego górale (ochotnicza straż obywatelska), także w nieznanej liczbie, byli przeważnie niedostatecznie uzbrojeni.

Przebieg starcia

Miejsce potyczki

Po całonocnej obserwacji Blumenfeld zdecydował się na atak około godziny czwartej nad ranem, kiedy było już stosunkowo jasno. Nie uzyskał jednak przewagi wynikającej z zaskoczenia, ponieważ jeden z młodszych zbójników pełnił wartę, na rozkaz Kubina powstrzymawszy się od spożycia alkoholu. Drużyna przywitała atakujących zmasowanym ogniem, wskutek którego Andrzej Siuty zginął na miejscu. Blumenfeld i jeden z jego pracowników leśnych także otrzymali postrzały.

Górale towarzyszący obławie, widząc upadek swojego wójta, rozpoczęli nieskoordynowany odwrót, przez co proporcje sił odwróciły się. Leśniczy wraz z pomocnikami również musiał podjąć ucieczkę. Ostrzeliwując się podczas odwrotu, Blumenfeld trafił w płuca jednego z przeciwników – przypuszczalnie Józefa Łuszczka – który skonał po kilku godzinach lub dniach, ale zwycięstwo zbójników było całkowite. Łącznie w czasie walki wystrzelono około pięćdziesięciu pocisków. Poważnie ranny i osamotniony, pełnomocnik gubernatora dopiero następnego dnia z trudem powrócił do Witowa.

Skutki zdarzeń

Drużyna Stanisława Kubina uniknęła rozbicia i utrzymała cenną dla siebie bazę w szałasach Doliny Chochołowskiej. Wydaje się, że jeszcze w następnym roku dokonywała napadów. Ze względu na postępujące ucywilizowanie Podtatrza, położenie zbójników było jednak na dłuższą metę beznadziejne. Wiadomo, że spośród pozostałych członków bandy jeszcze dwóch zginęło w walce, a dwóch innych zgładził wymiar sprawiedliwości, natomiast losy harnasia są nieznane.

W latach 1816–1820, kiedy to rząd austriacki podjął bardziej zdecydowane działania, łącznie zabito w Tatrach około siedemdziesięciu zbójników. Zjawisko to nigdy już się w pełni nie odrodziło i występowało odtąd tylko sporadycznie, aby w drugiej połowie XIX wieku całkowicie zaniknąć. Z perspektywy czasu można stwierdzić, że Blumenfeld wraz z innym ówczesnym leśniczym, Franciszkiem Kleinem, odegrali kluczową rolę w jego zwalczaniu.

Upamiętnienie

Na Huciskach znajduje się krzyż poświęcony pamięci Andrzeja Siutego, a na nieodległej Siwej Polanie – kamienna kapliczka wystawiona dla Józefa Łuszczka. Zabytki te są uznawane za istotną atrakcję turystyczną Doliny Chochołowskiej. Wiedza o przebiegu potyczki, kiedyś skąpa, została znacząco poszerzona, gdy 97-letni wówczas profesor Eugeniusz Waniek odnalazł podczas porządkowania prywatnego archiwum notatki sporządzone przez Blumenfelda, a wśród nich – szczegółowy szkic z pola walki. Zainspirowany tym odkryciem, Tomasz Krzyżanowski napisał sztukę teatralną zatytułowaną Gombica Staska Kubina.

„Teczka Blumenfelda” – dane uczestników starcia

szkic Blumenfelda

Wydobycie na światło dzienne wspomnianych notatek, czyli tak zwanej „teczki Blumenfelda”, było cennym zdarzeniem dla historyków i etnografów badających Podhale. Najważniejszym z odnalezionych dokumentów był szczegółowy rysunek drużyny zbójnickiej i pola walki. Ze względu na mnogość detali ubioru i fizjonomii należy przypuszczać, że austriacki leśniczy sporządził pierwszy szkic jeszcze w ramach nocnej obserwacji przed bitwą, a uzupełnił go do ostatecznego kształtu wkrótce potem, zapewne podczas rekonwalescencji po postrzale. Rysunek z drobiazgowymi opisami pozwolił, między innymi, określić pełny skład osobowy grupy zbójników:

• Stanisław Kubin – harnaś, pochodzący z Zakopanego;
• Jędrzej Krulik „Bosy” – zastępca harnasia;
• Wincenty Bachleda – były huzar węgierski, dezerter;
• Józef Łuszczek – brak bliższych danych;
• Jan i Tomasz Maciatowie – muzykanci z Białego Dunajca;
• Maciej Strączek – ubogi chłop z Zubsuchego;
• Matias Szentivany – Słowak;
• Szymon Zwijacz – przyjaciel Matiasa, wąsaty i silnie zezowaty;
• nieznana z imienia dziewczyna, która uczestniczyła w zbójnickiej zabawie dobrowolnie lub nie – nie brała udziału w walce.