Wikipedia

Powódź w Holandii (1953)

Powódź w Holandii w 1953 roku (nider. Watersnoodramp – w dosłownym tłumaczeniu „katastrofa powodzi”) – powódź, która nawiedziła Holandię w wyniku bardzo silnego sztormu w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1953 oraz zbiegu kilku innych niekorzystnych zjawisk meteorologicznych i spowodowała przerwanie wałów przeciwpowodziowych i wdarcie się wody morskiej 75 km w głąb lądu. W wyniku powodzi zginęło 1836 osób. Tenże sztorm spowodował też powodzie w innych krajach rejonu Morza Północnego[a]. Aby uniknąć powtórzenia się kataklizmu władze Holandii podjęły decyzję o realizacji stworzonego wcześniej Planu Delta.

Powódź w Holandii (1953)
Watersnoodramp
Ilustracja
Wybrzeża Belgii i Holandii w roku 1953
Państwo

 Holandia

Rodzaj zdarzenia

powódź

Data

31 stycznia 1953 -
- 1 lutego 1953

Ofiary śmiertelne

1836 osób

Położenie na mapie Holandii
Mapa konturowa Holandii, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
51°34′00,0000″N 3°45′00,0000″E/51,566667 3,750000
Multimedia w Wikimedia Commons

Sprzyjające powodziom warunki naturalne Holandii edytuj

Około 60% powierzchni Holandii stanowią niziny, w tym ok. 40% to depresje osiągające 5–7 m p.p.m. W Niderlandach Niskich dominują poldery (ok. 2000 km²), które powstają po osuszeniu zatok morskich i jezior (np. Zuidplaspolder, 7 m p.p.m.). Na północy i wschodzie kraju znajdują się liczne wydmy. Uchodzące do Morza Północnego rzeki (Ren, Skalda, Moza, Mozela) tworzą bagnistą deltę. Poziom wód w tych rzekach zależy m.in. od intensywności topnienia śniegu w Alpach i intensywności opadów na obszarze Holandii, Niemiec, Francji, Belgii i Szwajcarii. W strefie ciepłego klimatu morskiego, np. w Holandii (najchłodniejszy miesiąc: styczeń, temperatura minimalna: -1 °C), zimą ilość opadów jest duża[1][2].

Z punktu widzenia możliwości wdarcia się wody morskiej na ląd ważna jest również siła i kierunek wiatrów. W Holandii notuje się ok. 99% dni wietrznych w roku, a wiosną często występują wiatry północne, powodujące cofkę powodziową[2]. W czasie sztormów, nadchodzących w kierunku Holandii znad Morza Północnego, masy wód spiętrzają się szczególnie mocno, natrafiając na zwężenie drogi – Cieśninę Kaletańską i kanał La Manche. Spiętrzenie zwiększa się dodatkowo co 12 godzin w wyniku przypływów morza, a zwłaszcza pływów syzygijnych[1][3].

 
Morze Północne
(zdj. sat. NASA)
 
Cieśnina Kaletańska i La Manche
(zdjęcie satelitarne NASA)
 
Zdjęcie satelitarne Holandii (maj 2000)

Największe powodzie poprzedzające wydarzenia roku 1953 edytuj

 
Statua Cornelisa Lelyego na Afsluitdijk

Pierwsze zanotowane wielkie powodzie wydarzyły się w tym rejonie w latach 838 i 1014, a spośród kolejnych są wyróżniane powodzie z lat[4][5]:

  1. 1404 i 1421 – Świętej Elżbiety,
  2. 1570 – Wszystkich Świętych (1 listopada; ok. 20 tys. ofiar),
  3. 1717 – Bożego Narodzenia (24/25 grudnia, ok. 14 tys. ofiar),
  4. 1825 – 4 lutego, setki ofiar,
  5. 1916 – Zuiderzee.

Po analizie strat poniesionych w 1916 powrócono do wcześniej zarzuconych planów Cornelisa Lelyego (minister robót publicznych), które były przygotowane już w końcu XIX w. Realizację zamierzeń przerwała I wojna światowa. Grobla Afsluitdijk, łącząca Holandię Północną z Fryzją (32 km długości), została zbudowana dopiero w latach 1920–1932[5].

Kataklizm 1953 edytuj

Przyczyny edytuj

W styczniu i lutym 1953 roku zbiegły się w czasie 4 niekorzystne okoliczności[6]:

  1. wielki kryzys lat 30. XX w. i II wojna światowa spowodowały, że pogorszył się stan umocnień przeciwpowodziowych i opóźniła się realizacja programów budowy nowych budowli hydrotechnicznych,
  2. stan wód Renu i Mozy był wyjątkowo wysoki z powodu roztopów w Alpach i obfitych opadów deszczu w Niemczech i Ardenach; w końcu stycznia fala powodziowa zbliżała się do delty,
  3. na Morzu Północnym panował bardzo silny północno-zachodni sztorm (11 stopni w skali Beauforta, prędkość wiatru w porywach 144 km/h).
  4. 1 lutego, po godzinie 4:00, u wybrzeży Zelandii i Flandrii wystąpił super-przypływ syzygijny (niderl. springtij).
 
Trasa sztormu 30 stycznia – 1 lutego 1953
 
Przerwanie przegród w Erith (London Borough of Bexley, Londyn Zewnętrzny 1953)
 
Przerwanie wałów w Papendrecht (Holandia Południowa 1953)[7]

Przebieg edytuj

 
Ruiny sfotografowane w czasie wizyty królowej Juliany na zalanych obszarach
 
Półwysep Zuid-Beveland w czasie powodzi w 1953 (zdjęcie z helikoptera U.S. Army).
 
System zapór w Zelandii

O świcie 1 lutego poziom morza w Vlissingen osiągnął rekordową wysokość 4,55 m ponad NAP (niderl. Normaal Amsterdams Peil). Wały przeciwpowodziowe (ndl dijken) zostały przerwane w 89 miejscach – woda zniosła niemal połowę (500 km) łącznej długości wałów i wdarła się w głąb lądu (również w Belgii, Niemczech i w Anglii). Wyspy Zelandii oraz cześć wysp Brabancji i Holandii Południowej zostały zalane ciągu kilku nocnych godzin. Ludność tych terenów została zaskoczona kataklizmem – nie wszyscy zdążyli uciec np. na strychy domów[6][5].

1 lutego został ogłoszony stan katastrofy narodowej. Pierwszymi działaniami były próby umacniania zachowanej części umocnień brzegowych (przewidywano kolejny przypływ). Intensywną akcję pomocy powodzianom rozpoczęto 2 lutego. Początkowo była prowadzona siłami własnymi (wojsko i ludność cywilna); w całym kraju spontanicznie zorganizowano gromadzenie żywności i ubrań. W kolejnych dniach uzyskano pomoc z innych krajów, a przede wszystkim ze strony stacjonującej w Niemczech armii amerykańskiej, dobrze wyposażonej w sprzęt ratunkowy (amfibie, helikoptery i ciężki sprzęt transportowy). Pomocy udzielały też Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Anglia, Kanada. Mimo to wiele rodzin przez trzy dni pozostawało bez pomocy, narażonych na mróz, brak wody pitnej i żywności[6][4].

Straty edytuj

Ostateczna liczba ofiar śmiertelnych została oceniona na 1835 (według innych źródeł – 1836[8]); w całym otoczeniu Morza Północnego zginęło 2,3 tys. osób[6][5]. Domy i cały dobytek straciło ok. 100 tys. ludzi[6][5] (według innych źródeł 72 tys.[4]). Utonęło lub padło z głodu i zimna wiele zwierząt gospodarskich – ok. 1,5 tys. koni, 25 tys. krów, 2,5 tys. owiec, 15 tys. świń[6]. Przez kilka miesięcy trwały naprawy i uzupełnienia wałów przeciwpowodziowych oraz sprzątanie terenu[4].

W poszczególnych prowincjach śmierć poniosło[8]:

Ponadto około 40 osób zmarło w późniejszych dniach w wyniku powodzi[8].

Upamiętnienie ofiar i wnioski na przyszłość edytuj

Analiza tragicznych skutków powodzi doprowadziła do podjęcia szybkich decyzji dotyczących konieczności budowy skutecznego systemu zapór wodnych i wałów przeciwpowodziowych. Plan Delta był przez wiele lat (do lat 80. XX w.) największą cywilną inwestycją budowlaną na świecie. Stopniowo stworzono wielkie konstrukcje z betonu i stali, zapewniające skuteczną ochronę Holandii przed napierającą wodą Morza Północnego (bez spiętrzania wód rzek)[6]. System spełnił swoje zadanie w czasie sztormu w listopadzie 2007 r. (zapora została wówczas zamknięta po raz pierwszy)[3].

Z okazji 50-lecia katastrofy (2003) w kilku miejscach Holandii odsłonięto upamiętniające to wydarzenie monumenty. Na odsłoniętej w Maassluis wysokiej kolumnie zaznaczono poziomy, do których wznosiła się woda w czasie minionych katastrof, oraz wysokości nowych wałów i zapór. Postać na szczycie monumentu uważnie wypatruje zagrożeń ze strony morza.

 
 
Powyżej:
Pomnik w Nieuwerkerk aan den IJssel
Po lewej:
Kolumna w Maassluis
Wysokości wałów:
Delftlandsedijk – 5,95,
Maeslantkering – 5,00 m,
Maasdijk – 4,70 m
Wysokości wody powodziowej:
styczeń/luty 1953 – 3,75 m,
grudzień 1894 – 3,25 m,
luty 1825 – 3,01 m,
listopad 1775 – 2,58 m
Uwaga: wysokości n.p.m. podano w metrach ponad Normaal Amsterdams Peil (NAP)

Uwagi edytuj

  1. ↑ Liczba ofiar obliczona z uwzględnieniem tych krajów i Holandii wyniosła 2,3 tys. W Anglii woda zniszczyła 1,6 tys. km linii brzegowej (wybrzeża i groble); zalana powierzchnia lądu wynosiła ok. 1 tys. km² (ewakuowano ok.  30 tys. ludzi). Po analizie strat przygotowano brytyjski plan budowy umocnień przeciwpowodziowych (m.in. Thames Barrier).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4: Frang-Im. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 715-717.
  2. ↑ a b Warunki naturalne; Klimat. [w:] Niderlandy > Położenie geograficzne kraju [on-line]. interklasa.pl. [dostęp 2013-04-30]. (pol.).
  3. ↑ a b Sztorm w Holandii: zapora po raz pierwszy zamnknięta. [w:] www.wiatrak.nl [on-line]. 9 listopada 2007. [dostęp 2013-04-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-09)]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut: Nader Verklaard > Stormvloedbescherming. [w:] 1 februari 2013 [on-line]. [dostęp 2013-04-30]. (niderl.).
  5. ↑ a b c d e f g Przyczyny dramatu. [w:] Katastrofalna powódź w Holandii z 1953 roku [on-line]. wiatrak.nl, 30 stycznia 2013. [dostęp 2013-04-30]. (pol.).
  6. ↑ Papendrecht. [w:] René Hoeflaak over….. (artykuły i wiadomości o wszystkim z bliska i daleka!) [on-line]. [dostęp 2013-04-30]. (niderl.).
  7. ↑ a b c Rescue and consequences. [w:] Deltawerken online [on-line]. [dostęp 2013-05-03]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powódź_w_Holandii_(1953)&oldid=72326760”