Wikipedia

Powiat kolski

powiat w Polsce

Powiat kolski – powiat w Polsce, we wschodniej części województwa wielkopolskiego, z siedzibą w Kole. Powstał w 1867 r. w wyniku wydzielenia ze wschodniej części powiatu konińskiego w guberni kaliskiej Królestwa Polskiego[2]. Przywrócony w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999 r.

Powiat kolski
powiat
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

TERC

3009

Siedziba

Koło

Starosta

Robert Kropidłowski

Powierzchnia

1011,03 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności


86 727[1]

• gęstość

85,8 os./km²

Urbanizacja

37,67%

Tablice rejestracyjne

PKL

Adres urzędu:
ul. Sienkiewicza 21/23
62-600 Koło
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu kolskiego
Liczba gmin miejskich

1

Liczba gmin miejsko-wiejskich

3

Liczba gmin wiejskich

7

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Mapa powiatu
Gmach Starostwa Powiatowego w Kole

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] powiat zamieszkiwało 86 727 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 86 473 osoby[4].

W skład powiatu wchodzą:

Demografia edytuj

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2014):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 88 924 100 45 261 50,90 43 663 49,10
Miasto 33 498 37,67 17 613 19,81 15 885 17,86
Wieś 55 426 62,33 27 648 31,09 27 778 31,24

Powiat kolski zamieszkuje 88 926 osób osiedlonych w 4 miastach i 278 miejscowościach wiejskich. Na 1 km² przypada przeciętnie 87 mieszkańców. Największa gęstość zaludnienia charakteryzuje gminę miejską Koło (1658 osób/km²), natomiast najmniej zaludniona jest gmina miejsko-wiejska Dąbie (49 osób/km²). Ogółem w powiecie liczebnie przeważają kobiety (średnio 105 na 100 mężczyzn), jedynie w dwóch gminach sytuacja jest odwrotna.

Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 63% ogólnej liczby mieszkańców, a na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 58 osób w wieku nieprodukcyjnym, tj. o 4 osoby więcej niż przeciętnie w województwie wielkopolskim.

  • Piramida wieku mieszkańców powiatu kolskiego w 2014 roku[5].


 

Geografia edytuj

Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska, Wysoczyzna Kłodawska i Wysoczyzna Turecka (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgilewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Na terenie powiatu znajdują się 4 jeziora, z których 3 należą do kompleksu jezior goplańskich. Obszary leśne zajmują około 12% powierzchni.

Powiat kolski zajmuje obszar 1011 km² i administracyjnie obejmuje 11 gmin – w tym 1 gminę miejską, 3 miejsko-wiejskie i 7 wiejskich. Gminy są podzielone na 212 sołectw. Graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).

Historia edytuj

W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku ziemia kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego[6]. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. ziemia kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.

Historycznym wydarzeniem w dziejach ziemi kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie)[7]. W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 roku podział administracyjny powiatu był następujący[7]:

W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku[8]. W okresie okupacji funkcję naczelnika powiatu pełnił von Hoffman, którego w listopadzie 1918 roku zastąpił Wacław Kurnatowski[8]. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%[9]. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego[9]. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski jako Kreis Warthbrücken znalazł się w Kraju Warty[10].

Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 roku. W okresie Ii wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w niemieckim obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. Z liczącej przed wojną ponad 10 tysięcy osób społeczności żydowskiej zarejestrowano wtedy jedynie 47 osób[10]. Powierzchnia wynosiła 1097 km²[10]. Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego[11].

Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 roku. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło)[12].

Starostowie

W okresie zaborów funkcję naczelnika powiatu pełnili: Konstanty Jakowlew, Iwan Fridriks, Aleksander Kowalewski, Dymitr Boborykin, Mikołaj Łnow, Mikołaj Dimitriew i Mikołaj Rostowski[13]. Podczas I wojny światowej funkcję tę piastował von Hoffman, który w nocy z 10 na 11 listopada 1918 roku przekazał urząd Wacławowi Kurnatowskiemu[8]. W marcu 1919 roku starostą został Feliks Wilski. Do chwili wybuchu II wojny światowej urząd starosty pełnili jeszcze: Michał Słomiński, Stanisław Szera, Edward Wilczyński oraz Wincenty Makowski[10].

Po ponownym utworzeniu powiatu w 1999 pierwszym starostą został Wieńczysław Oblizajek, który pełnił tę funkcję do 2018 roku. Od 2018 roku starostą jest Robert Kropidłowski[14].

Podział administracyjny edytuj

Ludność i powierzchnia
powiatu kolskiego
Rok Ludność Powierzchnia
[km²]
1870 79 813 1250
1875 84 510 1250
1909 118 385 1250
1914 144 711 1250
1921 112 280 1270
1931 119 400 1220
1945 89 220 1097
1962 94 400 1081
1971 94 200 1084
2006 88 759 1011
2013 88 926 1011
Podział administracyjny powiatu kolskiego[15]
Herb Gmina Rodzaj gminy Powierzchnia Ludność Gęstość zaludnienia Siedziba gminy
  gmina Babiak wiejska 133,77 7728 57 Babiak
  gmina Chodów wiejska 77,79 2946 37 Chodów
  gmina Dąbie miejsko-wiejska 130,35 6163 47 Dąbie
  gmina Grzegorzew wiejska 73,33 5609 76 Grzegorzew
  gmina Kłodawa miejsko-wiejska 128,93 12544 97 Kłodawa
  miasto Koło miejska 13,85 23064 1665 Koło
  gmina Koło wiejska 102,58 7904 77 Koło
  gmina Kościelec wiejska 104,64 6901 65 Kościelec
  gmina Olszówka wiejska 81,70 4436 54 Olszówka
  gmina Osiek Mały wiejska 87,32 6191 71 Osiek Mały
  gmina Przedecz miejsko-wiejska 76,45 4045 53 Przedecz
Największe miejscowości (dane z 2021 r.) [5]

Gospodarka edytuj

 
Kopalnia soli w Kłodawie

Główną gałęzią gospodarki w powiecie kolskim jest rolnictwo. Na terenie powiatu dominują gospodarstwa małe do 15 ha, które stanowią 90,1% ogółu, są to w większości gospodarstwa rodzinne. Rolnictwo jest dość różnorodne ze zdolnością do elastycznych zmian kierunków produkcji z uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego. Duża powierzchnia użytków zielonych przyczynia się do hodowli bydła mlecznego i mięsnego. Rolnicy powiatu zajmują się też produkcją roślinną, głównie rzepaku, pszenicy i kukurydzy[16].

Główną gałęzią przemysłu jest przemysł wydobywczy związany z eksploatacją soli kamiennej w rejonie Kłodawy (Kopalnia Soli Kłodawa) i węgla brunatnego na terenie gminy Osiek Mały (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin). W rejestrze REGON w końcu 2009 r. ujęte były 6493 podmioty gospodarki narodowej (bez gospodarstw indywidualnych w rolnictwie) zlokalizowane w powiecie kolskim. Przeważały wśród nich jednostki handlowe i budowlane.

Do największych podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie powiatu kolskiego należy zaliczyć: Sanitec Koło, Zakłady Mięsne „Sokołów”, Wood Mizer oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kole – działające na terenie miasta Koła, Kopalnię Soli Kłodawa, Glaspo w Grzegorzewie i Bovinas w Chodowie. W powiecie funkcjonuje Kolska Izba Gospodarcza zrzeszająca większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy, czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kole, według stanu na koniec września 2019 r. wynosiła 1,2 tys. osób, a stopa bezrobocia kształtowała się na poziomie 3,8% i była wyższa od średniej wojewódzkiej[17].

Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.

Transport edytuj

 
Autostrada A2 w okolicach Polic Mostowych
 
Dworzec kolejowy w Kole

Drogi edytuj

Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa nr 92 łącząca Poznań i Warszawę, przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu w Daniszewie i Domaninie.

Kolej edytuj

Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Na tej linii znajdują się także stacje i przystanki kolejowe: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.

W kierunku południkowym przez obszar powiatu przebiega linia kolejowa nr 131 tzw. magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Na tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.

linie kolejowe czynne

Ponadto przez powiat przebiegała linia kolejowa wąskotorowa Sompolno – Dąbie nad Nerem, którą etapami likwidowano w 1964 r. i ostatecznie wyłączono z eksploatacji w 2001 r.

Turystyka edytuj

 
Pomnik w byłym obozie zagłady w Chełmnie

Najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace przygotowawcze nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.

Do ciekawych przyrodniczo obszarów leśnych należą: rezerwat Kawęczyńskie Brzęki, gdzie rosną unikalne naturalne drzewostany jarzębu brekini, rezerwat Rogóźno na terenie gminy Przedecz, kompleks przyrodniczy Bielce – w okolicach Kościelca. Atrakcję przyrodniczą stanowi również użytek ekologiczny kompleksu łąkowo-depresyjnego Dąbskie Błota – miejsce lęgowe około 200 gatunków ptaków.

Na terenie powiatu zlokalizowano 67 pomników przyrody.

muzea

Zabytki edytuj

 
Ratusz w Dąbiu
 
Ruiny zamku w Borysławicach Zamkowych
 
Ratusz w Kole
 
Kościół i klasztor bernardynów w Kole
 
Ruiny zamku w Gozdowie
 
Pałac w Kościelcu
 
Wiatrak w Tomaszewie
gmina Babiak
gmina Chodów
  • Chodów
    • drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
  • Rdutów
    • klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.
gmina Dąbie
gmina Grzegorzew
gmina Kłodawa
miasto Koło
gmina Koło
  • Wrząca Wielka
    • niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku
    • klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
    • neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.
gmina Kościelec
gmina Olszówka
  • Tomaszew
    • wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
  • Umień
    • drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku
gmina Osiek Mały
gmina Przedecz
  • Przedecz
    • gotycka baszta z XIV wieku
    • średniowieczna zabudowa miasta
    • klasycystyczny ratusz z 1826 r.
    • neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905–1909

Edukacja edytuj

 
Liceum Ogólnokształcące w Kole
szkoła wyższa
szkoły ponadpodstawowe

Religia edytuj

 
Kościół św. Wojciecha w Brdowie
 
Kościół Wniebowzięcia NMP w Kłodawie
 
Kościół Świętej Rodziny w Przedczu
 
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole
Kościół rzymskokatolicki
Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP
Kościół Katolicki Mariawitów
Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
Świadkowie Jehowy[19]:
  • zbór Kłodawa
  • zbór Koło-Wschód
  • zbór Koło-Zachód

Policja edytuj

  • Komenda Powiatowa Policji w Kole,
  • Posterunek Policji w Babiaku,
  • Posterunek Policji w Dąbiu,
  • Komisariat Policji w Kłodawie[20]

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-06-11].
  2. ↑ Leonard de Verdmon-Jacques, Stanisław Graeve: Przewodnik po Guberni Kaliskiej z kolorowaną szczegółową mapą miast, osad, wsi. Cz. 1: Dział informacyjno-statystyczny. Warszawa: Stanisław Graeve, 1912, s. 6.
  3. ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  4. ↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
  5. ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
  6. ↑ Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 80.
  7. ↑ a b Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 81.
  8. ↑ a b c Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 83.
  9. ↑ a b Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 84.
  10. ↑ a b c d Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 85.
  11. ↑ Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 86.
  12. ↑ Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 87.
  13. ↑ Zarys dziejów powiatu kolskiego, s. 82.
  14. ↑ Po 20 latach PSL traci Powiat. Kropidłowski nowym starostą. [online], www.e-kolo.pl, 20 listopada 2018 [dostęp 2022-08-01] (pol.).
  15. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym Polski [1] z 2013.
  16. ↑ Stan rolnictwa w naszym powiecie [online], e-kolo.pl [dostęp 2020-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-18].
  17. ↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-12-19] (pol.).
  18. ↑ ZSCKR w Powierciu. Oficjalna strona. [dostęp 2018-01-30].
  19. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-02-27].
  20. ↑ K.P.P. Koło, Jednostki terenowe [online], KPP Koło [dostęp 2023-09-07] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Mariusz Kaszyński, Zarys dziejów powiatu kolskiego, „Rocznik Kolski”, 2, Koło: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole, 2009, ISSN 1898-1607.
  • Józef Burszta (red.), Sześćset lat miasta Koła, Antoni Czubiński i inni, Wydawnictwo Poznańskie, 1962.
  • Józef Stanisław Mujta, 635 lat miasta Koła, Koło: Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, 1997, ISBN 83-86139-34-X.
  • Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie, Warszawa-Poznań 1983.
  • Piotr Maluśkiewicz, Ziemia konińska. Przewodnik turystyczny, Konin 1997.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powiat_kolski&oldid=72984075”