Powiat rawski (województwo lwowskie)
Powiat rawski (lub powiat rawsko-ruski) – powiat z siedzibą w Rawie Ruskiej w II RP.
powiat | |||||
1919–1939 | |||||
![]() | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Data powstania |
1919 | ||||
Data likwidacji |
1939 | ||||
Siedziba | |||||
Powierzchnia |
1 401 km² | ||||
Populacja (1931) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
87 os./km² | ||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie województwa![]() |
Historia
edytujPolski powiat rawski zaczął funkcjonować w 1919 roku w miejsce galicyjskiego powiatu rawskiego.
W okresie II Rzeczypospolitej znajdował się w województwie lwowskim. 1 sierpnia 1934, w miejsce 71 gmin jednostkowych dokonano nowego podziału powiatu na 11 gmin zbiorowych, obok trzech miast[1].
Gminy zbiorowe
edytuj- gmina Bełżec
- gmina Bruckenthal
- gmina Hujcze
- gmina Kamionka Wołoska
- gmina Lubycza Królewska
- gmina Magierów
- gmina Potylicz
- gmina Siedliska
- gmina Tarnoszyn
- gmina Wierzbica
- gmina Wróblaczyn
Miasta
edytujII wojna światowa
edytujPowiat rawski został zniesiony w 1939 roku w związku z wybuchem II wojny światowej. Po agresji ZSRR na Polskę granica niemiecko-sowiecka przedzieliła obszar powiatu wzdłuż rzeki Sołokii:
- Północne rubieże powiatu (dwa oddzielone fragmenty) włączono do do Landkreis Tomaschow-Lubelski w administrowanym przez Niemców Generalnym Gubernatorstwie, w utworzonym tam dystrykcie lubelskim. 29 kwietnia 1940 Landkreis Tomaschow-Lubelski zniesiono, a jego obszar podzielono między Landkreis Hrubieszów i Landkreis Zamość[2]. Obszary powiatu rawskiego weszły zatem w skład[3]:
- Landkreis Zamość – gmina Bełżec;
- Landkreis Hrubieszów – gmina Tarnoszyn wraz z północną część miasta Uhnów z Zastawiem[4];
- Zasadnicza część powiatu rawskiego została włączona do ZSRR. Tam, obszar powiatu wszedł w skład czterech, utworzonych 17 stycznia 1940, rejonów (gminy zniesiono, dzieląc je na sielsowiety)[5]:
- rejonu magierowskiego – gminy Kamionka Wołoska i Magierów;
- rejonu niemirowskiego – miasto Niemirów, gmina Wróblaczyn oraz południowy fragment gminy Potylicz (gromady Ulicko Seredkiewicz i Ulicko Zarębane);
- rejonu rawskiego – miasto Rawa Ruska, gminy gminę Lubycza Królewska i gminę Siedliska oraz większa część gminy Potylicz (bez gromad Ulicko Seredkiewicz i Ulicko Zarębane);
- rejonu uhnowskiego – miasto Uhnów (część zasadnicza bez północnych rubieży z Zastawiem) oraz gminy Bruckenthal, Hujcze i Wierzbica.
Wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941,
- obszary dawnego powiatu rawskiego, które w 1939 włączono do ZSRR, zostały wcielone do Generalnego Gubernatorstwa i utworzonego tam dystryktu Galicja. Z obszaru tego Niemcy zrekonstytuowali Landkreis Rawa Ruska (powiat rawski);
- jednak nie połączono go z północnymi rubieżami przedwojennego powiatu rawskiego, które już w 1939 roku weszły w skład GG, lecz pozostały one w dystrykcie lubelskim (w powiatach Zamość i Hrubieszów)[6].
Latem 1944, po zajęciu terenów Landkreis Rawa Ruska przez Armię Czerwoną,
- obszar wcielono ponownie do ZSRR, a jego podział na rejony (23 lipca 1944) zamanifestował się identycznie co w latach 1940–41[7][8];
- gminy Bełżec i Tarnoszyn (z Zastawiem) na obszarze dystryktu lubelskiego podległy mocy dekretu PKWN z 21 sierpnia 1944 (Art. 12), który uchylił podział administracyjny wprowadzony przez okupanta[9]. Ponieważ zasadnicza część przedwojennego powiatu rawskiego znajdowała się pod administracją ZSRR, w skład przywróconego powiatu tomaszowskiego w odtworzonym województwie lubelskim weszła także gmina Bełżec (ze zniesionego Landkreis Zamość), natomiast administrowana już od 1939 roku przez Landkreis Hrubieszów gmina Tarnoszyn pozostała pod administracją Hrubieszowa po przywróceniu powiatu hrubieszowskiego.
W październiku 1944, w wyniku wytyczenia granicy między ZSRR a Polską, doszło do następujących zmian:
- Rejon uhnowski:
- 7 rad rejonu uhnowskiego z 10,991 mieszkańcami włączono do Polski (Uhnów, Kornie, Machnów, Nowosiółki Kardynalskie, Nowosiółki Przednie, Poddębce i Wierzbica)[7], gdzie zostały włączone do reaktywowanego powiatu tomaszowskiego w odtworzonym województwie lubelskim. Sielsowiety przekształocno w gromady, które weszły w skład przywróconej – a utworzonej po raz pierwszy przez Niemców – gminy Uhnów[10].
- Pozostały, większy obszar rejonu uhnowskiego pozostał co prawda w ZSRR, lecz pozbawiony swojej siedziby – i bez żadnej innej miejscowości mogącej przejąć funkcje siedziby – został on rozwiązany i włączony do rejonu rawskiego: rady wiejskie Chlewczany, Choronów, Domaszów (z częścią Sałaszów), Hujcze (z częścią Sałaszów), Karów, Michałówka (z Józefówką), Ostobuż, Seńkowice, Tehlów, Woronów, Wólka Mazowiecka i Zaborze oraz spalony Bruckenthal[11][12].
- Rejon rawski:
- 7 rad należących przed wojną do gminy Lubycza Królewska (Huta Lubycka, Lubycza Kameralna, Lubycza Kniazie, Lubycza Królewska, Mosty Małe, Teniatyska i Żurawce) oraz 2 gromady należące przed wojną do gminy Siedliska (Hrebenne i Siedliska) włączono do Polski i reaktywowanego tam powiatu tomaszowskiego w odtworzonym województwie lubelskim; obszar ten przekształocno w gminę Lubycza Królewska;
- 2 rady należące przed wojną do gminy Siedliska (Prusie i Werchrata) oraz radę Dziewięcierz należącą przed wojną do gminy Potylicz włączono do Polski, początkowo jak powyżej. Obszar ten stanowił specyficzny podłużny i bardzo wąski klin (w którego skład wchodził także Radruż[13]) na samym południu województwa lubelskiego wrzynający się w głąb resztkowego województwa lwowskiego. Dopiero po utworzeniu województwa rzeszowskiego 18 sierpnia 1945[14], cypel ten został zlikwidowany, a miejscowości włączono do gminy Horyniec w powiecie lubaczowskim tamże[15].
- Południowo-wschodnia część rejonu rawskiego pozostała w ZSRR: Dziewięcierz Mały, Huta Obedyńska, Huta Zielona, Olszanka i Potylicz (przed wojną w gminie Potylicz), Hołe Rawskie (przed wojną w gminie Hujcze), oraz Rata i Rzyczki (przed wojną w gminie Siedliska).
- Rejon niemirowski:
- Jedna rada wiejska rejonu niemirowskiego – Radruż z 2410 mieszkańcami – została włączona do Polski. Obszar ten (wraz z Prusiem, Werchratą i Dziewięcierzem[16]) włączono przejściowo do reaktywowanego powiatu tomaszowskiego w odtworzonym województwie lubelskim; gdzie wszedł w skład gminy Lubycza Królewska. Stanowił on specyficzny podłużny i bardzo wąski klin na samym południu województwa lubelskiego, wrzynający się w głąb resztkowego województwa lwowskiego. Dopiero po utworzeniu województwa rzeszowskiego 18 sierpnia 1945[17], cypel ten został zlikwidowany, a miejscowości włączono do gminy Horyniec w powiecie lubaczowskim tamże[18].
- Główny obszar rejonu niemirowskiego pozostał w ZSRR, do którego włączono równocześnie gromadę Hruszów ze zniesionego rejonu horynieckiego (którego główny obszar został włączony do Polski)[19].
- Rejon magierowski pozostał w całości w ZSRR.
Ostatnie regulacje po wojnie
edytuj- Gmina Tarnoszyn (1945): Z powodu bliższego położenia gminy względem Tomaszowa Lubelskiego aniżeli Hrubieszowa, władze polskie przeniosły 9 sierpnia 1945 gminę Tarnoszyn z powiatu hrubieszowskiego do powiatu tomaszowskiego (woj. lubelskie)[20]. W skład gminy wszedł także wąski pas na północ od Sołokii gromad Domaszków, Ostobuż, Woronów i Tehlów, należących przed wojną do gminy Bruckenthal.
- Umowa o zmianie granic (1951): W ramach umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951[21][22] obszerne połacie położonej w Polsce Sokalszczyzny oraz część przedwojennego powiatu rawskiego odstąpiono ZRRR, tworząc z nich nowy rejon zabuski, który podzielono 10 listopada 1951 na 24 rad: trzy miejskie i 21 wiejskich[23]. W odniesieniu do terytorium przedwojennego powiatu rawskiego zmiana dotyczyła odłączonych od powiatu tomaszowskiego w województwie lubelskim[24]:
- wschodniej jednej trzeciej gminy Uhnów (gromady Poddębce, Uhnów i Zastawie);
- południowej ćwierci gminy Tarnoszyn (gromady Korczów i Staje).
- 1957: W ZSRR zniesiono rejon niemirowski, włączając go do rejonu rawskiego[25].
- 1959: W ZSRR zniesiono rejon magierowski, włączając go do rejonu rawskiego[25].
- 1962: W ZSRR zniesiono rejon zabuski włączając go do rejonu sokalskiego[26].
- 1962: W ZSRR zniesiono rejon rawski, a jego obszar włączono do rejonu jaworowskiego[26]; nieco później, w 1964 roku, prawie cały obszar byłego rejon rawskiego przeniesiono z rejonu jaworowskiego do rejonu nesterowskiego[27].
Starostowie
edytuj- Włodzimierz Krzyszkowski (–1927)[28]
- Tadeusz Malinowski (1927–)
- Leonard Chrzanowski (1928–1930)[29]
- Adam Skarżyński (1930–1932)[30][31]
- Stanisław Hawrot (1932–)
- Zastępcy
- Stanisław Bałusz (1932–)
Przypisy
edytuj- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 550
- ↑ Frykowski, J. A. (2013). Z dziejów powiatu tomaszowskiego i jego roli w strukturze ochrony granic państwa. Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL, 8(1), 81-95.
- ↑ Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).
- ↑ Włączono je do gminy Tarnoszyn
- ↑ Хроніка за 17 січня 1940 року на сайті Інститут історії України НАН України.
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ a b 1944 рік в історії (history.org.ua)
- ↑ NBUV
- ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej – 1948 r.
- ↑ Bohdan Smereka , Львівська область (1939-1959 рр.): адміністративний та демографічний довідник (фрагменти) / Lviv Oblast (1939-1959): Administrative and Demographic Reference Book (Fragments) [online], 2020 [dostęp 2024-10-09] .
- ↑ ДАЛО. Ф. Р-221, оп. 2, спр. 1823, арк. 79.
- ↑ Przed wojną w gminie Wróblaczyn, 1941–44 w gminie Niemirów, a 1940–41 i 1944 w rejonie niemirowskim
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej – 1948 r.
- ↑ Przed wojną w gminie Siedliska (Prusie i Werchrata) i gminie Potylicz (Dziewięcierz), 1940–41 i 1944 w rejonie rawskim.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej – 1948 r.
- ↑ Ukrainian SSR: Administrative-territorial division: on September 1, 1946. Kind. the first / Answer ed. M. F. Popivskyi. Information and statistical department at the Secretariat of the Presidium of the Supreme Council of the Ukrainian SSR. - K.: Ukrainian edition of political literature, 1947. - 1064 p.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 60, poz. 412.
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63.
- ↑ Указ Президії ВР УРСР від 10.11.1951 «Про утворення Забузького району в складі Львівської області» (Відомості Верховної Ради УРСР, 1951, № 5, с. 6–7)
- ↑ J. Feduszka: Zmiany przebiegu granicy, 2001. [dostęp 2016-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)].
- ↑ a b State Archive of the Lviv region.
- ↑ a b Rocznik 1962
- ↑ Rocznik 1962
- ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego”. Nr 1, s. 1, 15 stycznia 1927.
- ↑ Ruch służbowy. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 2, s. 44, 10 lutego 1930.
- ↑ Spis urzędników i funkcjonariuszów niższych władz administracji ogólnej Województwa Lwowskiego według stanu z dnia 31 grudnia 1930 r., 1931, s. 11 .
- ↑ Ruch służbowy. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 6, s. 101, 15 kwietnia 1932.