Powiat wysokomazowiecki

powiat

Powiat wysokomazowiecki – powiat w Polsce (województwo podlaskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Wysokie Mazowieckie.

Powiat wysokomazowiecki
powiat
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

TERC

2013

Siedziba

Wysokie Mazowieckie

Starosta

Bogdan Zieliński

Powierzchnia

1288,91 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności


56 860[1]

• gęstość

44,1 os./km²

Urbanizacja

32,58%

Tablice rejestracyjne

BWM

Adres urzędu:
ul. Ludowa 15a
18-200 Wysokie Mazowieckie
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu wysokomazowieckiego
Liczba gmin miejskich

1

Liczba gmin miejsko-wiejskich

3

Liczba gmin wiejskich

6

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Powiat wysokomazowiecki ma charakter typowo rolniczy. Większość mieszkańców stanowi ludność wiejska, utrzymująca się z pracy we własnych gospodarstwach.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[2] powiat zamieszkiwało 56 860 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 56 652 osoby[3].

Powiat wysokomazowiecki – grupa pracowników samorz. gminnego 1931 r.
Adam Demidecki-Demidowicz starosta w latach 1928–1932.
kurs pożarniczy, marzec 1930 r.
Burmistrzowie. I sekr. Magistr. pow. wysoko-mazowieckiego 1931 r.
Uroczystości w Szepietowie z okazji 12-tej rocznicy powrotu armii gen. Józefa Hallera do Polski - kwiecień 1931 r.

Skład powiatu edytuj

W skład powiatu wchodzą:

Geografia edytuj

Powiat leży na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej, pomiędzy doliną górnego biegu Narwi a Bugiem na południu. Od zachodu granicę wyznacza Czerwony Bór, a od strony północnej i wschodniej przechodzi w pradolinę rzeki Narew.

Teren powiatu jest obszarem nizinnym, jedynie na północno-wschodnim obszarze występują niewielkie morenowe wzgórza o wysokości do 160 m n.p.m. W okolicach miasta Wysokie Mazowieckie biorą swój początek niewielkie dopływy Narwi i Bugu. Na obszarze powiatu nie występują naturalne zbiorniki wód powierzchniowych większych rozmiarów. Na północno-wschodnim skraju powiatu występują naturalnie ukształtowane mokradła i niezagospodarowane większe systemy torfowo-bagienne. Liczne są oczka śródpolne i sztuczne zbiorniki, np. zalew na rzece Nurzec w Ciechanowcu i sztuczny zbiornik o charakterze rekreacyjnym w okolicach wsi Tybory-Kamianka.

Korzystną cechą klimatyczną powiatu jest dość duże nasłonecznienie, którego współczynnik wynosi 6,4, niższy od współczynnika krajowego (6,6). Najczęściej zachmurzenia dominują w listopadzie i grudniu.

Powiat pozbawiony jest surowców mineralnych, jedynie w kilkunastu eksploatowanych złożach żwirowych pozyskuje się kruszywo budowlane[4].

Powierzchnia powiatu wynosi 1288 km² z czego[5]:

  • użytki rolne 986 km²
  • tereny leśne 239 km²
  • grunty zabudowane 44 km²
  • nieużytki 15 km²
  • pozostałe 4 km²

Demografia edytuj

W składzie II Rzeczypospolitej edytuj

Według spisu powszechnego z 1921 roku powiat w ówczesnych granicach zamieszkiwało 70975 osób, w tym 63263 (89,1%) Polaków, 7157 (10,1%) Żydów, 334 (0,5%) Białorusinów, 145 Rosjan, 51 Rusinów, 9 Niemców, 3 Litwinów, 1 Czech, 1 Estończyk, 1 Francuz, 1 Łotysz, 1 Włoch i 8 osób o nieustalonej narodowości[6].

Współcześnie edytuj

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2012):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 59 313 100 29 405 49,58 29 908 50,42
Miasto 19 327 32,58 9871 16,64 9456 15,94
Wieś 39 986 67,42 19 534 32,93 20 452 34,48

Liczba ludności w 2008 r. wynosiła – 59 413 osób, w 2009 r. – 59 010 a już w 2010 r. – 58 700 osób[7].

  • Piramida wieku mieszkańców powiatu wysokomazowieckiego w 2014 roku[8].
     

Stopa bezrobocia edytuj

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1500 osób, a stopa bezrobocia 5,5%[9].

Religia edytuj

Według spisu powszechnego z 1921 roku, 62002 (87,4%) mieszkańców powiatu w ówczesnych granicach wyznawało rzymski katolicyzm, 8114 (11,4%) judaizm, 740 (1,0%) prawosławie, 81 (0,1%) protestantyzm i 20 grekokatolicyzm. 15 osób zadeklarowało brak wyznania. W przypadku 8 osób wyznania nie ustalono[6].

Historia powiatu edytuj

 
Urząd powiatowy – 1918 r.
 
Siedziba powiatu wysokomazowieckiego
 
Okolice Wysokiego Mazowieckiego na mapie z 1863 r.
 
Powiat mazowiecki na mapie z 1907 roku

Powiat mazowiecki został utworzony w roku 1867 z części powiatu łomżyńskiego. Należał do guberni łomżyńskiej. Od północy, wschodu i południa graniczył z gubernią grodzieńską, od zachodu z powiatem ostrowskim i łomżyńskim. Powierzchnia powiatu wynosiła 2576 mil kwadratowych[10].

W powiecie znajdowało się wtedy jedno miasto (Tykocin) i 9 gmin: Kowalewszczyzna, Klukowo, Mazowieck, Piekuty, Piszczaty, Poświętne, Sokoły, Stelmachowo, Szepietowo. Wcześniej na terenie powiatu istniały gminy w Chojanech i Dzięcieli. Osady miejskie w powiecie to: Wysokie, Sokoły. We wszystkich gminach było 376 wsi[10].

W Tykocinie znajdował się okrąg sądu pokoju dla miasta Tykocina. Były również trzy okręgi sądów gminnych: w Tykocinie, Mazowiecku i Dąbrówce Kościelnej[10].

W roku 1867 powiat liczył 54230 mieszkańców, w 1890 – 69911. W Tykocinie żyły 5303 osoby. W powiecie przeważała ludność polska. Było również 476 prawosławnych, 65 protestantów i 15377 Żydów (w Tykocinie 4628)[10].

Powiat mazowiecki w 1911 r.

Miejscowość Liczba
ludności
Katolicy Prote
stanci
Żydzi Powierzchnia
(w morgach)
Tykocin m. 5137 2247 6 2869 4515
Klukowo
w tym Ciechanowiec
9565
2654
7363
850

2190
1793
32265
Kowalewszczyzna 6295 2611 70 21190
Mazowieck
w tym Mazowieck
w tym Jabłonka
10711
2801
534
8050
997
84


2571
1730
439
31405

Piekuty 7553 7213 307 25504
Piszczaty 6995 6718 240 21307
Poświętne
w tym Łapy
10660
3105
8330
1239
258
230
1244
837
23321
Sokoły
w tym Sokoły
11591
4125
7869
435

3711
3679
23324
Stelmachowo 6945 6852 19 44 22079
Szepietowo 10687 9656 908 33196

Źródło[11]

 
Powiat mazowiecki na mapie z 1914 roku (ukazuje granice gmin)

Po zakończeniu I wojny światowej, ustawą sejmową z sierpnia 1919 r. utworzono województwo białostockie. W jego skład wszedł również powiat mazowiecki. Powierzchnia powiatu wynosiła 1118 km², a liczba ludności 70975 (w 1921 r.). W powiecie były trzy miasta: Wysokie Mazowieckie, Sokoły i Tykocin[12].

W latach 20. starostą był Romuald Klimów[13].

Odbudowę społeczno-gospodarczą powiatu przerwał najazd bolszewicki w roku 1920. Dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy z lat 1918–1921, z inicjatywy ówczesnego starosty Józefa Zycherta, wystawiono w Wysokiem Mazowieckiem (1928 r.) Pomnik Niepodległości, zwany powszechnie pomnikiem POW[12].

Komasacja gruntów w powiecie w roku 1930 wynosiła około 97% (najwyższy wskaźnik w II Rzeczypospolitej). Odsetek gospodarstw małych wynosił 38%. Najliczniejsza grupę stanowiły gospodarstwa o powierzchni 5-10 ha. Było również 31 gospodarstw w grupie od 200 do 1000 ha i 3 powyżej 1000. W roku 1931 grunty orne zajmowały 63,1% powierzchni powiatu[14].

Po wyzwoleniu, urząd starostwa zorganizowano we wrześniu 1944 r. Pierwszym starostą był porucznik Segda, wicestarostą podporucznik Kania. Powołano urzędy: Urząd ziemski, Inspektorat szkolny, Urząd skarbowy, Zarząd drogowy i Urząd pocztowy. Miesiąc później działalność rozpoczęły: Powiatowa Rada Narodowa i Gminne Rady Narodowe we wszystkich gminach[12].

Powiat zajmował obszar 1462,4 km², zamieszkany był przez około 80 tys. osób. Na terenie powiatu były dwa miasta: Wysokie Mazowieckie i Łapy.

W 1953 oddano do użytku szpital przewidziany dla 230 chorych. Znajdowały się w nim oddziały: wewnętrzny, dziecięcy, ginekologiczny, chirurgiczny. Pierwszym dyrektorem został dr Eugeniusz Czerniawski.

W 1973 powołano Zespół Opieki Zdrowotnej, któremu podporządkowano szpital rejonowy w Ciechanowcu, 11 gminnych i 8 wiejskich ośrodków zdrowia[12].

Szkolnictwo w powiecie do roku 1914 edytuj

W roku 1864 szkoły wyłączono spod opieki dworu i parafii, a przekazano gminom. W 1875 zamiast szkół wyznaniowych wprowadzono szkoły wiejskie, gminne i miejskie. Szkoły żydowskie i ewangelickie kantory pozostały przy dawnych nazwach[15].

Szkoły rządowe edytuj

  • Tykocin:
    • 1-klasowa gminna, założona przed 1869, funkcjonowała do 1914
    • 1-klasowa miejska, od około 1869 do 1886
    • 1-klasowa żydowska, przed 1870 do 1886
    • 2-klasowa męska utworzona ze szkoły miejskiej i żydowskiej (1886-1914)
    • 1-klasowa żeńska, 1886-1914
  • Gmina Klukowo:
    • Ciechanowiec, 1-klasowa (1886-1914)
    • Ciechanowiec, 1-klasowa żydowska (1879-1880)
    • Klukowo, 1-klasowa, przed 1873-1914
    • Kuczyn, 1-klasowa, przed 1879-1914
    • Lubowicze, 1-klasowa, przed 1872 do około 1876
    • Piętki-Gręzki, 1-klasowa, przed 1868 do około 1879
    • Wojny-Szuby, 1-klasowa, przed 1872-1884
    • Wyszonki, 1-klasowa, przed 1868-1914
  • Gmina Kowalewszczyzna:
    • Płonka Kościelna, 1-klasowa, przed 1870-1914
    • Waniewo, 1-klasowa, 1867-1914
  • Gmina Mazowieck:
    • Jabłonka, 1-klasowa, 1867-1914
    • Kulesze, 1-klasowa, 1868-1914
    • Mazowieck, 1-klasowa, 1877-1914
    • Wielki Święck, 1-klasowa, 1910-1914
  • Gmina Piekuty:
    • Hodyszewo, 1-klasowa, przed 1873-1914
    • Jabłoń, 1-klasowa, przed 1873-1914
    • Piekuty, 1-klasowa, przed 1869-1914
    • Wyliny Ruś, 1-klasowa, 1879-1914
  • Gmina Piszczaty:
    • Kobylin, 1-klasowa, przed 1870-1914
    • Kobylin, 1-klasowa, 1913-1914
  • Gmina Poświętne:
    • Łapy, 2-klasowa, kolejowa męska, 1870-1914
    • Łapy, 1-klasowa, żeńska, 1875-1914
    • Łapy, 1-klasowa, męska wiejska, 1886-1889
    • Pietkowo, 1-klasowa, 1873-1914
    • Poświętne, 1-klasowa, 1868-1914
  • Gmina Sokoły:
    • Sokoły, 1-klasowa, 1871-1914
  • Gmina Stelmachowo:
    • Broniszewo, 1-klasowa, 1910-1914
    • Rzędziany, 1-klasowa, 1913-1914
  • Gmina Szepietowo:
    • Bryki, 1-klasowa, 1913-1914
    • Dąbrowa Wielka, 1-klasowa, 1873-1914
    • Dąbrówka, 1-klasowa, 1868-1914
 
Powiat wysokomazowiecki na mapie z 1948 roku

Szkoły prywatne edytuj

  • Wysokie Mazowieckie:
    • Anna Raczkowska otworzyła w 1871 r. 2-klasową szkołę żeńską. W 1872 roku I oddział liczył 60, II-42, III-52, IV-5 uczennic
    • Cecylia Betlej, 1876, 1-klasowa szkoła żeńska
    • Stefania Judejko, 1893, 1-klasowa szkoła żeńska
  • Łapy: Julianna E.F. Dimitr założyła 1-klasową szkołę żeńską przy stacji kolejowej
  • Łupianka Stara, w 1887 r. 1-klasową szkołę dla obojga płci założył Wincenty Łupiński. Szkoła zamknięta w roku 1892 z powodu śmierci założyciela
  • Krzyżewo: od 1910 roku funkcjonowała szkoła rolnicza założona przez Bronisławę i Stefanię Karpowicz

Szkoły żydowskie (chedery) edytuj

W 1895 chedery istniały w: Ciechanowcu (2), Jabłonce (4), Kobylinie Borzymach (1), Mazowiecku (10), Sokołach (8), Tykocinie (10). W 1901 w całym powiecie istniały 34 chedery[11].

Szkolnictwo w latach 1918–1939 edytuj

W roku szkolnym 1925/1926 na 105 szkół w powiecie wysokomazowieckim własne budynki posiadały: szkoła nr 3 w Łapach, nr 1 i nr 2 w Sokołach i nr 1 w Wysokiem Mazowieckiem, szkoła w osadzie Ciechanowiec oraz wsiach: Dąbrowa Wielka, Hodyszewo, Jabłoń Kościelna, Nowe Piekuty, Płonka Kościelna, Waniewo, Rzędziany, Kostry-Noski. Liczba szkół wzrastała do 1925 roku, by potem się zmniejszyć. W roku szkolnym 1932/1933 było w powiecie 75 szkół i 1371 uczniów, w 1934/1935 75 szkół i 1387 uczniów, a w 1937/1938 82 szkoły i 1436 uczniów.

Pierwszą szkołą średnią w powiecie była Koedukacyjna Średnia Szkoła Handlowa założona w 1933 r. przez Towarzystwo Przyjaciół Wysokiego Mazowieckiego. Najpierw była to szkoła 3-letnia, później 4-letnia. W 1936 roku zorganizowano Gimnazjum Kupieckie, które w 1939 r. otrzymało prawa szkoły państwowej[16].

W 1926 r. w Krzyżewie funkcjonowała Ludowa Szkoła Rolnicza. Nauka trwała 11 miesięcy, praktykę uczeń odbywał w gospodarstwie rodziców. W 1937 nazwana: Prywatna Szkoła Przysposobienia Rolniczego Stefanii Karpowiczówny. W 1939 r. zmieniono nazwę szkoły na: Prywatna Męska Roczna Szkoła Rolnicza w Krzyżewie. Szkoła otrzymała uprawnienia szkół państwowych[16].

Tajne nauczanie w czasie II wojny światowej edytuj

Podczas II wojny światowej punkty tajnego nauczania zorganizowano między innymi w Wysokiem Mazowieckiem, Łapach, Moczydłach, Klukowie, Kozarzach, Jabłonce, Osipach, Brzózkach, Kalinowie, Włostach i innych wsiach w powiecie. W celu koordynacji nauczania powstała Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury powiatu wysokomazowieckiego, której przewodniczącą została Róża Czarnohorska. Dla młodzieży starszej organizowano nauczanie na poziomie gimnazjalnym[12]. W latach 1941–1942 w tajnym nauczaniu na tym terenie uczestniczyło co najmniej 98 nauczycieli i 1600 uczniów, w roku 1942-1943 nie mniej niż 88 nauczycieli i 1805 uczniów, a w roku 1943-1944 82 nauczycieli i 1324 uczniów.

Transport edytuj

Baza sieci komunikacyjnej niemal całkowicie zapewnia podstawowe potrzeby mieszkańców. Lokalną sieć drogową tworzą głównie drogi gminne o dł. 761 km i powiatowe o dł. 594 km, pozostałe stanowią tylko 7%. Układ komunikacyjny powiatu opiera się na ciągu drogi wojewódzkiej nr 689 ZambrówWysokie MazowieckieSzepietowoBrańsk, umożliwiając połączenie środkowej i południowej części powiatu z drogą krajową nr 8, a w konsekwencji ze stolicą i pozostałymi regionami kraju. Uzupełnieniem tego trzonu jest droga wojewódzka nr 678, łącząca bezpośrednio Wysokie Mazowieckie z Białymstokiem oraz drogi krajowe nr 63 i 66.

Północna część powiatu, obejmująca teren gmin Kobylin-Borzymy i częściowo Kulesze Kościelne i Sokoły, styka się z drogą krajową nr 8, o niewielkim znaczeniu dla struktury komunikacyjnej powiatu.

Dopełnieniem sieci drogowej jest jedna z najstarszych w kraju linii kolejowych tzw. Kolej Warszawsko-Petersburska relacji PetersburgBiałystokWarszawa. Linia przebiega przez Szepietowo, gdzie znajduje się stacja kolejowa, w sąsiedztwie miasta Wysokie Mazowieckie[4][17].

Naczelnicy powiatu edytuj

Naczelnicy pracujący w powiecie (od roku 1876):

  • Adrian Sadowski (1876-1886)
  • Afanas Stołypin (1887-1888)
  • Paweł Naumow (1888-1894)
  • Sergiusz Koptiew (1894-1902)
  • Stefan Ałferow (1906)
  • Iwan Fibich (Fabich Emielnianow) (1910-1917) pełnił funkcję nawet w Rosji

Starostowie edytuj

Starostowie pracujący w starostwie (od roku 1918):

  • Józef Zychert (1918-1928)
  • Romuald Klimowiecki na przełomie lat 20. i 30.
  • Adam Demidecki-Demidowicz (1928-1932)
  • Tadeusz Raczyński (1932-1937)
  • Józef Świątkiewicz (1937)
  • Paweł Tadeusz Alfred Sulatycki (1938-1939)
  • Stanisław Segda (1944-1945)
  • Józef Wołoszynowicz (1945-1946)
  • Bogdan Kubicki (1946)
  • Stanisław Hübner (1946-1947)
  • Wacław Rudzki (1947-1948)
  • Andrzej Sandecki p.o. (1948)
  • Stanisław Wasztygiel (1948-1949)
  • Leon Parszuto (1949)

Wicestarostowie edytuj

Wicestarostowie pracujący w starostwie (od roku 1929):

  • W. Sulkowski (17.08.1929)
  • Jan Procakiewicz (25.05.1936)
  • Antoni Roth (29.08.1937)
  • Franciszek Dziakowicz 17.03.1939
  • Stanisław Kania (1945)
  • Łazarewicz (1945)
  • Andrzej Sandecki (1946-1949)
  • Michał Trubacz

Kierownicy edytuj

Kierownicy pracujący w Urzędzie Rejonowym (od roku 1990):

  • Czesław Jakubiak (1990-1991)
  • Krzysztof Krajewski (1991-1998)

Starostowie edytuj

Starostowie pracujący w starostwie (od roku 1998):

  • Jacek Bogucki (1998-2005)
  • Bogdan Zieliński (2005-)[18].

Sąsiednie powiaty edytuj

Media edytuj

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

  1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  2. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  3. GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020.
  4. a b Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Wysokomazowieckiego na lata 2008–2013. [w:] Uchwała Nr XI/82/2008 z dn. 26.02. 2008 r. [on-line]. Starostwo Powiatowe Wysokie Mazowieckie, 2008-09-10. [dostęp 2012-06-28].
  5. Powiat wysokomazowiecki, [w:] Wrota Podlasia [online], Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego [dostęp 2012-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-10].
  6. a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924. [dostęp 2011-02-26].
  7. Urząd Statystyczny w Białymstoku. (2012-04-08).
  8. Powiat wysokomazowiecki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  9. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r., stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
  10. a b c d Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, Warszawa 1895 r. s. 138–140.
  11. a b :W. Jemielity, Szkolnictwo w Guberni Łomżyńskiej, Wydawnictwo ATK, Warszawa, 1994, s. 26–28.
  12. a b c d e J. Kryński, Wysokie Mazowieckie. Monograficzny zarys dziejów, Wysokie Mazowieckie, 1992, s. 108–114, 166, 175, 202, 220–223.
  13. Aneks. Noty biograficzne sędziów, asesorów i aplikantów WSR w Krakowie. Romuald Klimowiecki. W: Filip Musiał: Polityczny charakter działalności Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie (1946-1955). Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 2004, s. 373.
  14. W. Wincenciak, Oświata i szkolnictwo północno-wschodniego Mazowsza w latach wojny i okupacji (1939-1945), ŁTN im. Wagów, Łomża 1993 r. s. 13–15.
  15. W. Jemielity, Szkolnictwo w Guberni Łomżyńskiej, Wydawnictwo ATK, Warszawa, 1994, s. 14,15.
  16. a b W. Jemielity, Szkoły średnie i zawodowe w województwie białostockim w latach 1919–1939, Łomża 1991, s. 44–45.
  17. Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu wysokomazowieckiego za 2010 r.. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Łomży, 2011. [dostęp 2012-06-22].
  18. Józef Maroszek, Dzieje powiatu Wysokie Mazowieckie 1866-2006. Białystok 2008 r. s. 11, 161.

Linki zewnętrzne edytuj