Powstanie praskie (cz. Pražské povstání) – powstanie ludności Pragi przeciw administracji i wojskom niemieckim oraz kolaboracyjnemu rządowi i administracji czeskiej, trwające od 5 do 9 maja 1945. W obliczu wchodzącej w życie 8 maja 1945 bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy powstanie zakończyło się kapitulacją i szybką ewakuacją większości Niemców w stronę wojsk amerykańskich oraz zajęciem Pragi przez wojska sowieckie. Powstanie praskie było częścią powstania majowego ludu czeskiego i było związane z sowiecką operacją praską[1].

Powstanie praskie
II wojna światowa,
powstanie majowe ludu czeskiego
Ilustracja
Czas

59 maja 1945

Miejsce

Praga

Terytorium

Protektorat Czech i Moraw

Wynik

zwycięstwo czeskie, kapitulacja wojsk niemieckich w Pradze; rozbicie głównych sił Grupy Armii „Środek” przez wojska sowieckie

Strony konfliktu
 III Rzesza Czechosłowacja Czechosłowacki ruch oporu
ROA
 ZSRR
Dowódcy
Karl Hermann Frank
Rudolf Toussaint
Carl Friedrich von Pückler-Burghauss
Karel Kutlvašr
František Slunečko
Otakar Machotka
Siergiej Buniaczenko
Iwan Koniew
Siły
40 000 żołnierzy 30 000 powstańców
18 000 żołnierzy ROA
Straty
dokładne dane nieznane; przypuszczalnie ponad 1000 zabitych Czesi:
3561 powstańców i około 4000 cywili zabitych
ROA:
300 zabitych
Armia Czerwona:
692 zabitych,
z czego w samej Pradze 30
Położenie na mapie Pragi
Mapa konturowa Pragi, w centrum znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia50°04′43″N 14°26′04″E/50,078611 14,434444

Siły walczących stron edytuj

Na terenie Protektoratu Czech i Moraw stacjonowała niemiecka Grupa Armii „Środek” feldmarszałka Ferdinanda Schörnera licząca około miliona żołnierzy, z czego w walkach w samej Pradze wzięło udział około 40 tysięcy żołnierzy.

Siły powstańcze liczyły około 30 tysięcy bojowników. Poza tym w powstaniu aktywny udział wzięło około 100 tysięcy czeskich cywilów, którzy zbudowali około tysiąca barykad, opatrywali rannych i dostarczali powstańcom żywność, lekarstwa, broń i amunicję.

Drugiego dnia zrywu do powstańców dołączyli tak zwani „własowcy”, czyli Rosjanie walczący po stronie III Rzeszy. Była to 600 Dywizja Piechoty Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA), pod dowództwem Siergieja Buniaczenki, w sile około 18 tysięcy żołnierzy.

9 maja do Pragi wkroczyły jednostki 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa.

Przebieg edytuj

4 maja Czesi zaczęli zdejmować i zamalowywać niemieckie szyldy, studenci zrywali tablice z niemieckimi nazwami ulic, sprzedawcy przestali przyjmować niemieckie reichsmarki, a między ludnością Pragi i wojskami okupacyjnymi rozpoczęły się spontaniczne walki[2]. 5 maja czescy kolejarze odmówili odprawiania transportów wojskowych i rozbroili niemieckich wartowników, Czesi atakowali niemieckie domy i wywlekali z nich Niemców, których bito i poniżano. Konspiratorzy w praskiej rozgłośni radiowej przygotowali się do nadawania patriotycznych audycji, prosząc o ochronę czeskiej policji. To samo zrobił niemiecki dyrektor rozgłośni, ale o pomoc poprosił esesmanów, wskutek czego doszło do bitwy przed i w budynku rozgłośni wygranej ostatecznie przez powstańców[2]. Dwa dni potem, 7 maja, sytuacja czeskich powstańców stała się krytyczna. Mimo budowy niemal tysiąca powstańczych barykad czołgi hitlerowskie wtargnęły na ulice śródmieścia Pragi. Wobec takiej sytuacji Stawka Najwyższego Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej zażądała od wszystkich wojsk maksymalnego zwiększenia tempa pościgu prowadzonego w ramach operacji praskiej. Z godziny na godzinę sytuacja powstańców w Pradze stawała się katastrofalna.

Wtedy pomocy Czechom udzieliła – do tej pory walcząca po stronie niemieckiej – doskonale uzbrojona dywizja Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA), tak zwani „własowcy”. Jednak Niemcy nadal błyskawicznie dławili powstanie. Opanowali centrum miasta i rozpoczęli represje wobec powstańców i ludności. Do akcji weszły działa samobieżne, miotacze ognia i SS-mani z pobliskiego poligonu w Benešovie tworzący Kampfgruppe Wallenstein.

W tym czasie, 7 maja 1945 o godzinie 2:41, Niemcy podpisali bezwarunkową kapitulację III Rzeszy. Akt kapitulacji mówił o zaprzestaniu działań zbrojnych przez wszystkie siły lądowe, morskie i powietrzne będące pod dowództwem niemieckim w dniu 8 maja o godzinie 23:01 czasu środkowoeuropejskiego.

W tej sytuacji, wygrywający w Pradze Niemcy podjęli pertraktacje z powstańcami, zakończone kapitulacją wojsk niemieckich. Na mocy „Protokołu o kapitulacji Niemieckich Sił Zbrojnych w Pradze” wojska niemieckie zostały rozbrojone[1]. Powstańcy przejęli wszystkie bazujące w Pradze samoloty Luftwaffe i broń pancerną. Jednocześnie powstańcy zgodzili się na ochronę rozbrojonych żołnierzy niemieckich przed miejscową ludnością[1] oraz na ich ewakuację w stronę wojsk amerykańskich, które znajdowały się w okolicach Pilzna.

Aktu kapitulacji nie uznały niemieckie jednostki Waffen-SS i pod dowództwem SS-Gruppenführera Carla von Pücklera kontynuowały walkę w Pradze do 9 maja, gdy w nocy do miasta wkroczyły pierwsze oddziały sowieckie.

Ofensywa sowiecka w Czechach trwała jeszcze dwa dni. Prowadzona z wielu kierunków, udaremniła wycofanie się z okolic Pragi większości niemieckich sił Grupy Armii „Środek” i umożliwiła ich stosunkowo szybkie rozbicie. Strach przed sowieckimi wojskami i niewolą spowodował dalsze walki i przedzieranie się Niemców przez linie sowieckie. Trwały one do 11 maja. Z milionowej armii feldmarszałka Schörnera stacjonującej w Czechach do Amerykanów dotarło tylko 140 tysięcy żołnierzy.

Operacja praska zakończyła się dwa dni po kapitulacji III Rzeszy i była ostatnią dużą ofensywą w Europie podczas II wojny światowej.

Uczestnicy walk edytuj

Czeska Rada Narodowa

Powstańców wsparła 600 Dywizja Piechoty Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej.

Niemieckie siły okupacyjne

Upamiętnienie edytuj

Oprócz pomników i tablic pamiątkowych, jedna ze stacji metra w Pradze nosi nazwę Pražského povstání.

Galeria edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c CZK – Protokol o provedení formy kapitulace německých branných sil v Praze: Dokumenty [dostęp 2018-11-14].
  2. a b Andrzej Krawczyk. Gra o Pragę, czyli dziwne powstanie. „Polityka”, s. 39–41, 2005. Warszawa: Polityka Spółdzielnia Pracy. ISSN 1730-0525. 

Linki zewnętrzne edytuj