Wikipedia

Prawo do zdrowego środowiska

jedno z praw człowieka

Prawo do zdrowego środowiska lub prawo do zrównoważonego i zdrowego środowiska – jedno z praw człowieka popierane przez organizacje praw człowieka i organizacje ekologiczne w celu ochrony systemów ekologicznych zapewniających zdrowie ludzkie[1][2][3]. Prawo to zostało uznane przez Radę Praw Człowieka ONZ podczas jej 48. sesji w październiku 2021[4].

Wylesianie w Indonezji w celu pozyskania oleju palmowego

Prawo to jest powiązane z innymi prawami człowieka dotyczącymi zdrowia, takimi jak prawo do wody i urządzeń sanitarnych, prawo do żywności i prawo do zdrowia[5]. Prawo do zdrowego środowiska stanowi też nowe ujęcie w kontekście międzynarodowych regulacji dotyczących ochrony środowiska. Zamiast odnosić się do państwa bądź do środowiska w ogólnym pojęciu odnosi się do jednostki, jej życia, zdrowia, życia prywatnego oraz jej własności[6].

Rola państwa edytuj

 
Kominy przemysłu papierniczego będące źródłem zanieczyszczeń i zapachu siarczynów
 
Nielegalne pozyskiwanie drewna na Madagaskarze

Prawo to nakłada na państwo obowiązek regulowania i egzekwowania przepisów dotyczących ochrony środowiska, kontrolowania zanieczyszczeń oraz w inny sposób zapewniania sprawiedliwości i ochrony społecznościom poszkodowanym przez problemy środowiskowe[6]. Prawo do zdrowego środowiska stało się istotnym źródłem precedensów prawnych dla sporów dotyczących zmian klimatu i innych kwestii środowiskowych[7][8].

Podejścia międzynarodowe edytuj

Historycznie główne instrumenty ONZ dotyczące praw człowieka, takie jak powszechna deklaracja praw człowieka, międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych czy międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych nie zawierały prawa do zdrowego środowiska[3]. Deklaracja napisana podczas konferencji sztokholmskiej uznała to prawo, jednak nie jest ona dokumentem prawnie wiążącym[9]. Deklaracja z Rio nie używa języka praw człowieka, chociaż stwierdza, że jednostki będą miały dostęp do informacji dotyczących kwestii środowiskowych oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości[10]. Obecnie proponowana rezolucja ONZ Globalnego Paktu dla Środowiska, jeśli zostanie przyjęta, będzie pierwszym instrumentem ONZ dotyczącym praw człowieka obejmującym prawo do zdrowego środowiska[11].

Ponad 150 krajów członkowskich ONZ przyjęło niezależnie rozwiązania, które w jakiejś formie zawierają prawo do zdrowego środowiska[5]. Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów, Amerykańska Konwencja Praw Człowieka, Porozumienie z Escazú, Arabska Karta Praw Człowieka oraz Deklaracja praw człowieka ASEAN zawierają prawo do zdrowego środowiska[3][12][13].

Specjalni Sprawozdawcy ONZ ds. praw człowieka i środowiska wydali rekomendacje dotyczące sposobu sformalizowania tych praw w prawie międzynarodowym[14]. Zostały one poparte przez szereg komitetów na szczeblu ONZ, a także lokalne społeczności prawnicze, takie jak New York City Bar[15].

Prawo do zdrowego środowiska leży u podstaw międzynarodowego podejścia do praw człowieka i zmian klimatu[16][17]. Wpływ zmian klimatycznych na prawa człowieka został przedstawiony przez OHCHR w arkuszu informacyjnym z najczęściej zadawanymi pytaniami na ten temat[18].

Rezolucja Rady Praw Człowieka ONZ edytuj

W 2021 podczas 48. sesji Rada Praw Człowieka ONZ przyjęła rezolucję uznającą „Prawo człowieka do czystego, zdrowego i zrównoważonego środowiska”. Był to pierwszy raz w historii tej instytucji, kiedy ogłoszone zostało nowe prawo człowieka[4][19][20]. Rezolucja ta nie jest prawnie wiążąca, ale zostanie skierowana do Zgromadzenia Ogólnego ONZ w celu dalszego rozpatrzenia[19].

Wpływ na rzeczywistość edytuj

Trudno empirycznie określić wpływ konstytucyjnej czy międzynarodowej ochrony prawa do zdrowego środowiska na rzeczywistość. Specjalny sprawozdawca ONZ John Knox sugeruje, że kodyfikacja prawa do zdrowego środowiska w konstytucjach krajowych lub przez ONZ mogłaby wpłynąć na wysiłki na rzecz ochrony środowiska (m.in. poprzez wprowadzenie jej do języka praw człowieka oraz wypełnienie luk w prawie międzynarodowym). Ponadto Knox sugeruje, że ustanowienie prawa do zdrowego środowiska może wpłynąć na rozumienie koncepcji praw człowieka, ponieważ prawa te nie są odgórnie narzucane przez zachodnie ideologie kolonialne (co jest krytyką istniejącej doktryny praw człowieka), ale jest raczej są społeczeństwa krajów Globalnego Południa[3].

Przypisy edytuj

  1. ↑ The Case for a Right to a Healthy Environment. Human Rights Watch, 2018-03-01. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-16)]. (ang.).
  2. ↑ The Time is Now for the UN to Formally Recognize the Right to a Healthy and Sustainable Environment. Center for International Environmental Law, 2018-10-25. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-16)]. (ang.).
  3. ↑ a b c d John H. Knox. Constructing the Human Right to a Healthy Environment. „Annual Review of Law and Social Science”. 16 (1), s. 79–95, 2020-10-13. DOI: 10.1146/annurev-lawsocsci-031720-074856. ISSN 1550-3585. [dostęp 2022-04-17]. (ang.). 
  4. ↑ a b OHCHR | Bachelet hails landmark recognition that having a healthy environment is a human right. www.ohchr.org, 2021-10-08. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-16)]. (ang.).
  5. ↑ a b OHCHR | Good practices on the right to a healthy environment. www.ohchr.org. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-16)]. (ang.).
  6. ↑ a b Alan Boyle, Human Rights and the Environment: Where Next?, „European Journal of International Law”, 3, 23, 2012, s. 613–642, DOI: 10.1093/ejil/chs054, ISSN 0938-5428 [dostęp 2022-04-17] (ang.).
  7. ↑ Sumudu Atapattu, The Right to a Healthy Environment and Climate Change: Mismatch or Harmony?, Cambridge University Press, 2018, s. 252–268, ISBN 978-1-108-42119-5 [dostęp 2022-04-17] (ang.).
  8. ↑ Sam Varvastian, The Human Right to a Clean and Healthy Environment in Climate Change Litigation, Rochester, NY, 10 kwietnia 2019 [dostęp 2022-04-17] (ang.).
  9. ↑ Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment; Stockholm, 16 June 1972, Rio Declaration on Environment and Development; Rio de Janeiro, 14 June 1992. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-17)]. (ang.).
  10. ↑ UNEP - Principle 10 and the Bali Guideline. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-17)]. (ang.).
  11. ↑ John Knox. The Global Pact for the Environment: At the crossroads of human rights and the environment. „RECIEL”. (28) 1, s. 40-47, kwiecień 2019. [dostęp 2022-04-17]. (ang.). 
  12. ↑ Regional Agreement on Access to Information, Public Participation and Justice in Environmental Matters in Latin America and the Caribbean. CEPAL, 2018-03-4. [dostęp 2022-04-17]. (ang.).
  13. ↑ Dinah Shelton: Human Rights, Health & Environmental Protection: Linkages in Law & Practice. World Health Organization, 2002, seria: Health and Human Rights Working Paper Series No 1. (ang.).
  14. ↑ OHCHR | Right to a healthy and sustainable environment report. www.ohchr.org. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-17)]. (ang.).
  15. ↑ Human Right to a Healthy Environment: UN Formal Recognition. nycbar.org. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-17)]. (ang.).
  16. ↑ Nathan Cooper: How the new human right to a healthy environment could accelerate New Zealand's action on climate change. The Conversation. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-17)]. (ang.).
  17. ↑ Why having a clean and healthy environment is a human right. World Economic Forum. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-04-17)]. (ang.).
  18. ↑ Frequently Asked Questions on Human Rights and Climate Change. ohchr.org. [dostęp 2022-04-17]. (ang.).
  19. ↑ a b Access to a healthy environment, declared a human right by UN rights council. UN News, 2021-10-08. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-09)]. (ang.).
  20. ↑ Emma Farge: UN declares access to a clean environment a human right. 2021-10-08. [dostęp 2022-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-09)]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_do_zdrowego_środowiska&oldid=67283356”