Programowana śmierć komórki

Programowana śmierć komórki (ang. programmed cell death, PCD) lub zaprogramowana śmierć komórki – śmierć komórki, która zachodzi w wyniku naturalnych, procesów wewnątrzkomórkowych. Spełnia ona jedno z podstawowych zadań w prawidłowym funkcjonowaniu tkanek roślinnych i zwierzęcych. Jest ona korzystna i potrzebna dla normalnego rozwoju, homeostazy organizmu oraz zapobiegania chorobom, które wynikają z nadmiernej proliferacji komórek organizmu.

Programowaną śmierć komórek opisano u wszystkich dużych grup eukariontów: zwierząt, roślin, grzybów, śluzowców, a nawet organizmów jednokomórkowych (np. drożdży). Pełni ona wiele funkcji zarówno na poziomie komórki, jak i na poziomie całego organizmu: u zwierząt odgrywa ważną rolę w rozwoju, przy jego pomocy eliminowane są uszkodzone komórki, u roślin bierze udział w tworzeniu się tkanek składających się z martwych komórek, takich jak ksylem. U bakterii opisano kilka typów programowanej śmierci^[1]. Procesy programowanej śmierci komórki można zaliczyć do przebiegających drogą zewnętrzną, wyzwalaną sygnałami spoza komórki i wewnętrzną, wywołaną procesami wewnątrzkomórkowymi^[2].

W drugiej dekadzie XXI wieku wyróżniono ponad dziesięć typów programowanej śmierci komórki. Od 2005 r. specjalny komitet naukowy (Nomenclature Commitee on Cell Death, NCCD) zajmuje się klasyfikacją i nazewnictwem tego typu procesów biologicznych i wydał zalecenie żeby poszczególne rodzaje śmierci komórek były klasyfikowane nie tylko na podstawie cech morfologicznych, ale i cech biochemicznych^[3].

Według proponowanej klasyfikacja programowanej śmierci komórki u zwierząt wyróżnia się następujące rodzaje^[3]:

zewnętrzna apoptoza (ang. extrinsic apoptosis)
apoptoza kaspazozależna lub kaspazoniezależna (ang. caspase-dependent or caspase-independent intrinsic apoptosis)
regulowana nekroza (nekroptoza)
śmierć autofagowa
katastrofa mitotyczna

Inne rodzaje które są charakterystyczne tylko dla niektórych tkanek:

anoikoza (komórki adherentne)
paraptoza (śmierć komórki indukowana przez insulinopodobny czynnik wzrostu 1 (IGF-1))
degeneracja Walleriana (neurony)
entoza (limfoblasty i niektóre nowotwory, swoisty „komórkowy kanibalizm”, gdy jedna żywa komórka pochłania inną pobliską żywą komórkę)
keratynizacja (naskórek)

Przypisy edytuj

↑ N.N. Allocati N.N. i inni, Die for the community: an overview of programmed cell death in bacteria, „Cell Death & Disease”, 6, 2015, e1609, DOI: 10.1038/cddis.2014.570, ISSN 2041-4889, PMID: 25611384, PMCID: PMC4669768 [dostęp 2020-09-06] .
↑ LorenzoL. Galluzzi LorenzoL. i inni, Molecular mechanisms of cell death: recommendations of the Nomenclature Committee on Cell Death 2018, „Cell Death and Differentiation”, 25 (3), 2018, s. 486–541, DOI: 10.1038/s41418-017-0012-4, ISSN 1476-5403, PMID: 29362479, PMCID: PMC5864239 [dostęp 2020-09-06] .
↑ ^a ^b L.L. Galluzzi L.L. i inni, Molecular definitions of cell death subroutines: recommendations of the Nomenclature Committee on Cell Death 2012, „Cell Death and Differentiation”, 19 (1), 2012, s. 107–120, DOI: 10.1038/cdd.2011.96, ISSN 1476-5403, PMID: 21760595, PMCID: PMC3252826 [dostęp 2020-09-07] .

[1] N.N. Allocati N.N. i inni, Die for the community: an overview of programmed cell death in bacteria, „Cell Death & Disease”, 6, 2015, e1609, DOI: 10.1038/cddis.2014.570, ISSN 2041-4889, PMID: 25611384, PMCID: PMC4669768 [dostęp 2020-09-06] .

[2] LorenzoL. Galluzzi LorenzoL. i inni, Molecular mechanisms of cell death: recommendations of the Nomenclature Committee on Cell Death 2018, „Cell Death and Differentiation”, 25 (3), 2018, s. 486–541, DOI: 10.1038/s41418-017-0012-4, ISSN 1476-5403, PMID: 29362479, PMCID: PMC5864239 [dostęp 2020-09-06] .

[Galluzzi2012-3] L.L. Galluzzi L.L. i inni, Molecular definitions of cell death subroutines: recommendations of the Nomenclature Committee on Cell Death 2012, „Cell Death and Differentiation”, 19 (1), 2012, s. 107–120, DOI: 10.1038/cdd.2011.96, ISSN 1476-5403, PMID: 21760595, PMCID: PMC3252826 [dostęp 2020-09-07] .

[1]

[2]

[3]