Pruszków
Pruszków – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, siedziba powiatu pruszkowskiego, nad rzeką Utratą. Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.
miasto i gmina | |||||
![]() Deptak w Pruszkowie | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Aglomeracja | |||||
Prawa miejskie |
1916 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
19,19[1] km² | ||||
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 22 | ||||
Kod pocztowy |
05-800 do 05-804 | ||||
Tablice rejestracyjne |
WPR | ||||
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego ![]() | |||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego ![]() | |||||
![]() | |||||
TERC (TERYT) |
1421021 | ||||
SIMC |
0921510 | ||||
Hasło promocyjne: Pruszków - poznasz, polubisz | |||||
Urząd miejski ul. Kraszewskiego 14/1605-803 Pruszków | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Według danych GUS z 31 grudnia 2020 r., Pruszków liczył 62 623 mieszkańców[2] i był pod względem liczby ludności piątym (po Warszawie, Radomiu, Płocku oraz Siedlcach) miastem w województwie mazowieckim, a także 64. spośród najludniejszych miast w Polsce[3].
PołożenieEdytuj
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 19,19 km²[4]. Miasto stanowi 7,77% powierzchni powiatu.
Wieś szlachecka Pruskowo położona była w 1580 roku w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[5]. W II Rzeczypospolitej miasto Pruszków należało do województwa i powiatu warszawskiego[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.
Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej. Z Warszawy do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie, których przedłużenie na terenie miasta stanowi aleja Wojska Polskiego.
Według danych z roku 2002[7] Pruszków miał obszar 19,15 km², w tym:
- użytki rolne: 18%
- użytki leśne: 0%.
Sąsiednie gminyEdytuj
HistoriaEdytuj
Jedna z pierwszych wzmianek o Pruszkowie pochodzi z początków XV wieku. W rękopisie Metryki mazowieckiej (zbiory AGAD) z czasów Janusza Starszego można przeczytać o rycerzu Święsku (Swansek), który pochodził „de Praskow” (październik 1414 roku). Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku. W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz. W 1889 powstała fabryka odlewów żelaznych. We wsi Tworki (obecnie dzielnica Pruszkowa) w 1891 roku wybudowano szpital dla psychicznie chorych.
W 1905, a następnie w latach 1908–1910 miały miejsce strajki i manifestacje robotnicze. W czasie I wojny światowej, 12–18 października 1914 roku została stoczona bitwa o Pruszków. Podczas walk wojskom rosyjskim udało się odepchnąć Niemców na zachód. Prawa miejskie osada otrzymała w 1916 roku. W 1918 powstała rada delegatów robotniczych, a następnie komórka Komunistycznej Partii Polski[8].
W 1923 roku założono klub sportowy Znicz Pruszków, w 1927 roku uruchomiono Elektryczne Koleje Dojazdowe. Uruchomiono elektrownię miejską, rozbudowano kolejowe zakłady naprawcze, a odlewnię żeliwa przekształcono w fabrykę obrabiarek. W 1931 wielka fala strajków robotniczych[8].
Podczas II wojny światowej liczne egzekucje, z rąk hitlerowców ok. 1500 Żydów (prawie cała ludność żydowska mieszkająca w Pruszkowie). Prawie 100 mieszkańców Pruszkowa zginęło jako żołnierze Wojska Polskiego na frontach II wojny światowej, a przeszło tyle samo pruszkowian zginęło jako żołnierze AK. 8 lutego 1944 r. osaczony w Pruszkowie zginął w walce z Niemcami Stanisław Łaciński „Tomek” – dowódca Okręgu AL Warszawa – Lewa Podmiejska[9].
W sierpniu 1944 roku na terenie nieczynnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie okupanci niemieccy zorganizowali obóz przejściowy dla polskiej ludności cywilnej, znany pod nazwą Durchgangslager 121 (Dulag 121). W obozie gromadzono mieszkańców Warszawy i okolicznych miejscowości, wypędzanych z domów w trakcie oraz po zakończeniu powstania warszawskiego. Przez obóz przeszło od 390 000 do 410 000 osób (w starszych źródłach można znaleźć liczbę 550 000). Wydarzenia te upamiętnia otwarte w 2010 roku Muzeum Dulag 121.
5 sierpnia powstała konspiracyjna rada narodowa. 17 stycznia 1945 roku Pruszków został wyzwolony spod okupacji niemieckiej i zajęty przez należące do koalicji antyhitlerowskiej oddziały Armii Czerwonej, do czasu odbudowy Warszawy mieścił się tu urząd wojewódzki i siedziby wielu ministerstw[8].
26 marca 1945 roku – szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego, zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa, do willi przy obecnej al. Armii Krajowej, zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy (zobacz: proces szesnastu).
Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 157 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Pruszkowie[10].
Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu, rozbudowano Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (w latach 1970–1989 patronował im Hồ Chí Minh), Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych „Ponar” im. 1-go maja, rozbudowano Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”, Zakłady Materiałów Izolacyjnych. W 1975 miasto odznaczono Orderem Sztandaru Pracy I klasy, uruchomiono wówczas pierwsze w okolicach Warszawy sztuczne lodowisko[8].
W Pruszkowie od 1976 znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku.
Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików (obejmujący północną część miasta), który był wzmiankowany już w 1236 roku.
DemografiaEdytuj
Dane z 31 grudnia 2006[11]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 55 452 | 100 | 29 649 | 53,4 | 25 803 | 46,6 |
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
2885 | 1540,6 | 1344,4 |
- Piramida wieku mieszkańców Pruszkowa w 2014 roku[12].
Ludność w latachEdytuj

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r. 2 678 900 mieszkańców.
ZabytkiEdytuj
Centrum miastaEdytuj
- kościół par. pw. św.Kazimierza, ul. Kraszewskiego 23, pocz. XX, nr rej.: 1091/1041 z 27.12.1973
- cmentarz par. rzym.-kat., ul. Cmentarna, 1914, nr rej.: 1338 z 5.09.1988
- mauzoleum Bielawskich, nr rej.: j.w.
- Cmentarz żydowski w Pruszkowie, ul. Lipowa 50, pocz. XX, nr rej.: 1339 z 27.12.1988
- dom pogrzebowy, nr rej.: j.w.
- dworzec kolejowy, ul. Sienkiewicza 2, 1924, nr rej.: A-778 z 7.01.2008
- budynek gospodarczy, 1924, nr rej.: j.w.
- wodociągowa wieża ciśnień, 1924–30, nr rej.: j.w.
- willa „Orleówka” z ogrodem, ul. Dąbrowskiego 3, 1930, nr rej.: 1272-A z 23.09.1985
- pałacyk „Sokoła”, ul. Kościuszki 41, 1867, nr rej.: A-664 z 4.01.2006
- zespół dworski Potulickich, ul. Prusa / Kościuszki, XIX, nr rej.: 1089/491/62 z 26.03.1962:
- pałacyk
- park
- lodownia, ul. Prusa 9, nr rej.: 1287 z 16.02.1987
- pałac, ul. Armii Krajowej 77 / Prusa 25/27, 1900, nr rej.: 889 z 24.05.1976
ŻbikówEdytuj
- Zakłady Napraw Taboru Kolejowego, ul. 3 Maja 8, k. XIX–XX, nr rej.: 1-A z 29.03.1999:
- budynek dyrekcji
- park
- kuźnia
- odlewnia
- modelarnia
- obręczarnia
- hala remontu obrabiarek
- hala napraw wagonów osobowych
- hala napraw wagonów towarowych
- bocznica kolej. z pomnikiem
- brama z fragm. ogrodzenia
- bunkier
- 3 wieżyczki strzelnicze
wielopoziomowa lista
- kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. 3 Maja 126, pocz. XX, nr rej.: 1092/1042 z 27.12.1973
- cmentarz par. rzym.-kat., ul. Domaniewska, 1 poł. XVIII – XX, nr rej.: 1472 z 20.02.1991
- zespół ogrodniczy Hosera, ul. Żbikowska 56, 1898-XX:
- willa, nr rej.: 1501-A z 8.01.1992
- park-arboretum, nr rej.: j.w.
- ogrodzenie z brama, nr rej.: j.w.
- ogrodnictwo, nr rej.: 1500-A z 8.01.1992:
- budynek zarządcy
- szklarnia
- stajnia
- piwnica
- wiatrak
- transformator
- ogród
- ogrodzenie
wielopoziomowa lista
TworkiEdytuj
- zespół urbanistyczno-architektoniczny szpitala, ul. Partyzantów 2/4, 1881-XX, nr rej.: 1281 z 2.01.1987:
- 22 budynki
- cerkiew, ob. kościół rzymskokatolicki
- cmentarz z 1939 r.
- ogrodzenie
- cmentarz przy szpitalu psychiatrycznym, ul. Partyzantów 9, nr rej.: 1342 z 27.09.1988
- kaplica, nr rej.: j.w.
Osiedla PruszkowaEdytuj
Miasto podzielone jest na osiedla[13]:
- Bąki – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
- Gąsin – północno-zachodnia część miasta, Elektrownia Pruszków
- Malichy – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
- Ostoja – południowo-wschodnia część miasta
- Osiedle Staszica (A i B) – zachodnia część miasta
- Tworki – centrum miasta, Zakład Psychiatryczny
- Osiedle Parkowe – centrum miasta, park i dwór Potulickich
- Osiedle Prusa – południowa część miasta
- Wyględówek – wschodnia część miasta
- Żbików – północna część miasta.
- Śródmieście – centralna część Pruszkowa, obejmująca m.in. park „Kościuszki”
GospodarkaEdytuj
- Zakłady przemysłowe założone pod koniec XIX wieku:
- fabryka ołówków „Majewski St. i S-ka”
- fabryka wyrobów fajansowych Jakuba Teichfelda, później Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”
- cegielnia „Żbików” braci Hoser
- fabryka ultramaryny „Sommer i Nower”
- Warsztaty Naprawy Wagonów Towarowych, później ZNTK Pruszków
Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.
- Zakłady przemysłowe założone na początku XX wieku:
- elektrociepłownia
- wytwórnia obrabiarek, później Zakłady Przemysłowe „1-go Maja” w Pruszkowie
- Zakłady przemysłowe założone w drugiej połowie XX wieku:
- zakłady zielarskie „Herbapol” Pruszków
- fabryka telewizorów Daewoo Electronics Manufacturing Poland Sp. z o.o.
- zakłady Siltec, rozwiązania teleinformatyczne i radiokomunikacyjne (od 1982)
- zakłady norweskiej firmy Kongsberg Automotive, produkcja podzespołów dla motoryzacji (od 2000)[14].
TransportEdytuj
Transport drogowyEdytuj
Na terenie miasta znajduje się węzeł Pruszków autostrady A2.
W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
- droga wojewódzka nr 718 kierunek Ożarów Mazowiecki
- droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
- droga wojewódzka nr 701
Transport kolejowyEdytuj
Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 1 Warszawa – Katowice, obsługująca przejazdy dalekobieżne z Warszawy. Przejazdy lokalne obsługują linie nr 447 Warszawa Zachodnia - Grodzisk Mazowiecki oraz nr 47 Warszawa Śródmieście WKD - Grodzisk Mazowiecki Radońska.
Pociągi na linii 1 obecnie nie zatrzymują się w Pruszkowie; linia 447 jest wykorzystywana przez pociągi Kolei Mazowieckich w wielu kierunkach (Grodzisk Mazowiecki, Skierniewice, Warszawa oraz pojedynczo inne) oraz Szybkiej Kolei Miejskiej w Warszawie (linia S1 Pruszków - Otwock). Linia 47 jest wykorzystywana przez Warszawską Kolej Dojazdową, realizującą przewozy z Warszawy do Komorowa, Podkowy Leśnej, Milanówka i Grodziska Mazowieckiego.
Ponadto, przez Pruszków przebiega znaczna część linii kolejowej nr 512. Linia ta nie jest zelektryfikowana ani używana w regularnym ruchu; wykorzystywana jest nieregularnie do transportu pociągów oraz materiałów między sieciami PKP PLK i WKD.
Zbiorowa komunikacja drogowaEdytuj
Komunikację z innymi miastami zapewniają również linie warszawskiego ZTM:
- N85 – Linia nocna, uruchomiona w 2008 roku, łączy Os.Staszica z Dworcem Centralnym w Warszawie.
- 817 - Linia podmiejska, uruchomiona na początku 2022 roku. Łączy Osiedle Staszica i Dworzec Zachodni
PKS Grodzisk Mazowiecki aktualnie zarządza przewozami GPA, które przejeżdzają też przez Pruszków. Swoje przystanki w Pruszkowie mają trzy linie:
- 60 - Walendów - Nadarzyn - (Kajetany) - Pruszków
- 61 - Rybie - Raszyn - Michałowice - Reguły - Michałowice - Pruszków
- 62 - Piastów - Pruszków - Sokołów - Janki - Raszyn
Komunikacja miejskaEdytuj
1 stycznia 2013 roku na terenie Pruszkowa zaczęły kursować autobusy miejskie. 1 lipca 2020 roku nastąpiła reorganizacja komunikacji miejskiej w Pruszkowie. Wszystkie linie obsługiwane są przez jednego przewoźnika – PKS Grodzisk Mazowiecki. Pojawiły się nowe linie autobusowe, niektóre zmieniły trasę, pojawiły się także darmowe przejazdy dla posiadaczy Pruszkowskiej Karty Mieszkańca. 5 grudnia 2022 r. uruchomiono nową, bezpłatną linię autobusową nr 10, która jest obsługiwana dwoma nowymi autobusami elektrycznymi Solaris Urbino 9 LE zakupionymi w ramach projektu „Zielone Płuca Mazowsza – rozwój mobilności miejskiej w gminach południowo-zachodniej części województwa”[15]. Aktualnie kursuje 10 linii[16]:
Linia 1 - Os. Staszica - PKP Pruszków
Linia 2 - Os. Staszica - Komorów
Linia 3 - Przejazdowa - Piastów Warszawska
Linia 4 - Os. Staszica - Gąsin - WKD Pruszków
Linia 5 - WKD Pruszków - Malichy
Linia 6 - Os. Staszica - Ożarów Mazowiecki
Linia 7 - Piastów Warszawska - WKD Pruszków - PKP Pruszków
Linia 8 - WKD Pruszków - Os. Staszica
Linia 9 - Szkoła Jarzynowa - Szkoła Jarzynowa
Linia 10 - Os. Staszica - WKD Pruszków - PKP Pruszków - Os. Staszica (autobus elektryczny)
Transport lotniczyEdytuj
W 2013 przy ul. Armii Krajowej, przy Szpitalu Powiatowym, oddano do użytku sanitarne lądowisko Pruszków-SPZOZ.
Około 8 km na południowy wschód od miasta działa śmigłowcowe lądowisko Gerda Sokołów.
EdukacjaEdytuj
Aktualnie w Pruszkowie działa:
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Kornela Makuszyńskiego
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Zimińskiej-Sygietyńskiej
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Pawła II
- Szkoła Podstawowa nr 5 im. Ignacego Jana Paderewskiego
- Szkoła Podstawowa nr 6 im. Henryka Sienkiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 8 im. Władysława Broniewskiego
- Szkoła Podstawowa nr 9 im. Marii Skłodowskiej-Curie
- Szkoła Podstawowa nr 10 im. Marii Konopnickiej
- Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 39
- Szkoła Podstawowa Sternik Pruszków
4 licea ogólnokształcące i sportowe:
- Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana
- Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
- Liceum Ogólnokształcące i Sportowe im. Jana Gomulińskiego
- Pryzmat Akademickie Liceum Ogólnokształcące Fundacji Sternik
4 zespoły szkół:
- Zespół Szkół Ogólnokształcących i Sportowych (Liceum)
- Zespół Szkół nr 1 im. Stanisława Staszica (Technikum i Branżowa Szkoła I Stopnia)
- Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 23
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. ks. Jana Twardowskiego (Szkoła Podstawowa, Branżowa Szkoła I Stopnia, Szkoła Przysposabiająca Do Pracy)
Ponadto w mieście działa Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki im. Haliny Konopackiej, Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Witolda Lutosławskiego oraz kilkanaście prywatnych szkół policealnych i językowych.
Służba zdrowiaEdytuj
W mieście działa 5 publicznych przychodni lekarskich, oddział nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej oraz oddział pogotowia ratunkowego.
SzpitaleEdytuj
- Szpital kolejowy im. dr. med. Włodzimierza Roeflera
- Szpital Powiatowy (pot. Szpital na Wrzesinie)
- Mazowieckie Specjalistyczne Centrum Zdrowia im. prof. Jana Mazurkiewicza
KulturaEdytuj
Domy kulturyEdytuj
- Miejski Ośrodek Kultury „Kamyk” im. A. Kamińskiego
- Młodzieżowy Dom Kultury
- Spółdzielczy Dom Kultury[17]
MuzeaEdytuj
KinaEdytuj
- Multikino w centrum handlowym Nowa Stacja
- kino w Centrum Dziedzictwa Kulturowego
MediaEdytuj
PrasaEdytuj
- Gazeta WPR oraz portal wpr24.pl – informacyjny tygodnik oraz portal internetowy obejmujący zasięgiem powiaty pruszkowski i grodziski.
- Gazeta drukowana „Głos Pruszkowa” – miesięcznik
TelewizjaEdytuj
- Telewizja Kablowa Tel-Kab – nadająca serwis informacyjny Panorama Pruszkowska z wiadomościami Pruszkowa, Piastowa i Brwinowa.
- PR24TV - regionalna stacja internetowa o charakterze ogólnotematycznym działająca na terenie powiatu pruszkowskiego oraz Warszawy.[18][19]
RadioEdytuj
- POPradio – stacja radiowa nadawana ze studia w Pruszkowie.
ParkiEdytuj
Władze PruszkowaEdytuj
|
|
ReligiaEdytuj
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
Kościół rzymskokatolickiEdytuj
- Parafia św. Kazimierza w Pruszkowie
- Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Pruszkowie
- Kościół Przemienienia Pańskiego w Pruszkowie
- Parafia św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Pruszkowie
- Parafia św. Edwarda w Pruszkowie
- Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Pruszkowie
Kościół Starokatolicki MariawitówEdytuj
- wierni należą do parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Warszawie.
Kościół ZielonoświątkowyEdytuj
- zbór
Świadkowie JehowyEdytuj
- (zbory: Pruszków–Centrum, Pruszków–Reguły, Pruszków–Żbików i grupa ukraińskojęzyczna, Sala Królestwa)[20][21]
SportEdytuj
W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym – Miejski Klub Sportowy „Znicz” (piłka nożna) i „Znicz Basket” (koszykówka mężczyzn) oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS „Lider” (koszykówka kobiet). Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych. Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:
- Amatorski parafialny KS „Solidarni” – lekkoatletyka
- Karate Klubu Pruszków[22] – karate tradycyjne
- Klub Sportowy „Kanku” – sporty walki
- Miejski Klub Sportowy „Znicz” – koszykówka (I liga)[23], piłka nożna (II liga)[24], piłka ręczna dziewcząt
- Międzyszkolny Ośrodek Sportowy – koszykówka chłopców, akrobatyka, piłka siatkowa dziewcząt
- Młodzieżowy Klub Kolarski „Mazowsze Pruszków” – kolarstwo
- Polski Związek Kolarski[25]
- Pruszkowski Klub Kajakarzy „Kuramura”
- Pruszkowski Klub Kick Boxingu i Boksu „Kowal-Boxing”
- Uczniowski Klub Sportowy „Kata” – judo
- Uczniowski Klub Sportowy „Lider” – koszykówka dziewcząt
- Uczniowski Klub Sportowy „New Power” – kulturystyka
- Uczniowski Klub Sportowy „Ósemka” – piłka siatkowa dziewcząt
- Pruszkowskie Towarzystwo Cyklistów (PTC Pruszków) – kolarstwo
- Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej „Zefir” – Tenis ziemny
- Uczniowski Klub Sportowy „Gladiatorzy Pruszków” – Hokej na rolkach
Obiekty sportoweEdytuj
- Stadion klubu Znicz Pruszków
- Hala Sportowo-Widowiskowa MZOS Znicz
- Pływalnia Kapry
- BGŻ BNP Paribas Arena
Pruszków w kulturzeEdytuj
W Pruszkowie umiejscowiona została część akcji amerykańskiego filmu o superbohaterach z 2016: X-Men: Apocalypse. W filmie tym Magneto zamieszkiwał i pracował właśnie w Pruszkowie[26].
Współpraca międzynarodowaEdytuj
Miasta i gminy partnerskie:
* Esslingen am Neckar[27] | * Impruneta[28] | * Prószków[29] |
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
- ↑ a b Pruszków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-08-24] (pol.).
- ↑ Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka), Polska w liczbach [dostęp 2021-08-24] (pol.).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 267.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 168 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1930 r. o zmianie granic miasta Pruszkowa w powiecie i województwie warszawskiem (przedruk z Dz. U. R. P. z dnia 16 lipca 1930 r. Nr. 50, poz. 421).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ a b c d Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 202–204.
- ↑ Ryszard Nazarewicz , Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa: Oficyna Drukarska, 1998, s. 96, ISBN 83-909166-0-6, OCLC 69278377 .
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Pruszków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Przewodnik po Pruszkowie.
- ↑ Wielkie otwarcie w zapomnianej wsi. Made in Pikutkowo.. e-autonaprawa.pl. [dostęp 2018-11-17]. (pol.).
- ↑ BPiM, Autobusy elektryczne ruszają na ulice Pruszkowa, Pruszków, 2 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] (pol.).
- ↑ Informacja o komunikacji na stronie miasta.
- ↑ Działalność społeczno-kulturalna – Pruszkowska Spółdzielnia Mieszkaniowa [dostęp 2021-06-19] (pol.).
- ↑ PR24TV HD - TELEWIZJA INTERNETOWA Z PRUSZKOWA - YouTube, www.youtube.com [dostęp 2021-09-08] .
- ↑ Log In or Sign Up to View, www.facebook.com [dostęp 2021-09-08] (ang.).
- ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy ul. Długa 54. ditel.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-09)]..
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-11-16] .
- ↑ Karate Klub Pruszków.
- ↑ MKSZnicz.
- ↑ Strona piłkarzy Znicza Pruszków.
- ↑ Klub Pruszkowski.
- ↑ X-Men Apocalypse zostało nakręcone w Polsce. Postać Magneto mieszka w Pruszkowie. radiozet.pl. [dostęp 2019-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-18)]. (pol.).
- ↑ Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Esslingen.
- ↑ Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Impruneta.
- ↑ Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Prószków.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Pruszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 105 .
- Pruszków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 519 .