Pruszków

miasto i gmina w województwie mazowieckim
Ten artykuł dotyczy miasta w województwie mazowieckim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.
Nie mylić z: Prószków.

Pruszków – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, nad rzeką Utratą. Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.

Pruszków
— miasto i gmina —
Ilustracja
Deptak w Pruszkowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  mazowieckie
Powiat pruszkowski
Aglomeracja warszawska
Prawa miejskie 1916
Prezydent Paweł Makuch
Powierzchnia 19,19[1] km²
Populacja (01.01.2018)
• liczba ludności
• gęstość
61 237[2].
3191,0 os./km²
Strefa numeracyjna (+48) 22
Kod pocztowy 05-800 do 05-804
Tablice rejestracyjne WPR
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego
Mapa konturowa powiatu pruszkowskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Pruszków”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pruszków”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pruszków”
Ziemia52°09′56″N 20°48′20″E/52,165556 20,805556
TERC (TERYT) 1421021
SIMC 0921510
Hasło promocyjne: (Włącz) Pruszków
Urząd miejski
ul. Kraszewskiego 14/16
05-803 Pruszków
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
BIP
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Pruszków

1 stycznia 2018 miasto liczyło 61 237 mieszkańców[2].

PołożenieEdytuj

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 19,19 km²[3]. Miasto stanowi 7,77% powierzchni powiatu.

Wieś szlachecka Pruskowo położona była w 1580 roku w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[4]. W II Rzeczypospolitej miasto Pruszków należało do województwa i powiatu warszawskiego[5]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej. Z Warszawy do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie, których przedłużenie na terenie miasta stanowi aleja Wojska Polskiego.

Według danych z roku 2002[6] Pruszków miał obszar 19,15 km², w tym:

  • użytki rolne: 18%
  • użytki leśne: 0%.

Sąsiednie gminyEdytuj

HistoriaEdytuj

 
Pałac Potulickich
 
Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie, oficyna pałacu Potulickich
 
Muzeum Dulag 121
 
Pracownia Patomorfologii w Tworkach
 
Durchgangslager Pruszków: Tędy przeszła Warszawa
 
Wysiedleńcy z Warszawy na bocznicy kolejowej przy obozie przejściowym Dulag 121 w Pruszkowie

Jedna z pierwszych wzmianek o Pruszkowie pochodzi z początków XV wieku. W rękopisie Metryki mazowieckiej (zbiory AGAD) z czasów Janusza Starszego można przeczytać o rycerzu Święsku (Swansek), który pochodził „de Praskow” (październik 1414 roku). Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku. W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz. W 1889 powstała fabryka odlewów żelaznych. We wsi Tworki (obecnie dzielnica Pruszkowa) w 1891 roku wybudowano szpital dla psychicznie chorych.

W 1905, a następnie w latach 1908–1910 miały miejsce strajki i manifestacje robotnicze. W czasie I wojny światowej, 12–18 października 1914 roku została stoczona bitwa o Pruszków. Podczas walk wojskom rosyjskim udało się odepchnąć Niemców na zachód. Prawa miejskie osada otrzymała w 1916 roku. W 1918 powstała rada delegatów robotniczych, a następnie komórka Komunistycznej Partii Polski[7].

W 1923 roku założono klub sportowy Znicz Pruszków, w 1927 roku uruchomiono Elektryczne Koleje Dojazdowe. Uruchomiono elektrownię miejską, rozbudowano kolejowe zakłady naprawcze, a odlewnię żeliwa przekształcono w fabrykę obrabiarek. W 1931 wielka fala strajków robotniczych[7].

Podczas II wojny światowej liczne egzekucje, z rąk hitlerowców ok. 1500 Żydów (prawie cała ludność żydowska mieszkająca w Pruszkowie). Prawie 100 mieszkańców Pruszkowa zginęło jako żołnierze Wojska Polskiego na frontach II wojny światowej, a przeszło tyle samo pruszkowian zginęło jako żołnierze AK. 8 lutego 1944 r. osaczony w Pruszkowie zginął w walce z Niemcami Stanisław Łaciński „Tomek” – dowódca Okręgu AL Warszawa – Lewa Podmiejska[8].

W sierpniu 1944 roku na terenie nieczynnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie okupanci niemieccy zorganizowali obóz przejściowy dla polskiej ludności cywilnej, znany pod nazwą Durchgangslager 121 (Dulag 121). W obozie gromadzono mieszkańców Warszawy i okolicznych miejscowości, wypędzanych z domów w trakcie oraz po zakończeniu powstania warszawskiego. Przez obóz przeszło od 390 000 do 410 000 osób (w starszych źródłach można znaleźć liczbę 550 000). Wydarzenia te upamiętnia otwarte w 2010 roku Muzeum Dulag 121.

Osobny artykuł: Dulag 121 Pruszków.

5 sierpnia powstała konspiracyjna rada narodowa. 17 stycznia 1945 roku Pruszków został wyzwolony spod okupacji niemieckiej i zajęty przez należące do koalicji antyhitlerowskiej oddziały Armii Czerwonej, do czasu odbudowy Warszawy mieścił się tu urząd wojewódzki i siedziby wielu ministerstw[7].

26 marca 1945 roku – szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego, zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa, do willi przy obecnej al. Armii Krajowej, zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy (zobacz: proces szesnastu).

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 157 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Pruszkowie[9].

Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu, rozbudowano Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (w latach 1970–1989 patronował im Hồ Chí Minh), Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych „Ponar” im. 1-go maja, rozbudowano Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”, Zakłady Materiałów Izolacyjnych. W 1975 miasto odznaczono Orderem Sztandaru Pracy I klasy, uruchomiono wówczas pierwsze w okolicach Warszawy sztuczne lodowisko[7].

W Pruszkowie od 1976 znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku.

Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików (obejmujący północną część miasta), który był wzmiankowany już w 1236 roku.

DemografiaEdytuj

Główny artykuł: Ludność Pruszkowa.

Dane z 31 grudnia 2006[10]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 55 452 100 29 649 53,4 25 803 46,6
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 2885 1540,6 1344,4
  • Piramida wieku mieszkańców Pruszkowa w 2014 roku[11].
     

Ludność w latachEdytuj

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r. 2 678 900 mieszkańców.

ZabytkiEdytuj

Centrum miastaEdytuj

 
Stacja kolejowa Pruszków
 
Pałacyk Sokoła
  • kościół par. pw. św.Kazimierza, ul. Kraszewskiego 23, pocz. XX, nr rej.: 1091/1041 z 27.12.1973
  • cmentarz par. rzym.-kat., ul. Cmentarna, 1914, nr rej.: 1338 z 5.09.1988
    • mauzoleum Bielawskich, nr rej.: j.w.
  • Cmentarz żydowski w Pruszkowie, ul. Lipowa 50, pocz. XX, nr rej.: 1339 z 27.12.1988
    • dom pogrzebowy, nr rej.: j.w.
  • dworzec kolejowy, ul. Sienkiewicza 2, 1924, nr rej.: A-778 z 7.01.2008
    • budynek gospodarczy, 1924, nr rej.: j.w.
    • wodociągowa wieża ciśnień, 1924–30, nr rej.: j.w.
  • willa „Orleówka” z ogrodem, ul. Dąbrowskiego 3, 1930, nr rej.: 1272-A z 23.09.1985
  • pałacyk „Sokoła”, ul. Kościuszki 41, 1867, nr rej.: A-664 z 4.01.2006
  • zespół dworski Potulickich, ul. Prusa / Kościuszki, XIX, nr rej.: 1089/491/62 z 26.03.1962:
    • pałacyk
    • park
    • lodownia, ul. Prusa 9, nr rej.: 1287 z 16.02.1987
  • pałac, ul. 17 Stycznia 77 / Prusa 25/27, 1900, nr rej.: 889 z 24.05.1976

ŻbikówEdytuj

 
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP na Żbikowie
 
Szklarnia w zespole ogrodniczym Hosera
    • budynek dyrekcji
    • park
    • kuźnia
    • odlewnia
    • modelarnia
    • obręczarnia
    • hala remontu obrabiarek
    • hala napraw wagonów osobowych
    • hala napraw wagonów towarowych
    • bocznica kolej. z pomnikiem
    • brama z fragm. ogrodzenia
    • bunkier
    • 3 wieżyczki strzelnicze
  • kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. 3 Maja 126, pocz. XX, nr rej.: 1092/1042 z 27.12.1973
  • cmentarz par. rzym.-kat., ul. Domaniewska, 1 poł. XVIII – XX, nr rej.: 1472 z 20.02.1991
  • zespół ogrodniczy Hosera, ul. Żbikowska 56, 1898-XX:
    • willa, nr rej.: 1501-A z 8.01.1992
    • park-arboretum, nr rej.: j.w.
    • ogrodzenie z brama, nr rej.: j.w.
    • ogrodnictwo, nr rej.: 1500-A z 8.01.1992:
    • budynek zarządcy
    • szklarnia
    • stajnia
    • piwnica
    • wiatrak
    • transformator
    • ogród
    • ogrodzenie

TworkiEdytuj

 
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Tworkach

Dzielnice i osiedla PruszkowaEdytuj

 
Kościół MB Nieustającej Pomocy

Miasto podzielone jest na osiedla i dzielnice[12]:

GospodarkaEdytuj

 
Budynek Dyrekcji ZNTK w Pruszkowie

Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.

TransportEdytuj

Transport drogowyEdytuj

Na terenie miasta znajduje się węzeł Pruszków autostrady A2.

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

 
SKM na dworcu w Pruszkowie
 
Komunikacja miejska, linia autobusowa nr 4 na ulicy Parzniewskiej w dzielnicy Gąsin

Transport kolejowyEdytuj

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 1 Warszawa – Katowice, obsługująca przejazdy dalekobieżne z Warszawy. Przejazdy lokalne obsługują linie nr 447 Warszawa Zachodnia - Grodzisk Mazowiecki oraz nr 47 Warszawa Śródmieście WKD - Grodzisk Mazowiecki Radońska.

Pociągi na linii 1 obecnie nie zatrzymują się w Pruszkowie; linia 447 jest wykorzystywana przez pociągi Kolei Mazowieckich w wielu kierunkach (Grodzisk Mazowiecki, Skierniewice, Warszawa oraz pojedynczo inne) oraz Szybkiej Kolei Miejskiej w Warszawie (linia S1 Pruszków - Otwock). Linia 47 jest wykorzystywana przez Warszawską Kolej Dojazdową, realizującą przewozy z Warszawy do Komorowa, Podkowy Leśnej, Milanówka i Grodziska Mazowieckiego.

Ponadto, przez Pruszków przebiega znaczna część linii kolejowej nr 512. Linia ta nie jest zelektryfikowana ani używana w regularnym ruchu; wykorzystywana jest nieregularnie do transportu pociągów oraz materiałów między sieciami PKP PLK i WKD.

Zbiorowa komunikacja drogowaEdytuj

Komunikację z innymi miastami zapewniają również linie warszawskiego ZTM-u:

  • L23 – Uruchomiona 1.09.2014, łączy Dworzec PKP w Pruszkowie z pętlą przy ul. Stadionowej w Raszynie.
  • N85 – Linia nocna, uruchomiona w 2008 roku, łączy Os.Staszica z Dworcem Centralnym w Warszawie.

PKS Grodzisk Mazowiecki zarządza również kilkoma liniami rozpoczynającymi swój bieg w Pruszkowie lub przez niego przejeżdżającymi. Autobusami tego przewoźnika można dojechać m.in. do Janek, Grodziska Mazowieckiego, Piastowa, Nadarzyna itd. Firma ta realizuje również kursy na trasie do Ożarowa Mazowieckiego, które do 1995 roku obsługiwał ZTM (na ówczesnej linii 714)

Komunikacja miejskaEdytuj

1 stycznia 2013 roku na terenie Pruszkowa zaczęły kursować autobusy miejskie. 1 lipca 2020 roku nastąpiła reorganizacja komunikacji miejskiej w Pruszkowie. Wszystkie linie obsługiwane są przez jednego przewoźnika – PKS Grodzisk Mazowiecki. Pojawiły się nowe linie autobusowe, niektóre zmieniły trasę i darmowe przejazdy dla posiadaczy Pruszkowskiej Karty Mieszkańca. Aktualnie kursuje 9 linii[14]:

Linia 1 - Os. Staszica - PKP Pruszków

Linia 2 - Os. Staszica - Komorów

Linia 3 - Przejazdowa - Piastów Warszawska

Linia 4 - Os. Staszica - Gąsin - WKD Pruszków

Linia 5 - WKD Pruszków - Malichy

Linia 6 - Os. Staszica - Ożarów Mazowiecki

Linia 7 - Piastów Warszawska - WKD Pruszków - PKP Pruszków

Linia 8 - WKD Pruszków - Os. Staszica

Linia 9 - Szkoła Jarzynowa - Szkoła Jarzynowa

Transport lotniczyEdytuj

W 2013 przy ul. Armii Krajowej, przy Szpitalu Powiatowym, oddano do użytku sanitarne lądowisko Pruszków-SPZOZ.

Około 8 km na południowy wschód od miasta działa śmigłowcowe lądowisko Gerda Sokołów.

EdukacjaEdytuj

Aktualnie w Pruszkowie działa:

Szkoły podstawowe:
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Kornela Makuszyńskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Zimińskiej-Sygietyńskiej
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Pawła II
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 8 im. Władysława Broniewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. Marii Skłodowskiej-Curie
  • Szkoła Podstawowa nr 10 im. Marii Konopnickiej
  • Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 39
  • Szkoła Podstawowa Sternik Pruszków


4 licea ogólnokształcące i sportowe:

  • Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana
  • Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
  • Liceum Ogólnokształcące i Sportowe im. Jana Gomulińskiego
  • Pryzmat Akademickie Liceum Ogólnokształcące Fundacji Sternik

4 zespoły szkół:

  • Zespół Szkół Ogólnokształcących i Sportowych (Liceum)
  • Zespół Szkół nr 1 im. Stanisława Staszica (Technikum i Branżowa Szkoła I Stopnia)
  • Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 23
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. ks. Jana Twardowskiego (Szkoła Podstawowa, Branżowa Szkoła I Stopnia, Szkoła Przysposabiająca Do Pracy)

Ponadto w mieście działa Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki im. Haliny Konopackiej, Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Witolda Lutosławskiego oraz kilkanaście prywatnych szkół policealnych i językowych.

Służba zdrowiaEdytuj

W mieście działa 5 publicznych przychodni lekarskich, oddział nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej oraz oddział pogotowia ratunkowego.

SzpitaleEdytuj

KulturaEdytuj

Domy kulturyEdytuj

  • Miejski Ośrodek Kultury „Kamyk” im. A. Kamińskiego
  • Młodzieżowy Dom Kultury

MuzeaEdytuj

KinaEdytuj

  • Multikino
  • kino w Centrum Dziedzictwa Kulturowego

MediaEdytuj

PrasaEdytuj

  • Gazeta WPR oraz portal wpr24.pl – informacyjny tygodnik oraz portal internetowy obejmujący zasięgiem powiaty pruszkowski i grodziski.
  • Gazeta drukowana „Głos Pruszkowa” – miesięcznik

TelewizjaEdytuj

  • Telewizja Kablowa Tel-Kab – nadająca serwis informacyjny Panorama Pruszkowska z wiadomościami Pruszkowa, Piastowa i Brwinowa.

RadioEdytuj

  • POPradio – stacja radiowa nadawana ze studia w Pruszkowie.

ParkiEdytuj

  • Park Potulickich
  • Park Sokoła
  • Park Mazowsze
  • Park Żwirowisko
  • Park Anielin

Władze PruszkowaEdytuj

  • Burmistrzowie:

ReligiaEdytuj

 
Kościół św. Kazimierza

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolickiEdytuj

Kościół Starokatolicki MariawitówEdytuj

Kościół ZielonoświątkowyEdytuj

  • zbór

Świadkowie JehowyEdytuj

  • (zbory: Pruszków–Centrum, Pruszków–Reguły, Pruszków–Żbików i grupa ukraińskojęzyczna,Sala Królestwa)[15][16]

SportEdytuj

 
Stadion Znicza Pruszków w nocy
 
Wnętrze krytego toru kolarskiego BGŻ BNP Paribas Arena w Pruszkowie

W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym – Miejski Klub Sportowy „Znicz” (piłka nożna) i „Znicz Basket” (koszykówka mężczyzn) oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS „Lider” (koszykówka kobiet). Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych. Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:

Obiekty sportoweEdytuj

Pruszków w kulturzeEdytuj

W Pruszkowie umiejscowiona została część akcji amerykańskiego filmu o superbohaterach z 2016: X-Men: Apocalypse. W filmie tym Magneto zamieszkiwał i pracował właśnie w Pruszkowie[21].

Współpraca międzynarodowaEdytuj

Miasta i gminy partnerskie:

*   Esslingen am Neckar[22] *   Impruneta[23] *   Prószków[24]

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2018-07-18. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  4. ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 267.
  5. ↑ M.P. z 1930 r. nr 168 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1930 r. o zmianie granic miasta Pruszkowa w powiecie i województwie warszawskiem (przedruk z Dz. U. R. P. z dnia 16 lipca 1930 r. Nr. 50, poz. 421).
  6. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset (pol.). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  7. ↑ a b c d Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 202–204.
  8. ↑ Ryszard Nazarewicz, Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa: Oficyna Drukarska, 1998, s. 96, ISBN 83-909166-0-6, OCLC 69278377.
  9. ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] (pol.).
  10. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast (pol.). GUS. [dostęp 2010-09-14].
  11. ↑ Pruszków w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  12. ↑ Przewodnik po Pruszkowie.
  13. ↑ Wielkie otwarcie w zapomnianej wsi. Made in Pikutkowo. (pol.). e-autonaprawa.pl. [dostęp 2018-11-17].
  14. ↑ Informacja o komunikacji na stronie miasta.
  15. ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy ul. Długa 54.
  16. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-11-16].
  17. ↑ Karate Klub Pruszków.
  18. ↑ MKSZnicz.
  19. ↑ Strona piłkarzy Znicza Pruszków.
  20. ↑ Klub Pruszkowski.
  21. ↑ X-Men Apocalypse zostało nakręcone w Polsce. Postać Magneto mieszka w Pruszkowie (pol.). radiozet.pl. [dostęp 2019-07-19].
  22. ↑ Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Esslingen.
  23. ↑ Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Impruneta.
  24. ↑ Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Prószków.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pruszków&oldid=62145329”