Przeplatka maturna
Przeplatka maturna (Euphydryas maturna) – owad z rzędu motyli, z rodziny rusałkowatych (Nymphalidae)[2].
| Euphydryas maturna | |
| (Linneusz, 1775) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
przeplatka maturna |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 brak danych
| |
Zasięg geograficzny edytuj
Gatunek znany z rozproszonych lokalizacji od zachodniej Europy po Azję Centralną. W Europie najczęściej występuje w centralnej części kontynentu, w Finlandii oraz w krajach nadbałtyckich[2][3]. W Polsce wyróżnić można trzy koncentracje stanowisk gatunku: w okolicach Wrocławia, w Kotlinie Biebrzy oraz w Puszczy Białowieskiej. Bardziej izolowane populacje istnieją na Przedgórzu Sudeckim, Mazowszu, Lubelszczyźnie (okolice Chełma i Białopola, dolina Bugu), w okolicach Żagania oraz w Wigierskim Parku Narodowym[3][4]. Na Pojezierzu Mazurskim oraz na niektórych stanowiskach w południowo-zachodniej Polsce gatunek wyginął[3].
Morfologia imago edytuj
Skrzydła rozpiętości 38–46 mm, z wierzchu ceglastoczerwone, z czarnym siateczkowatym wzorem formującym na skrzydłach przepaski. Jedna z przepasek w środkowej części skrzydeł często jaśniejsza od pozostałych. Na tylnych skrzydłach brak czarnych kropek co stanowi cechę odróżniająca od zbliżonej pod względem ubarwienia przeplatki aurini. Spód skrzydeł z podobnym rysunkiem, pomarańczowy, mniej kontrastowy. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony, samice zazwyczaj nieco większe od samców[2].
Stadia preimaginalne edytuj
Jajo początkowo żółte, później zmieniające kolor na brunatny, beczółkowate, u góry zwężone, o powierzchni słabo podłużnie żeberkowanej. Gąsienica barwy czarnej z dwoma pasami dużych, żółtych plam w części grzbietowej oraz z pojedynczym pasem drobnych, żółtych plamek po bokach ciała. Posiada krótkie, czarne, oszczecione kolce. Poczwarka barwy białej z rzędami zółtopomarańczowych i czarnych plamek. Na pokrywach skrzydeł występują tylko plamki czarne[5].
Siedlisko i aktywność edytuj
Gatunek zasiedla obrzeża wilgotnych lasów liściastych, szczególnie łęgów olszowo-jesionowych i olsów oraz drogi leśne i zręby w ich obrębie. Rzadziej spotykany w głębi litych drzewostanów[3]. Dorosłe owady aktywne są przy słonecznej pogodzie, często siadają na wilgotnej ziemi, odchodach zwierząt oraz liściach krzewów i drzew[2][5]. W poszukiwaniu pokarmu odwiedzają także kwiaty niektórych roślin, zwłaszcza derenia świdwy, trybuli leśnej, rdestu wężownika, świerzbnicy polnej i podagrycznika pospolitego[5].
Cykl rozwojowy edytuj
Samice przeplatki maturny składają jaja na spodniej stronie liści jesionu wyniosłego, który stanowi pierwszą roślinę żywicielską gąsienic. Preferowane są szczytowe liście znajdujące się na wysokości do 4 metrów. Młode gąsienice żyją w grupach początkowo szkieletując blaszki liściowe, następnie tworząc oprzęd wśród liści. Zimują również we wspólnym oprzędzie ukrytym w ściółce na dnie lasu. Po przezimowaniu rozpoczynają samotne żerowanie, początkowa na roślinach zielnych (między innymi przetaczniku ożankowym, przetaczniku perskim i babce lancetowatej), następnie na krzewach (topoli osice, kalinie koralowej, wierzbie iwie, wiciokrzewie suchodrzewie, czasem także na jesionie wyniosłym). Słabiej rozwinięte gąsienice zimują dwukrotnie[5].
Okres pojawu dorosłych osobników trwa około miesiąca i uzależniony jest od warunków klimatycznych – w zachodniej Polsce motyle latają od trzeciej dekady maja do trzeciej dekady czerwca, na wschodzie kraju od drugiej dekady czerwca do trzeciej dekady lipca[5].
Ochrona edytuj
Przeplatka maturna objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową[6]. Jest również chroniona w całej Unii Europejskiej na mocy Dyrektywy Rady 92/43/EWG[2] zwanej dyrektywą siedliskową. Obecność populacji tego gatunku na danym terenie może stanowić podstawę do wyznaczenia specjalnego obszaru ochrony siedlisk sieci Natura 2000[7][8]. Instrumentem prawnym na poziomie krajowym umożliwiającym tworzenie takich obszarów jest Ustawa o ochronie przyrody z 2004 roku[9]. Polska jest także zobowiązana zapewnić właściwy stan ochrony i przetrwanie krajowych zasobów tego gatunku[10][9].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Euphydryas maturna, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e J. Buszko: Euphydryas maturna (Linnaeus, 1758) Przeplatka maturna. W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.): Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 51-52. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b c d Jarosław Buszko, Euphydryas maturna (Linnaeus, 1758) Przeplatka maturna Scarce Fritillary w: (red.) Zbigniew Głowaciński, Janusz Nowacki. Polska Czerwona Księga Zwierząt – Bezkręgowce, „PAN, AR”, 2004, ISBN 83-88934-60-0.
- ↑ www.natura2000.gdos.gov.pl - informacje o występowaniu Euphydryas maturna w obszarach Natura 2000. dostęp 16.II.2012.
- ↑ a b c d e Jarosław Buszko, Janusz Masłowski: Motyle Dzienne Polski. Nowy Sącz: Koliber, 2008. ISBN 978-83-925150-4-3.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony i wyznaczenia obszarów Natura 2000(Dz.U. 2005 Nr 94 poz. 795). 2005-05-30. [dostęp 2010-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-08)]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz.U. 2010 Nr 77 poz. 510). 2010-05-10. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
- ↑ a b Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (tekst jednolity) (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 220). 2010-05-10. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
- ↑ Paweł Pawlaczyk, Andrzej Jermaczek: Natura 2000 – narzędzie ochrony przyrody. Planowanie ochrony obszarów Natura 2000. Warszawa: WWF Polska, 2004, s. 78.