Przeworska Kolej Dojazdowa
Przeworska Kolej Dojazdowa (PKD, pierwotnie "Wąskotorowa Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów", niem. Schmalspurige Localbahn Przeworsk-Dynow, SLPD, znana też jako przeworsko-dynowska kolejka wąskotorowa) – wąskotorowa linia kolejowa łącząca Przeworsk i Dynów, biegnąca doliną rzeki Mleczki. Powstała na potrzeby obsługi Cukrowni w Przeworsku.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przeworska Kolej Dojazdowa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zarządca | Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tabela SRJP | 353 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Długość | 46,25 km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rozstaw szyn | 750 mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sieć trakcyjna | brak | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() Pociąg specjalny na moście nad rzeką Mleczką | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Historia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lata budowy | 1902-1904 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rok otwarcia | 1904 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal ![]() |
HistoriaEdytuj
Przed I wojną światowąEdytuj
Koncepcja budowy i eksploatacji kolei przeworskiej powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a starania o rozpoczęcie budowy kolei – po zbudowaniu przez księcia Andrzeja Lubomirskiego cukrowni "Przeworsk" – zapoczątkowali w 1894 r. ówcześni właściciele ziemscy, hrabiowie Roman Scypio del Campo z Łopuszki Wielkiej i Skrzyński z Bachórza. Zasadniczym celem funkcjonowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, żwiru i kamienia. Starania o uzyskanie koncesji i subwencji rządowych przeciągały się, a Ministerstwo Wojny Austro-Węgier sprzeciwiło się zbudowaniu początkowo planowanej kolei normalnotorowej z uwagi na obawę wykorzystania jej przez Rosję w razie wojny[1]. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło dopiero po uzyskaniu koncesji, co nastąpiło 15 lutego 1902 roku[1]. W pierwszej kolejności wykonano 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło 8 września 1904. Początkowo właścicielem kolei był książę Lubomirski, a od 1908 roku towarzystwo akcyjne Kolej Lokalna (Lokalbahn) Przeworsk - Dynów z siedzibą we Lwowie, z większościowym udziałem państwa[2].
Początkowo tabor kolei przeworsko-dynowskiej stanowiły 3 lokomotywy parowe (tendrzaki serii Uv firmy Krauss o układzie osi C1[2]), 7 wagonów osobowych i 45 towarowych. Po 3 latach przybyło 6 wagonów towarowych. W 1910 kolej dysponowała 4 lokomotywami (tego samego typu), 7 wagonami osobowymi i 55 towarowymi. Po kolejnych 3 latach tabor uzupełniono o kolejne 10 wagonów towarowych. W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1905) z możliwości przejazdu skorzystało 45 007 pasażerów, co zapewniało słabą rentowność[2]. Sytuację poprawiło w dalszych latach zastąpienie pociągów mieszanych przez dwie pary pociągów osobowych i jedną towarowych[2]. Rok później na podróż koleją zdecydowało się 62 tys. osób, a w 1908 ich liczba przekroczyła 85 tys. Tuż przed wybuchem wojny, w 1913, z usług kolei wąskotorowej skorzystało 110 tys. pasażerów. Mieli oni możliwość podróżowania wagonami 2 i 3 klasy (dopiero w 1913 wprowadzono do użytku jeden wagon 1 klasy). W latach 1904-1913 z wygodniejszych wagonów korzystało tylko 2,3-6,1% podróżnych. Gros wszystkich klientów kolei (90-96%) decydowało się na podróż wagonami 3 klasy. Pozostałe 0,3-3,8% pasażerów stanowiły osoby podróżujące według taryfy wojskowej.
W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1905) przewieziono ładunki i towary o łącznej masie 25 847 ton[2]. Kolejne lata przyniosły stopniowy wzrost przewozów towarowych koleją przeworsko-dynowską. W 1909 klienci kolei zlecili przewóz ładunków o masie 32,3 tys. t. Rok później osiągnięto 44,1 tys. t, a rok 1911 zamknięto jeszcze lepszym wynikiem - 48,9 tys. t.[3]
Po II wojnie światowejEdytuj
W latach 50. XX w. nastąpiła zmiana rozstawu z 760 mm na 750 mm. W latach 70. PKP wprowadziło transportery dla wagonów normalnotorowych. W 1986 wycofano trakcję parową. Wkrótce potem zawieszono regularny ruch pasażerski.
30 września 1991 kolejka wąskotorowa Przeworsk-Dynów z lat 1890-1904 – razem z tunelem niedaleko stacji Szklary[4] i drewnianym schroniskiem kolejowym – została wpisana do rejestru zabytków pod numerem A-463.
PKD dziśEdytuj
Dzięki założonemu w 2009 Stowarzyszeniu Miłośników Przeworskiej Kolei Dojazdowej udało się ocalić od zaprzestania prowadzenia kursów turystycznych, gdyż władze samorządowe nie były w pełni przekonane o sensie prowadzenia dalszej działalności kolejki. Mimo wielu przeszkód SMPKW nie dopuściło do likwidacji PKD. Właścicielami kolei są powiaty przeworski i rzeszowski[5]; od stycznia 2013 przeworską kolejkę objął w zarząd Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku[5]. Przeworska Kolej Dojazdowa dysponuje 6 lokomotywami Lxd2, w tym 3 czynnymi. W 2013 kolej jeździła w weekendy od czerwca do sierpnia, a w niedziele także we wrześniu[5].
Zestawienie taboru: Przeworsk:
- Lxd2 - 257 (sprawna)
- Lxd2 - 268 (sprawna)
- Lxd2 - 282 (niesprawna)
- Lxd2 - 334 (sprawna)
- Lxd2 - 335 (niesprawna)
Bachórz (karczma)
- Lxd2 - 251 (odstawiona, jako pomnik)
W nocy z 26 na 27 czerwca 2020 we wsi Hadle Szklarskie nawałnica zniszczyła dwa mosty i część torowiska na łącznej długości ok. 7 km, co uniemożliwia kursowanie pociągów[6].
AtrakcjeEdytuj
Kolej słynie z tunelu w Szklarach o długości 602 m – jedynego na kolejach wąskotorowych z ruchem turystycznym w Polsce[7]. Tunel ten zamykany był drewnianymi wrotami[1].
Na trasie znajdują się również dwa mosty stalowe nad rzeką Mleczką, kilka jednoprzęsłowych mostów o długości 10-15 m oraz most kamienny.
Przebieg trasyEdytuj
Występuje tutaj każdy typ krajobrazu. Podróż zaczyna się w dolinie rzeki Wisłok, a następnie kolejka pokonuje długie i proste odcinki pomiędzy polami uprawnymi. Za stacją zwaną 'środkową' Kańczugą znajdują się dwa stalowe mosty w Łopuszce Małej (sztuczny zbiornik), a następnie tory biegną wzdłuż drogi łączącej Przeworsk z Dynowem. Zaczynają się też ostre łuki i wysokie podjazdy podczas mijania Jawornika Polskiego. Podróż kończy się przejazdem przez tunel, gdzie po wyjeździe widać krajobraz Pogórza Dynowskiego. Kolejka zjeżdża w dół doliny rzeki San mijając most kamienny i pola uprawne. Na całej 46-kilometrowej linii kursuje turystyczny pociąg Pogórzanin. Czas przejazdu trasy Przeworsk - Dynów z postojami wynosi 2 godziny i 40-45 minut w jedną stronę[5].
StacjeEdytuj
- Przeworsk Wąskotorowy (gmina miejska Przeworsk)
- Urzejowice (gmina Przeworsk)
- Krzeczowice (gmina Kańczuga)
- Kańczuga (gmina Kańczuga)
- Łopuszka Wielka (gmina Kańczuga)
- Manasterz (gmina Jawornik Polski)
- Zagórze (gmina Jawornik Polski)
- Hadle Szklarskie (gmina Jawornik Polski)
- Jawornik Polski (gmina Jawornik Polski)
- Szklary Tunel (gmina Hyżne)
- Szklary (gmina Hyżne)
- Bachórz (gmina Dynów)
- Dynów (gmina miejska Dynów)
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Andrzej Bożek: Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów, "Świat Kolei" nr 12/2001 s.20-22
- ↑ a b c d e Andrzej Bożek: Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów, "Świat Kolei" nr 12/2001 s.23
- ↑ Stanisław Szuro: Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Koleje żelazne w Galicji w latach 1847-1914. Kraków: Historia Iagellonica, 1997, s. 201-206. ISBN 83-906446-1-4.
- ↑ Film z przejazdu pociągu Pogórzanin na trasie Dynów - Przeworsk
- ↑ a b c d B. Kurzępa: Rozpoczęcie sezonu na Przeworskiej Kolei Dojazdowej, "Świat Kolei" nr 6/2013 s.7
- ↑ Norbert Ziętal: Ogromne straty Przeworskiej Kolei Dojazdowej w Hadlach Szklarskich i Hadlach Kańczuckich. Czy uda się odbudować zabytek? (pol.). nowiny24.pl, 2020-06-30. [dostęp 2020-09-08].
- ↑ Janusz Motyka: Trzeba ratować zabytkową ciuchcię! (pol.). nowiny24.pl, 2008-03-27. [dostęp 2010-10-27].
- ↑ Tomisław "Tomi" Czarnecki: Px48-1734 (pol.). [dostęp 2012.08.03].
BibliografiaEdytuj
- Judyta Kurowska-Ciechańska , Ariel Ciechański , Koleje, Warszawa: Wyd. Carta Blanca, 2007, ISBN 978-83-60887-80-6, OCLC 500427346 .
- Andrzej Bożek: Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów, "Świat Kolei" nr 12/2001
Linki zewnętrzneEdytuj
- http://www.pogorzanin.pl Oficjalna strona PKD
- Kanał S.M.P.K.W. na YouTube
- http://www.pogorzanin.cal.pl Nieoficjalna strona Przeworskiej KD
- Zagrożony Pogórzanin