Przytulia

	Przytulia
	Przytulia
	; Morfologia (przytulia biała)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rząd	goryczkowce
Rodzina	marzanowate
Rodzaj	przytulia
	Nazwa systematyczna
	Galium L.; Sp. Pl. 105. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Galium verum L.
	Synonimy
	Aparinanthus Fourr.,; Aparine Guett.,; Aparinella Fourr.,; Aspera Moench,; Bataprine Nieuwl.,; Gallion Pohl, orth. var.,; Gallium Mill., orth. var.,; Relbunium (Endl.) Hook. f.,; Trichogalium Fourr.;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Przytulia (Galium L.) – rodzaj roślin z rodziny marzanowatych. Należy do niego ponad 600 gatunków^[4]^[5]. Rośliny szeroko rozprzestrzenione na świecie, zwłaszcza w strefie zwrotnikowej i umiarkowanej, ale też arktycznej, w tropikach występują głównie na obszarach górskich^[5]. 145 gatunków występuje w Europie, 100 w Turcji^[6]. W Polsce 21 gatunków z tego rodzaju występuje jako taksony rodzime, trzy dalsze są zadomowionymi antropofitami, kilka przejściowo dziczeje^[7].

Przytulia wonna

Morfologia i biologiaEdytuj

Pokrój: Rośliny jednoroczne lub byliny, czasem drewniejące u nasady (półkrzewy)^[5]. Pędy zwykle wiotkie, zazwyczaj pokładające się lub wspinające^[5], osiągające do 3 m długości^[6]. Pędy często szorstkie i czepne z powodu haczykowatych włosków^[5].
Liście: Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–6 lub więcej. Zwykle siedzące, rzadko krótkoogonkowe. Zwykle z pojedynczą wiązką przewodzącą, czasem z większą ich liczbą lub użyłkowate pierzasto^[5].
Kwiaty: Skupione w szczytowe lub wyrastające w kątach górnych liści wierzchotki dwuramienne, tworzące kwiatostany złożone wiechokształtne lub główkokształtne, rzadko kwiatostany silnie zredukowane, nawet i do pojedynczych kwiatów. Przysadek zwykle brak, zwłaszcza na dalszego rzędu rozgałęzieniach kwiatostanu. Brak podkwiatków. Kwiaty są zwykle obupłciowe, rzadko jednopłciowe i najczęściej drobne^[5]. Działki kielicha cztery^[6], bardzo drobne lub całkiem zredukowane^[5]. Płatki korony cztery, rozpostarte kołowo, rzadko lejkowate lub dzwonkowate. Koloru białego, żółtego, zielonkowatego, rzadziej różowe, czerwone do ciemnoczerwonych. Pręciki w takiej samej liczbie jak płatki korony – cztery (rzadko 3 lub 5), zrośnięte z płatkami u ich nasady. Zalążnia z dwóch komór złożona, jajowata, podługowata lub kulista, naga do brodawkowanej i owłosionej haczykowatymi włoskami. Słupek o znamieniu rozwidlonym^[5].
Owoce: Na szypułkach czasem wydłużających się w czasie owocowania. Rozłupnia rozpadająca się na dwie jednonasienne rozłupki, kulistawe do podługowatych, nagie lub okryte włoskami, także haczykowatymi. Owoce zwykle suche, czasem gąbczaste lub jagodopodobne^[5].

SystematykaEdytuj

Rodzaj z rodziny marzanowatych Rubiaceae, w obrębie której reprezentuje podrodzinę Rubioideae i plemię Rubieae^[5]^[3]. Rodzaj problematyczny, ponieważ wyróżniony został w stosunku do innych z plemienia na podstawie cech morfologicznych, podczas gdy filogeneza całej grupy dzieli ją na linie rozwojowe, w których cechy uznawane dotąd za diagnostyczne nie odzwierciedlają wspólnego pochodzenia. Karol Linneusz wyróżnił rodzaj Galium od przedstawicieli rodzaju marzanka Asperula na podstawie jednej cechy morfologicznej – istnienia rurki w kwiecie lejkowatym lub dzwonkowatym u Asperula i niemal płaskiej korony u Galium. Ponieważ cecha ta nie odpowiada relacjom filogenetycznym, część gatunków została przeniesiona między tymi rodzajami (np. dawna marzanka wonna (Asperula odorata L.) to obecnie przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.)). Z kolei rodzaj przytulinka (Cruciata) wyodrębniony został na podstawie takich cech jak wytwarzanie kwiatostanów tylko w kątach liści w węzłach środkowych i dolnych pędu (wierzchołek pędu jest wegetatywny – u przytulii kwiatostany rozwijają się na szczycie pędu i w kątach górnych liści), poza tym u roślin tych kwiatostan nie jest dłuższy od międzywęźla i liści, co występuje u przedstawicieli rodzaju Galium. Niezależnie od braku odzwierciedlenia relacji filogenetycznych przez podział na rodzaje w obrębie plemienia – utrzymywana jest w jego obrębie tradycyjna klasyfikacja^[5].

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju przytulia.

Gatunki występujące w Polsce^[7]

przytulia bagienna (Galium uliginosum L.)
przytulia biała (Galium album Mill, syn. G. mollugo L.)
przytulia błotna (Galium palustre L.)
przytulia cukrowa (Galium saccharatum All.) – efemerofit
przytulia czepna (Galium aparine L.)
przytulia fałszywa (Galium spurium L.) – antropofit zadomowiony
przytulia hercyńska, p. skalna (Galium saxatile L.)
przytulia krakowska (Galium cracoviense Ehrens)
przytulia lepczyca, marzanka lepczyca (Galium rivale (Sibht & Sm.) Griseb., syn. Asperula rivalis Sibht & Sm.)
przytulia leśna (Galium sylvaticum L.)
przytulia nierównolistna (Galium anisophyllon Vill., syn. G. anisophyllum Vill.)
przytulia okrągłolistna (Galium rotundifolium L.)
przytulia pospolita, p. właściwa (Galium mollugo L.)
przytulia północna (Galium boreale L.)
przytulia Schultesa (Galium schultesii Vest)
przytulia sina, marzanka sina (Galium glaucum L., syn. Asperula glauca (L.) Besser) – antropofit zadomowiony
przytulia stepowa (Galium valdepilosum Heinr. Braun)
przytulia sudecka (Galium sudeticum Tausch)
przytulia szorstkoowockowa (Galium pumilum Murray.)
przytulia trójdzielna (Galium trifidum L.)
przytulia trójrożna (Galium tricornutum Dandy, syn. G. tricornes Stokes) – antropofit zadomowiony
przytulia wielkoowockowa (Galium verrucosum Huds., syn. G. valantia Weber.) – efemerofit
przytulia Wirtgena (Galium wirtgenii F.W. Schultz)
przytulia właściwa (Galium verum L.)
przytulia wonna, marzanka wonna (Galium odoratum (L.) Scop., syn. Asperula odorata L.)
przytulia wydłużona (Galium elongatum C. Presl)
Galium humifusum M. Bieb. – efemerofit
Galium parisiense L.) – efemerofit
Galium ruthenicum Willd. – efemerofit

PrzypisyEdytuj

↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-05-27].
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
↑ ^a ^b Genus: Galium L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-28].
↑ Galium. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Galium Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-28].
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 217. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[apweb-1] Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-05-27].

[2] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].

[grin-3] Genus: Galium L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-28].

[tpl-4] Galium. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2018-07-27].

[china-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Galium Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-28].

[philips-6] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 217. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist2002-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]