Przytulia
Przytulia (Galium L.) – rodzaj roślin z rodziny marzanowatych. Należy do niego ponad 600 gatunków[4][5]. Rośliny szeroko rozprzestrzenione na świecie, zwłaszcza w strefie zwrotnikowej i umiarkowanej, ale też arktycznej, w tropikach występują głównie na obszarach górskich[5]. 145 gatunków występuje w Europie, 100 w Turcji[6]. W Polsce 21 gatunków z tego rodzaju występuje jako taksony rodzime, trzy dalsze są zadomowionymi antropofitami, kilka przejściowo dziczeje[7].
| ||
 Morfologia (przytulia biała) | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | goryczkowce | |
| Rodzina | marzanowate | |
| Rodzaj | przytulia | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Galium L. Sp. Pl. 105. 1753 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Galium verum L.[2] | ||
| Synonimy | ||
| ||
Morfologia i biologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne lub byliny, czasem drewniejące u nasady (półkrzewy)[5]. Pędy zwykle wiotkie, zazwyczaj pokładające się lub wspinające[5], osiągające do 3 m długości[6]. Pędy często szorstkie i czepne z powodu haczykowatych włosków[5].
- Liście
- Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–6 lub więcej. Zwykle siedzące, rzadko krótkoogonkowe. Zwykle z pojedynczą wiązką przewodzącą, czasem z większą ich liczbą lub użyłkowate pierzasto[5].
- Kwiaty
- Skupione w szczytowe lub wyrastające w kątach górnych liści wierzchotki dwuramienne, tworzące kwiatostany złożone wiechokształtne lub główkokształtne, rzadko kwiatostany silnie zredukowane, nawet i do pojedynczych kwiatów. Przysadek zwykle brak, zwłaszcza na dalszego rzędu rozgałęzieniach kwiatostanu. Brak podkwiatków. Kwiaty są zwykle obupłciowe, rzadko jednopłciowe i najczęściej drobne[5]. Działki kielicha cztery[6], bardzo drobne lub całkiem zredukowane[5]. Płatki korony cztery, rozpostarte kołowo, rzadko lejkowate lub dzwonkowate. Koloru białego, żółtego, zielonkowatego, rzadziej różowe, czerwone do ciemnoczerwonych. Pręciki w takiej samej liczbie jak płatki korony – cztery (rzadko 3 lub 5), zrośnięte z płatkami u ich nasady. Zalążnia z dwóch komór złożona, jajowata, podługowata lub kulista, naga do brodawkowanej i owłosionej haczykowatymi włoskami. Słupek o znamieniu rozwidlonym[5].
- Owoce
- Na szypułkach czasem wydłużających się w czasie owocowania. Rozłupnia rozpadająca się na dwie jednonasienne rozłupki, kulistawe do podługowatych, nagie lub okryte włoskami, także haczykowatymi. Owoce zwykle suche, czasem gąbczaste lub jagodopodobne[5].
SystematykaEdytuj
Rodzaj z rodziny marzanowatych Rubiaceae, w obrębie której reprezentuje podrodzinę Rubioideae i plemię Rubieae[5][3]. Rodzaj problematyczny, ponieważ wyróżniony został w stosunku do innych z plemienia na podstawie cech morfologicznych, podczas gdy filogeneza całej grupy dzieli ją na linie rozwojowe, w których cechy uznawane dotąd za diagnostyczne nie odzwierciedlają wspólnego pochodzenia. Karol Linneusz wyróżnił rodzaj Galium od przedstawicieli rodzaju marzanka Asperula na podstawie jednej cechy morfologicznej – istnienia rurki w kwiecie lejkowatym lub dzwonkowatym u Asperula i niemal płaskiej korony u Galium. Ponieważ cecha ta nie odpowiada relacjom filogenetycznym, część gatunków została przeniesiona między tymi rodzajami (np. dawna marzanka wonna (Asperula odorata L.) to obecnie przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.)). Z kolei rodzaj przytulinka (Cruciata) wyodrębniony został na podstawie takich cech jak wytwarzanie kwiatostanów tylko w kątach liści w węzłach środkowych i dolnych pędu (wierzchołek pędu jest wegetatywny – u przytulii kwiatostany rozwijają się na szczycie pędu i w kątach górnych liści), poza tym u roślin tych kwiatostan nie jest dłuższy od międzywęźla i liści, co występuje u przedstawicieli rodzaju Galium. Niezależnie od braku odzwierciedlenia relacji filogenetycznych przez podział na rodzaje w obrębie plemienia – utrzymywana jest w jego obrębie tradycyjna klasyfikacja[5].
- Gatunki występujące w Polsce[7]
- przytulia bagienna (Galium uliginosum L.)
- przytulia biała (Galium album Mill, syn. G. mollugo L.)
- przytulia błotna (Galium palustre L.)
- przytulia cukrowa (Galium saccharatum All.) – efemerofit
- przytulia czepna (Galium aparine L.)
- przytulia fałszywa (Galium spurium L.) – antropofit zadomowiony
- przytulia hercyńska, p. skalna (Galium saxatile L.)
- przytulia krakowska (Galium cracoviense Ehrens)
- przytulia lepczyca, marzanka lepczyca (Galium rivale (Sibht & Sm.) Griseb., syn. Asperula rivalis Sibht & Sm.)
- przytulia leśna (Galium sylvaticum L.)
- przytulia nierównolistna (Galium anisophyllon Vill., syn. G. anisophyllum Vill.)
- przytulia okrągłolistna (Galium rotundifolium L.)
- przytulia pospolita, p. właściwa (Galium mollugo L.)
- przytulia północna (Galium boreale L.)
- przytulia Schultesa (Galium schultesii Vest)
- przytulia sina, marzanka sina (Galium glaucum L., syn. Asperula glauca (L.) Besser) – antropofit zadomowiony
- przytulia stepowa (Galium valdepilosum Heinr. Braun)
- przytulia sudecka (Galium sudeticum Tausch)
- przytulia szorstkoowockowa (Galium pumilum Murray.)
- przytulia trójdzielna (Galium trifidum L.)
- przytulia trójrożna (Galium tricornutum Dandy, syn. G. tricornes Stokes) – antropofit zadomowiony
- przytulia wielkoowockowa (Galium verrucosum Huds., syn. G. valantia Weber.) – efemerofit
- przytulia Wirtgena (Galium wirtgenii F.W. Schultz)
- przytulia właściwa (Galium verum L.)
- przytulia wonna, marzanka wonna (Galium odoratum (L.) Scop., syn. Asperula odorata L.)
- przytulia wydłużona (Galium elongatum C. Presl)
- Galium humifusum M. Bieb. – efemerofit
- Galium parisiense L.) – efemerofit
- Galium ruthenicum Willd. – efemerofit
PrzypisyEdytuj
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
- ↑ a b Genus: Galium L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ Galium. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Galium Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-28].
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 217. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.