Wikipedia

Plutarch

pisarz antyczny
(Przekierowano z Pseudo-Plutarch)

Plutarch z Cheronei (gr. Πλούταρχος ὁ Χαιρωνεύς, Plutarchos ho Chaironeus, ur. ok. 50 n.e., zm. ok. 125 n.e.) – jeden z największych pisarzy starożytnej Grecji, historyk, filozof-moralista oraz orator.

Przypuszczalne popiersie portretowe Plutarcha z Delf
(II-III w. n.e., muzeum w Delfach)

Życiorys edytuj

Kształcił się w Akademii Platońskiej w Atenach u Ammoniosa z Egiptu oraz w Aleksandrii. Chociaż wiele podróżował, między innymi po Italii, Egipcie czy Azji Mniejszej, większość życia spędził w rodzinnym mieście Cheronei w Beocji i w Atenach, gdzie sprawował wiele urzędów, m.in. był prokuratorem Achai mianowanym przez cesarza Hadriana. W Cheronei został archontem i kapłanem w świątyni Apollina delfickiego. W swoim rodzinnym mieście założył placówkę wzorowaną na Akademii Platońskiej.

Światopogląd edytuj

Plutarch propagował system filozoficzny z elementami platonizmu, stoicyzmu i neopitagoreizmu. Twierdził, że istnieje jedno, wieczne i niezmienne bóstwo, Logos (λόγος, co znaczy Rozum), które porządkuje Wszechświat i działa poprzez podległe mu bóstwa. Plutarch zwalczał zwolenników Epikura, którzy zaprzeczali nieśmiertelności duszy, opatrzności boskiej i wartości cnoty, rozumianej przez niego zupełnie inaczej niż współcześnie[potrzebny przypis]. Pogląd o boskiej naturze Logosu był stałym elementem teorii licznych greckich szkół filozoficznych.

Recepcja edytuj

 
Strona z rzymskiego wydania Żywotów sławnych mężów (1470)

Sławę przyniosły Plutarchowi żywoty pierwszych imperatorów Od Augusta do Witeliusza, z których zachowały się żywoty Galby i Othona. Jego najważniejsze dzieła to pisma moralne Moralia, które obejmowały ponad 70 rozpraw na różnorodne tematy – od traktatów filozoficznych po traktaty literacko-krytyczne – oraz pisma biograficzne Żywoty równoległe (Βίοι Παράλληλοι Bíoi Parálleloi), które powstały w latach 105–115, opisującego dzieje życia 46 znanych osobistości zestawianych parami Grek-Rzymianin np. Tezeusz-Romulus, Lizander-Sulla, Aleksander III Wielki-Juliusz Cezar. Każda para równoległego żywota kończyła się σύγκρισις synkrisis – porównaniem obu postaci. Tekst o pierwszej parze postaci, Epaminondas – Scypion, nie przetrwał do naszych czasów. Wśród biografii paralelnych znalazły się pojedyncze żywoty Aratosa i Artakserksesa. Żywoty należy jednak odczytywać z dużą dozą dystansu, gdyż Plutarch bardzo często zabarwia historię, jest bezkrytyczny wobec opisywanych postaci, a także zwraca dużą uwagę na wróżby i zabobony. Widoczne jest to przede wszystkim w księgach poświęconych Cezarowi i Aleksandrowi Wielkiemu. Zwłaszcza jeżeli chodzi o życie Aleksandra, Plutarch bardzo dużą uwagę przywiązuje do magii, a także do snów, jakie miewał Aleksander w czasie swych podróży, co stawia duży znak zapytania co do pewności niektórych faktów przez Plutarcha przedstawionych. Często koloryzuje swoje postacie, przypisując im niemalże boskie umiejętności. Pomimo tego, Żywoty są jednym z najważniejszych i najpopularniejszych dziś źródeł starożytnych.

Pseudo-Plutarch edytuj

Popularność i poważanie, którymi cieszył się Plutarch wśród potomnych spowodowały, że wiele dzieł było mu błędnie przypisywanych i włączane w niektóre edycje Moraliów. Autorstwo tych dzieł określa się umownie zbiorczo mianem Pseudo-Plutarcha. Mianem tym określa się kilku niezidentyfikowanych autorów żyjących w różnych epokach (w dużej mierze późnostarożytnych).

Prace, których autora określa się mianem Pseudo-Plutarcha:

  • O muzyce (De musica)[1][2];
  • De unius in re publica dominatione[3];
  • O wychowaniu dzieci (Περὶ παίδων ἀγωγῆς, De liberis educandis) – traktat pochodzi prawdopodobnie od jednego z uczniów Plutarcha (1. poł. II w.)[4];
  • Pro nobilitate – autorem był prawdopodobnie Arnoul le Ferron, pierwsza publikacja w 1556[5];
  • Żywoty dziesięciu mówców – dzieło być może miało wielu autorów. Pochodzi z okresu drugiej sofistyki (III–IV w. n.e.)[6].

Pisma edytuj

Żywoty edytuj

Ta grupa pism Plutarcha obejmuje następujące zbiory pism:

  • A. biografie sławnych ludzi Beocji i innych krain greckich (zachowały się dwie: Aratosa i Artakserksesa);
  • B. biografie cesarzy rzymskich – od Augusta do Witeliusza (zachowały się dwie: Galby i Ottona);
  • C. żywoty równoległe (z 23 par zaginęła para Epaminondas – Scypion);
  • D. tzw. synkryzy, tj. zestawienia wspólnych momentów w życiu i charakterach postaci poszczególnych par (wątpliwego autorstwa).

Zachowane Żywoty obejmują 22 pary, 4 życiorysy pojedyncze oraz życiorysy zachowane fragmentarycznie (jeśli istnieje polskie tłumaczenie danego życiorysu, to obok tytułu łacińskiego podano jego polski odpowiednik):

22 pary żywotów edytuj

  1. Theseus. Romulus. Comparatio Thesei cum Romulo [Tezeusz – Romulus i ich porównanie]
  2. Lycurgus. Numa. Lycurgi et Numae comparatio [Likurg – Numa i ich porównanie]
  3. Solon. Poplicola. Solonis et Poplicolae comparatio [Solon – Publikola i ich porównanie]
  4. Themistocles. Camillus [Temistokles – Kamillus]
  5. Pericles. Fabius Maximus. Periclis cum Fabio comparatio [Perykles. Fabjusz Maksymus]
  6. Alcibiades. Marcius Coriolanus. Alcibiadis et Coriolani comparatio [Alkibiades]
  7. Timoleon. Aemilius Paulus. Timoleontis cum Aemilio Paulo comparatio [Tymoleon]
  8. Pelopidas. Marcellus. Pelopidae cum Marcello comparatio [Marek Klaudiusz Marcellus]
  9. Aristides. Cato Major. Aristidis cum Catone comparatio [Arystydes. Kato Starszy]
  10. Philopoemen. T. Quinctuis Flamininus. Philopoemenis et T. Flaminini comparatio [Tytus Kwinkcjusz Flaminiusz]
  11. Pyrrhus. Marius [Pyrrus. Mariusz]
  12. Lysander. Sylla. Comparatio Lysandri cum Sylla [Lizander. Sulla]
  13. Cimon. Lucullus. Cimonis et Luculli comparatio [Kimon. Lukullus]
  14. Nicias. Marcus Crassus. Niciae cum Crasso comparatio [Nikiasz. Krassus]
  15. Sertorius. Eumenes. Sertorii cum Eumene comparatio
  16. Agesilaus. Pompeius. Agesilai et Pompei comparatio [Pompejusz]
  17. Alexander. Gaius Iulius Caesar [Aleksander Wielki. Gajusz Juliusz Cezar]
  18. Phocion. Cato Minor [Kato Młodszy]
  19. Agis et Cleomenis. Tiberius et Gaius Gracchi. Agidis et Cleomenis cum Gracchis comparatio [Agis. Kleomenes. Tyberjusz Grakchus. Gajusz Grakchus]
  20. Demosthenes. Cicero. Comparatio Ciceronis cum Demosthene [Demostenes. Cyceron]
  21. Demetrius. Antonius. Demetrii cum Antonio comparatio [Antoniusz i Demetriusz Poliorketes]
  22. Dio. Brutus. Comparatio Dionis cum Bruto
 
XVI-wieczna podobizna Plutarcha z francuskiego przekładu Żywotów równoległych (1565)

4 żywoty pojedyncze edytuj

  1. Artoxerxes
  2. Aratus
  3. Galba
  4. Otho

Życiorysy zachowane fragmentarycznie edytuj

  1. Heraculis Vita
  2. Daiphanti Vita
  3. Aristomenis Vita
  4. Leonidae Vita
  5. Epaminondae Vita
  6. Scipionis Vita
  7. Scipionis Africani Vita
  8. Metelli Vita
  9. Tiberii Vita
  10. Cratetis Vita

Tłumaczenia Żywotów na język polski (od XX wieku) edytuj

  • Żywoty równoległe, tom I, tłum. Kazimierz Korus, seria „Biblioteka Antyczna”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004: 1. Tezeusz – Romulus i ich porównanie 2. Likurg – Numa i ich porównanie.
  • Żywoty równoległe, tom II, tłum. Kazimierz Korus, Lech Trzcionkowski, seria „Biblioteka Antyczna”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005: 1. Solon – Publikola i ich porównanie 2. Temistokles – Kamillus.
  • Żywoty równoległe, tom III, tłum. Lech Trzcionkowski, Aleksander Wolicki, seria „Biblioteka Antyczna”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008: 1. Arystydes – Katon Starszy i ich porównanie.
  • Żywoty równoległe. Kimon, Lukullus i ich porównanie, tłum. i opr. Lech Trzcionkowski i Aleksander Wolicki, seria „Akme. Źródła starożytne”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012

Moralia edytuj

Zbiór Moraliów składa się z 78 (w tym także nieautentycznych) pism zachowanych w całości oraz z kilkudziesięciu pism zachowanych fragmentarycznie (jeśli istnieje polskie tłumaczenie danego tekstu to obok podano jego tytuł polski):

1. De educatione puerorum (De liberis educandis) 1.
2. Quomodo adolescens poetas audire debeat 2. Jak młodzież powinna słuchać poetów
3. De recta audiendi ratione (De recta ratione audiendi; De audiendo) 3. O słuchaniu
4. De discernendo adulatore ab amico (De adulatione et amico) 4.
5. Quomodo quis suos in virtute sentiat profectus (De profectibus in virtute) 5. Jak można stwierdzić własny postęp w cnocie
6. De capienda ex inimicis utilitate (De inimicorum utilitate) 6. Jaki pożytek mogą nam przynieść wrogowie
7. De amicorum multitudine 7.
8. De fortuna 8. O przypadku
9. De virtute et vitio 9. O cnocie i wadzie
10. Consolatio ad Apollonium 10.
11. De tuenda sanitate praecepta 11. Zalecenia w trosce o zdrowie
12. Conjugalia praecepta 12. Zalecenia małżeńskie
13. Septem sapient[i]um convivium 13. Uczta siedmiu mędrców
14. De superstitione 14. O zabobonności
15. Regum et Imperatorum apophthegmata 15. Powiedzenia królów i wodzów
16. Apophthegmata Laconica 16. Powiedzenia spartańskie
17. Antiqua Instituta Laconica 17.
18. Lacaenarum apophthegmata 18.
19. Mulierum virtutes (De mulierum virtutibus) 19. O cnotach kobiet
20. Quaestiones Romanae 20.
21. Quaestiones Graecae 21.
22. Collecta parallela Graeca et Romana (Parallela; Parallela minora) 22.
23. De fortuna Romanorum 23.
24. De Alexandri Magni fortuna aut virtute 24. O szczęściu, czyli o dzielności Aleksandra
25. Bellone an pace clariores fuerint Athenienses (De gloria Atheniensum) 25.
26. De Iside et Osiride 26. O Izydzie i Ozyrysie
27. De Ei Delphico (De ei apud Delphos) 27. O E delfickim
28. Cur Pythia nunc non reddat oracula carmine (De Pythiae oraculis) 28. Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni wierszem?
29. De defectu oraculorum 29. O zamilknięciu wyroczni
30. Virtutem doceri posse (An virtus doceri possit) 30. Czy cnota jest czymś, czego można nauczyć
31. De virtute morali 31. O cnocie moralnej
32. De cohibenda ira 32. O powściąganiu gniewu
33. De tranquillitate animi 33. O pogodzie ducha
34. De fraterno amore 34. O miłości braterskiej
35. De amore prolis 35. O miłości rodzicielskiej
36. An vitiositas ad infelicitatem sufficiat 36.
37. Animine an corporis affectiones sint pejores 37.
38. De garrulitate 38. O gadulstwie
39. De curiositate 39. O wścibstwie
40. De cupiditate divitiarum 40. O żądzy bogactwa
41. De vitioso pudore 41. O fałszywym wstydzie
42. De invidia et odio 42. O zawiści i nienawiści
43. Qua quis ratione se ipse sine invidia laudet 43. Jak można chwalić siebie samego nie budząc niechęci
44. De iis qui sero a numine puniuntur (De sera numinis vindicta) 44. O odwlekaniu kary przez bogów
45. De fato 45.
46. De genio Socratis 46. O duchu opiekuńczym Sokratesa
47. De exilio 47. O wygnaniu
48. Consolatio ad uxorem 48. List pocieszający do żony
49. Convivalium disputationum libri novem (Quaestionum convivalium; Quaestiones Convivales libri VI) 49. Zagadnienia biesiadne – tylko księga VI
50. Amatorius liber (Amatorius) 50. Dialog o miłości
51. Amatoriae narrationes 51.
52. Maxime cum principibus viris philosopho esse disserendum (Cum principibus philosophandum esse) 52.
53. Ad principem ineruditum 53.
54. An seni respublica gerenda sit (An seni sit gerenda resp.) 54. Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką?
55. Praecepta gerendae reipublicae 55.
56. De unius in republica dominatione, populari statu et paucorum imperio 56. O trzech ustrojach
57. De vitando aere alieno 57.
58. Decem oratorum vitae (Vitae decem oratorum) 58.
59. De comparatione Aristophanis et Menandri epitome 59. Porównanie krytyczne Arystofanesa z Menandrem
60. De Herodoti malignitate (De malignitate Herodoti) 60. O złośliwości Herodota
61. De placitis philosophorum libri quinque 61.
62. Quaestiones naturales 62.
63. De facie quae orbe lunae apparet 63. O obliczu widniejącym na tarczy księżyca
64. De primo frigido 64.
65. Aquane an ignis sit utilior 65. O tym, co jest bardziej pożyteczne, woda czy ogień
66. Terrestriane an aquatilia animalia sint callidiora 66. Które zwierzęta są zmyślniejsze, lądowe czy wodne
67. Bruta ratione uti (Bruta animalia ratione uti) 67.
68. De carnium esu oratio (De esu carnium oratio) 68.
69. Quaestiones Platonicae (Platonicae quaestiones) 69.
70. De animae procreatione in Timaeo Platonis 70.
71. Epitome libri de animae procreatione apud Platonem in Timaeo 71.
72. De repugnantiis Stoicis (De Stoicorum repugnantiis) 72.
73. Compendium libri, cui argumentum fuit, Stoicos quam poetas absurdiora dicere 73.
74. De communibus notitiis adversus Stoicos 74.
75. Disputatio qua docetur ne suaviter quidem vivi posse secundum Epicuri decreta (Non posse suaviter vivi secundum Epicurum) 75. Nauka Epikura (nawet) nie umożliwia przyjemnego życia
76. Adversus Coloten (Adversus Colotem) 76.
77. An recte dictum sit latenter esse vivendum (De latenter vivendo) 77.
78. De musica 78. O muzyce

Moralia zachowane fragmentarycznie edytuj

 
Współczesna kopia popiersia Plutarcha w Cheronei
  1. Utrum animae an corporis sit libido et aegritudo
  2. Quod in animo humano affectibus subjectum, parsne sit ejus an facultas
  3. De anima
  4. Ex Stromateorum opere.
  5. Ex opere de daedalis Plataeensibus
  6. Ex commentariis in Hesiodum
  7. Ex Homericis exercitationibus
  8. Quaestiones de Arati Signis
  9. Commentarii in Nicandri Theriaca
  10. Ex libro an utilis sit praenotio futurorum
  11. Ex libro de divinatione
  12. Ex libro de amicitia
  13. Ex epistola de amicitia
  14. Ex libro de tranquilitate
  15. Ex libro contra voluptatem
  16. Ex libro contra divitias
  17. Ex libro quod mulieres etiam erudiendae sint
  18. Ex libro de calumnia
  19. Ex libro contra vires corporis
  20. Ex libro de amore
  21. Pro pulchritudine
  22. Ex libro de ira
  23. Mundum conditum esse, statui a Platone
  24. De justitia adversus Chrysippum
  25. De diebus
  26. De venatione
  27. Fabularum vel fabulosarum narrationum
  28. Fragmenta incertorum librorum
  29. Institutio Trajani. Epistola ad Trajanum
  30. Pseudoplutarchea:
    • Pro nobilitate
    • De fluviorum et montium nominibus
    • De vita et poesi Homeri
    • Proverbia quibus Alexandrini usi sunt
    • De metris (De differentiis heroci versus. De versuum caesuris, figuris et passionibus)

Przekłady polskie (począwszy od XX wieku) edytuj

(Uwaga: Liczby w nawiasach kwadratowych odsyłają do odpowiedniej pozycji w podanym powyżej łacińskim spisie Moraliów).

  • Moralia. Wybór pism filozoficzno-moralnych, tłum. Zofia Abramowiczówna, seria „BN II”, nr 86, Ossolineum 1954. (wyd. 2 w serii „Arcydzieła Wielkich Myślicieli”, De Agostini – Altaya, Warszawa 2002; wyd. 3 w serii „Arcydzieła Kultury Antycznej”, Ossolineum – De Agostini, Wrocław 2005):
    1. Uczta siedmiu mędrców [nr 13]
    2. Zalecenia małżeńskie [nr 12]
    3. O gadulstwie [nr 38]
    4. Zagadnienia biesiadne. Księga VI [nr 49]
    5. O duchu opiekuńczym Sokratesa [nr 46]
    6. List pocieszający do żony [nr 48]
    7. Które zwierzęta są zmyślniejsze, lądowe czy wodne [nr 66]
    8. O powściąganiu gniewu [nr 32]
    9. O pogodzie ducha [nr 33]
    10. O zamilknięciu wyroczni [nr 29]
  • Jak młodzież powinna słuchać poetów, przekład zbiorowy pod kierunkiem Kazimierza Kumanieckiego, seria „Biblioteka Menandra”, PWN, Warszawa 1957 [nr 2]
  • Moralia. (Wybór), tom 1, tłum. Zofia Abramowiczówna, seria „Biblioteka Klasyków Filozofii”, PWN, Warszawa 1977:
    1. Czy cnota jest czymś, czego można nauczyć [nr 30]
    2. O cnocie moralnej[nr 31]
    3. Jak można stwierdzić własny postęp w cnocie [nr 5]
    4. Jak można chwalić siebie samego nie budząc niechęci [nr 43]
    5. O żądzy bogactwa [nr 40]
    6. O zabobonności [nr 14]
    7. O fałszywym wstydzie [nr 41]
    8. O zawiści i nienawiści [nr 42]
    9. O gadulstwie [nr 38]
    10. O wścibstwie [nr 39]
    11. O pogodzie ducha [nr 33]
    12. O miłości braterskiej [nr 34]
    13. O miłości rodzicielskiej [nr 35]
    14. Dialog o miłości erotycznej [nr 50]
  • Jaki pożytek mogą nam przynieść wrogowie, tłumaczenie zbiorowe, Meander 30(1975), s. 241–257 [nr 6].
  • [Pseudo-Plutarch:] Porównanie krytyczne Arystofanesa z Menandrem, [w:] Menander, Wybór komedii i fragmentów, seria „BN II”, nr 203, Ossolineum 1982 (wyd. 2 w serii „Arcydzieła Kultury Antycznej”, Ossolineum – De Agostini, Wrocław 2005) [nr 59]
  • Moralia. (Wybór), tom 2, tłum. Zofia Abramowiczówna, seria „BKF”, PWN, Warszawa 1988:
    1. O E delfickim [nr 27]
    2. Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni wierszem? [nr 28]
    3. O odwlekaniu kary przez bogów [nr 44]
    4. O obliczu widniejącym na tarczy księżyca [nr 63]
    5. Nauka Epikura (nawet) nie umożliwia przyjemnego życia [nr 75]
    6. O złośliwości Herodota [nr 60]
    7. O przypadku [nr 8]
    8. O wygnaniu [nr 47]
  • [Pseudo-Plutarch:] O muzyce, tłum. Krystyna Bartol, seria „Archiwum Filologiczne” 51, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992 [nr 78]
  • Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką? tłum. Alfred Twardecki, [w:] Cyceron, Plutarch: Pochwała starości, Verum, Warszawa 1996 [nr 54]
  • Dialog o miłości, tłum. Zofia Abramowiczówna, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1997 [nr 50]
  • O szczęściu, czyli o dzielności Aleksandra, tłum. Krzysztof Nawotka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003 [nr 24]
  • O Izydzie i Ozyrysie [tekst grecko-polski], tłum. Anna Pawlaczyk, seria „Fontes Historiae Antiquae” IV, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2003 [nr 26]
  • O słuchaniu, tłum. Marian Szarmach, Terminus 2(2003), s. 87–108 [nr 3].
  • Fragment O trzech ustrojach, tłum. Michał Wojciechowski, Teologia Polityczna 2(2004–2005), s. 343–347 [nr 56].
  • Fragment O cnocie i wadzie, tłum. Michał Wojciechowski, Meander 2004 nr 3-4, s. 202–207 [nr 9].
  • Powiedzenia królów i wodzów. Powiedzenia spartańskie, tłum. Katarzyna Jażdżewska, seria „Biblioteka Antyczna”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006 [nr 15 i 16].
  • O cnotach kobiet, tłum. Julia Szymańska-Doroszewska, Studia Antyczne i Mediewistyczne nr 5 [40] 2007, s. 26–64.
  • Zalecenia w trosce o zdrowie, tłum. Marian Szarmach, Biblioteca Symbolarum Philologorum Posnaniensium, Poznań 2008 [nr 11].
  • O tym, co jest bardziej pożyteczne – woda czy ogień [tekst grecko-polski], tłum. Magdalena Stuligrosz, seria „Fontes Historiae Antiquae” XI, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008 [nr 65]

Przypisy edytuj

  1. ↑ O muzyce, tłum. Krystyna Bartol, seria „Archiwum Filologiczne” 51, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992 [nr 78].
  2. ↑ Winnington-Ingram, R. P. “The Spondeion Scale. Pseudo-Plutarch De Musica, 1134f-1135b and 1137b-d.” The Classical Quarterly, vol. 22, no. 2, 1928, s. 83–91. JSTOR, www.jstor.org/stable/635594. Dostęp: 16 Dec. 2020.
  3. ↑ Aalders, G. J. D. “Plutarch or Pseudo-Plutarch? The Authorship of De Unius in Re Publica Dominatione.” Mnemosyne, vol. 35, no. 1/2, 1982, s. 72–83. JSTOR, www.jstor.org/stable/4431103. Dostęp: 16 Dec. 2020.
  4. ↑ Pseudo-Plutarch, O wychowaniu dzieci, Vox Patrum 29/2009, s. 654–690.
  5. ↑ Blank, D. (2011). Martínez, J. (ed.). ‘Plutarch’ and the Sophistry of ‘Noble Lineage’. Fakes and Forgers of Classical Literature. Madrid: Ediciones Clásicas. s. 33–60. ISBN 84-7882-725-0.
  6. ↑ Roisman, J., Worthington, I., & Waterfield, R. (2015). Lives of the Attic orators: Texts from Pseudo-Plutarch, Photius, and the Suda, s. 10–13.

Bibliografia edytuj

  • Plutarchi opera [Vitae. Scripta moralia. Fragmenta et spuria.], ed. Fredericus Döbner, vol. 1-5, Paris 1855-68
  • Polskie tłumaczenia pism Plutarcha.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plutarch&oldid=72931933#Pseudo-Plutarch”