Pszonak pieniński
Pszonak pieniński[5] (Erysimum hungaricum Zapał.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych.
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
pszonak pieniński | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Erysimum hungaricum Zapał. Bull. Int. Acad. Sci. Cracovie, Cl. Sci. Math., Sér. B, Sci. Nat. 1913(2): 49 1913[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Systematyka i nazewnictwo edytuj
We florze Polski pszonak pieniński Erysimum pieninicum (Zapał. Pawł.), pszonak Wahlenberga Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás i pszonak węgierski Erysimum hungaricum Zapał opisywane są jako odrębne gatunki[6][5]. W The Plant List pszonak pieniński i pszonak Wahlenberga uznane są natomiast za synonimy pszonaka węgierskiego Erysimum hungaricum[3][5].
Synonimy według The Plant List[3]:
- Erysimum pannonicum subsp. wahlenbergii (Asch. & Engl.) Simonk.
- Erysimum pieninicum (Zapał.) Pawł.
- Erysimum strictum var. wahlenbergii Asch. & Engl.
- Erysimum wahlenbergii (Asch. & Engl.) Borbás
- Erysimum wahlenbergii Simonk.
- Erysimum wahlenbergii var. pieninicum Zapal.
Rozmieszczenie geograficzne edytuj
W Polsce występuje wyłącznie w Pieninach. W 2006 r. znany był z 4 tylko stanowisk; trzy z nich znajdowały się w Pieninach Właściwych (Flaki, Upszar i zamek w Czorsztynie), jedno w Małych Pieninach (wylot wąwozu Homole)[7]. W Pieninach Właściwych największa jest populacja na zamku w Czorsztynie (ok. 1000 pędów), liczna jest również na Flakach. Populacja w Małych Pieninach liczy kilkadziesiąt osobników[8].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Roślina o wysokości 30–120 cm z pojedynczą łodygą i różyczką liści odziomkowych. Cała jest szarozielona, przylegająco owłosiona krótkimi, gwiazdkowatymi włoskami o 3-4 ramionach[9].
- Łodyga
- Pojedyncza, lub co najwyżej tylko w górnej części słabo rozgałęziona. Jest gęsto ulistniona[9].
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe. Liście lancetowate o długości 4–8 razy większej od szerokości, całobrzegie lub mające po 5-8 ząbków z każdej strony, górne są bardzo ostre. Okryte są obustronniedrobnymi, przeważnie 3-dzielnymi włoskami[6][9].
- Kwiaty
- Promieniste, żółte, zebrane na szczycie łodygi w gęste grona. Szypułki kwiatowe o długości kielicha lub krótsze. Działki kielicha o długości 6,5–9 mm, błoniaste z wybrzuszeniem[9].
Biologia i ekologia edytuj
Przeważnie jest rośliną dwuletnią, rzadziej byliną. Hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza tylko zimującą różyczkę liściową, w drugim roku kwitnącą łodygę. Po przekwitnieniu przeważnie ginie. Kwitnie od czerwca do lipca, jest owadopylny. Rozmnaża się wyłącznie przez nasiona, mają one dużą siłę kiełkowania (do 90%), zdolność wykiełkowania zachowują przez kilka lat[7]. Występuje na naskalnych murawach, wyłącznie na podłożu wapiennym. Rośnie również na murach (np. na zamku w Czorsztynie). Jest heksaploidem, liczba chromosomów 2n=48[7].
Zagrożenia i ochrona edytuj
Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, chroniony jest też Konwencją Berneńską[7].
Kategorie zagrożenia gatunku:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[10]: R (rzadki); 2016: EN (zagrożony)[11].
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001): VU (vulnerable, narażony); 2014: EN (zagrożony)[12].
Zagrożeniem dla gatunku jest zarastanie jego siedlisk. W populacji pszonaka na wzgórzu czorsztyńskim stwierdzono ponadto porażenie grzybem Erysiphe cruciferatum. Większość jego stanowisk znajduje się w Pienińskim Parku Narodowym. Liczna populacja na Flakach znajduje się poza jurysdykcją tego parku, jednakże ze względu na charakter siedliska (bardzo stromy i nasłoneczniony południowy stok) ma szansę przetrwać. Jest także uprawiany w ogródkach przy Pawilonach Pienińskiego Parku Narodowego i w wielu krajowych ogrodach botanicznych[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b c The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
- ↑ H. Piękoś-Mirkowa, Z. Mirek, Erysimum pieninicum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Zbiorcze sprawozdanie z obserwacji monitoringowych dla pszonaka pienińskiego. [dostęp 2008-06-13].
- ↑ a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.