Ptolemeusz V Epifanes
Ptolemeusz V Epifanes (ur. 210 p.n.e., zm. 180 p.n.e.) – piąty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, panował w latach 204–180 p.n.e., syn Ptolemeusza IV Filopatora i Arsinoe III, mąż Kleopatry I, ojciec Ptolemeusza VI Filometora, Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona i Kleopatry II[1].
| |
| władca starożytnego Egiptu | |
| Okres |
od 204 p.n.e. |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci |
Ptolemeusz VI Filometor, |
Życiorys edytuj
W chwili śmierci ojca miał dopiero 6 lat, opiekunami jego i regentami zostali – po zamordowaniu matki Arsinoe III i sfałszowaniu testamentu królewskiego – Sosibios i Agatokles z Samos, a mały Ptolemeusz dostał się pod opiekę metresy Agatoklei i jej matki Oinante. Po śmierci Sosibiosa w 203 p.n.e. jedynym regentem pozostał Agatokles, który obalony został jeszcze w tym samym roku przez Tlepolemosa. Regencja tego ostatniego trwała do 201 p.n.e., kiedy władzę przejął kolejny regent Aristomenes. Za rządów regentów sytuacja w pozbawionym silnej i stabilnej władzy państwie stale pogarszała się.
Trudna sytuacja wewnętrzna i zagraniczna Egiptu doprowadziła do wcześniejszej koronacji Ptolemeusza 26 marca 196 roku p.n.e. w Memfis. Młody władca stłumił powstanie w Likopolis, a następnie zakończył piątą wojnę syryjską pokojem w Lizymachii, w którym zrezygnował formalnie na rzecz Seleucydów z Celesyrii i Anatolii oraz zgodził się na zaślubiny z córką Antiocha III, Kleopatrą I.
Następnie młody król zajął się porządkowaniem spraw wewnętrznych i w latach 187–186 p.n.e. stłumił rebelię Anchwennefera[2], odzyskując kontrolę nad Tebami Zachodnimi i Górnym Egiptem aż do Asuanu. Po stłumieniu rebelii i uporządkowaniu spraw wewnątrz kraju Ptolemeusz próbował odzyskać utracone na rzecz Seleucydów ziemie. W tym celu rozpoczął werbunek najemników w Grecji, usiłował odnowić Związek Achajski, oraz wyruszył z wyprawą morską do Syrii w 182 p.n.e. Nie zrealizował jednak swoich ambitnych zamiarów – został otruty przez własnych wodzów w 180 roku p.n.e.
Za jego rządów został sporządzony Dekret Kapłanów Memfis, którego najsłynniejsza kopia znajduje się na Kamieniu z Rosetty. Jego treść jest świadectwem ustępstw (wsparcie finansowe, obniżenie podatków) rządu na rzecz kapłaństwa, którego poparcie było potrzebne do utrzymania się przy władzy[3].
Tytulatura edytuj
| Królewski Protokół | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| serech lub Horusowe: | |||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
| trl.: ḥwnw-ḫꜤi-m-nsw-ḥr-st-it.f[4] | |||||||||||||||||||||||||
| prenomen lub imię tronowe: | |||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
| trl.: iwꜤ-nṯrwi-mr(wi)-it stp.n-ptḥ wsr-kꜢ-rꜤ sḫm-Ꜥnḫ-n-imn[4] (Juaenneczeruimeruiit Setepenptah Userkare Sechemanchenamon[5]) | |||||||||||||||||||||||||
| tłum.: Spadkobierca Ukochanych Bogów, Wybrany przez Ptaha, Bogaty w siłę Ka, Re, Żywe wcielenie Amona[6] | |||||||||||||||||||||||||
| nomen lub imię rodowe: | |||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
| trl.: ptwlmis Ꜥnḫ-ḏt-mri-pth[4] (Ptulmis Anchdżetmeriptah[5]) | |||||||||||||||||||||||||
| tłum.: Ptolemeusz żyjący wiecznie ukochany przez Ptaha[6] |
W języku greckim władcę tytułowano basileus Ptolemaios V Theos Epiphanes - król Ptolemeusz Bóg Objawiony[5]. Poza wymienionymi znane są również inne warianty zapisu tytulatury władcy[4].
Przypisy edytuj
- ↑ Walbank 1984 ↓, s. 482, 488.
- ↑ Hermann A. Schlögl, „Starożytny Egipt”, PWN, wyd. I, Warszawa 2009, str. 296-297
- ↑ Pełny tekst inskrypcji na Kamieniu z Rosetty po polsku. [dostęp 2019-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-04)].
- ↑ a b c d Peter Lundström, Ptolemy V in hieroglyphics, Pharaoh.se [dostęp 2023-05-31] (ang.).
- ↑ a b c Bogusław Kwiatkowski, Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 1017, ISBN 978-83-244-1042-2.
- ↑ a b Egipt Starożytny - Ptolemeusze (Lagidzi), narmer.pl [dostęp 2023-05-31].
Bibliografia edytuj
- F.W. Walbank: The Cambridge ancient history, Volume 7, Part 1: The Hellenistic World. Wyd. 2. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-23445-X. (ang.).