Pyskowice

Pyskowice (niem. Peiskretscham) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie gliwickim.

Pyskowice
— miasto i gmina —
Rynek w Pyskowicach
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	gliwicki
Konurbacja	górnośląska
Prawa miejskie	1260
Burmistrz	Adam Wójcik
Powierzchnia	30,89 km²
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość	16 717 596,2 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	44-120
Tablice rejestracyjne	SGL
Położenie na mapie powiatu gliwickiego Pyskowice
Położenie na mapie Polski Pyskowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Pyskowice
50°23′53″N 18°37′39″E
TERC (TERYT)	2405021
SIMC	0942417
Urząd miejski ul. Strzelców Bytomskich 3 44-120 Pyskowice
Strona internetowa
BIP

Według danych z 2018 r. miasto miało 16 717 mieszkańców.

Położenie

Miasto Pyskowice jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego, i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), w północnej części powiatu gliwickiego na Wyżynie Katowickiej, nad rzeką Dramą. Historycznie leży na Górnym Śląsku.

Miasto sąsiaduje z miastem:

• Gliwice

oraz gminami:

• Rudziniec, Toszek, Wielowieś (powiat gliwicki)
• Zbrosławice (powiat tarnogórski)

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,89 km². Miasto stanowi 4,69% powierzchni powiatu.

Według danych z 2002 r. Pyskowice ma obszar 31,14 km², w tym: użytki rolne 61%, użytki leśne 6%.

Dzielnice

W skład Pyskowic wchodzą 4 dzielnice:

• Czerwionka
• Dzierżno
• Mikuszowina (od 15 marca 1984)
• Zaolszany

Demografia

Dane z 31 grudnia 2012 r.:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	18 704	100	9697	51,8	9007	48,2
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	605,5		313,9		291,6

Piramida wieku mieszkańców Pyskowic w 2014 r.:

Nazwa

Dokument pruski z 1750 roku

Nazwa patronimiczna pochodząca od nazwy osobowej Pysk.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w formie Piscowitz.

Wymienione również jako Piskowicze (1495). W polskojęzycznym dokumencie pruskim z 1750 miejscowość jest określona jako Preyskretczam

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod polską nazwą Piskowice oraz niemiecką Peiskretscham. Statystyczny opis Prus z 1837 r. wymienia dwie nazwy – Peiskretscham oraz Piskowico. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje miejscowość we fragmencie „Der Name hiestiger Stadt ist in deutscher Sprache „Peiskretscham”, in polnischer „Pyskowice” und in lateinischer Pasqua, Urbs pasquotiensis”, czyli w języku polskim „Nazwa miasta w języku niemieckim brzmi „Peiskretscham”, w polskim „Pyskowice” i po łacinie Pasqua, Urbs pasquotiensis”. Polską nazwę Pyskowice w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 r. wymienił śląski pisarz Józef Lompa.

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946

Historia

Krzyż Golgoty Wschodu przy parafii Nawrócenia św. Pawła Apostoła

Dowód wdzięczności Janowi Pawłowi II – parafia Nawrócenia św. Pawła Apostoła

Budynek starego szpitala

Pyskowice są jednym z najstarszych miast Górnego Śląska. Pierwsze zachowane dokumenty wskazują na 1256 r. i postać wrocławskiego biskupa Tomasza, który w dokumentach wymienienia braci „Lutozat” i „Lonek”, potomków „Pisca”. Bracia zwracają się do biskupa o pomoc w utrzymaniu zbudowanego przez nich kościoła. Biskup, pozytywnie rozpatrzył wniosek i nałożył na rzecz kościoła pod wezwaniem św. Pawła w „Piscowiczych” dziesięcinę z kilku sąsiednich wsi. Dokument ten pozwala przypuszczać, że nazwa miejscowości pochodzi od „Pisca”, być może założyciela osady. Za tym, że osada istniała wcześniej, może przemawiać fakt uczynienia z niej siedziby parafii.

W 1260 r. książę opolski Władysław I nadał osadzie prawa miejskie.

Słowo „miasto” przy niemieckiej nazwie „Pyzenkreczem” spotykamy w 1327 r., w tekście hołdu lennego złożony przez księcia Władysława Bytomskiego (1277–1352) na rzecz Jana Luksemburskiego: „My Władysław, książę kozielski, ogłaszamy i donosimy wszystkim treścią niniejszego pisma, że jesteśmy księciem i wasalem Wielmożnego Pana Naszego Jana, Najjaśniejszego Króla Czech i Polski oraz hrabiego Luksemburga. Od niego będziemy chcieć przyjąć w lenno księstwo nasze kozielskie ze znajdującymi się w nim miastami: Koźlem, Bytomiem, Pyskowicami oraz grodami Toszkiem i Sławięcicami...”

Pyskowice były miastem książęcym w latach 1327 do 1532 r., tj. do śmierci księcia opolskiego Jana II Dobrego. Po jego śmierci jako lenno przeszły w ręce rodu Habsburgów. Przy tej okazji sporządzono urbariusz (księgę wieczystą), która zawiera informacje o ustroju urbanistycznym miasta liczącego 34 domy przy rynku, a przy otaczających go uliczkach – 63. Domy były nieduże, drewniane i kryte słomą lub sitowiem. Działki, na których je wzniesiono, były również nieduże i bardzo wąskie. Miasto otoczone było wałem ziemnym i fosą napełnioną wodą z Dramy. W mury obronne były wbudowane dwie bramy: toszecka i tarnogórska.

Plan miasta był zwyczajowy dla rozwiązań średniowiecznych, gdzie na środku rynku znajdował się ratusz, który we wczesnym okresie miał być budowlą drewnianą. Kościół i cmentarz usytuowano bliżej wałów obronnych. Władzę w mieście, w imieniu księcia, sprawował wójt z ławą miejską. Mieszczanie, obok rolnictwa trudnili się rzemiosłem. Dokumenty miejskie podają, iż na początku XV w. istniały w Pyskowicach cechy: szewców, krawców, piekarzy, rzeźników i stolarzy. Miasto liczyło w tym czasie około 500 mieszkańców.

W Pyskowicach odbywały się dwa jarmarki w ciągu roku: na św. Stanisława (7 maja) i na św. Mikołaja (6 grudnia).

W latach 1430 i 1433 Pyskowice zostały ograbione i spustoszone przez wojska husyckie. Wśród godnych podkreślenia budowli wzniesionych po wojnach husyckich, należy wymienić kościół św. Stanisława przy toszeckiej bramie wjazdowej, a przy nim szpital.

W okresie wojny 30-letniej. w 1622 r. spłonął kościół parafialny, którego odbudowa trwała pięć lat. W latach dwudziestych XVII w. miasto splądrowały walczące wojska, a w 1642 r. w okresie potopu szwedzkiego Pyskowice zdobyły wojska szwedzkie. XVIII w. z klęskami głodu, epidemiami i wojnami (II śląską i 7-letnią) wpłynął na zatrzymanie rozwój miasta. Pyskowice leżące na przy dużych miastach Górnego Śląska szybko odbudowały straty demograficzne, o czym świadczy liczba mieszkańców, która w 1787 r. wynosiła 1862.

Na przełomie XVIII i XIX w. powstał w mieście przemysł metalurgiczny oparty na węglu drzewnym. W mieście działały dwa hutnicze piece do wytopu surówki. Od 1808 r. Pyskowice utraciły status miasta prywatnego.

W 1822 r. w Pyskowicach wybuchło 11 pożarów, które doszczętnie zniszczyły miasto. W zgliszczach znalazła się połowa domów, ratusz, kościół, czteroletnia szkoła i spora część zabudowań gospodarczych. Plan odbudowy oparto na kształcie jaki Pyskowice miały w XIII w. Liczba mieszkańców Pyskowic w 1823 r. wynosiła już 2950 osób. W 1879 r. Pyskowice znalazły się na trasie linii kolejowej z Opola do Gliwic, a w ślad za tym stały się miejscem stacji rozrządowej w 1898 r. W tym okresie rozpoczęła się budowa osiedla dla kolejarzy i systematyczna modernizacja stacji kolejowej. Według niemieckiego spisu powszechnego w 1910 roku liczba mieszkańców Pyskowic wynosiła 5331 osób, z których 1597 zadeklarowało język polski jako ojczysty, a 3185 język niemiecki. Okres szybkiego rozwoju miasta zatrzymała I wojna światowa i wydarzenia po jej zakończeniu. Powstania śląskie miały bardzo ostry przebieg w Pyskowicach. W ramach plebiscytu w 1921 roku w Pyskowicach zdecydowana większość, bo 2503 głosów opowiedziało się za pozostaniem w Niemczech, a 895 za przyłączeniem do Polski. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku Pyskowice pozostały w granicach Niemiec.

Na przełomie lat 20 i 30 XX w. nastąpił przestrzenny rozwój miasta. Sprzyjała temu parcelacja folwarku na Zaolszanach Wielkich. W rejonie obecnego placu Żwirki i Wigury i sąsiednich ulic budowano domy dla kolejarzy, a następnie dla górników i hutników pracujących poza Pyskowicami.

W czasie II wojny światowej Niemcy wycofując się wysadzili budynek szkoły podstawowej i jeden z budynków sąsiadujących z pocztą. Podczas II wojny światowej w styczniu 1945 r. miasto zajęła Armia Czerwona, która spaliła część zabudowy miejskiej. Następnie miasto przyłączono do Polski. W marcu 1945 r. Pyskowice przejęły władze polskie. Do końca lat 40 XX w. odbudowano spalone domy w rynku i sąsiednich ulicach, zachowując charakter zabytkowy. Na początku lat 50 XX w. zapadła decyzja budowy osiedla mieszkaniowego w północnej części miasta.

Rynek w Pyskowicach

Rynek

Rynek

Kolumna Maryjna

Zabytkowa fontanna na rynku w Pyskowicach

Kalendarium:

• 1256 – pierwsze wzmianki o wsi;
• 1260 – prawdopodobne otrzymanie praw miejskich (jako miasto wzmiankowane w 1327);
• 1281–1355 – przynależność do księstwa bytomskiego;
• 1338 – miasto padło ofiarą zarazy;
• 1355 – własność książąt cieszyńskich;
• 1414 – własność książąt oświęcimskich;
• 1430 i 1433 – rabunek przez husytów (Biedrzych ze Strażnicy);
• 1455 – przynależność do księstwa toszeckiego;
• 1484 – własność króla czeskiego Władysława Jagiellończyka, który sprzedał je Janowi Sokołowskiemu;
• 1497 – odkupienie księstwa toszeckiego przez książąt opolskich;
• 1532 – własność margrabiego brandenburskiego Jerzego Hohenzollerna;
• 1558 – własność rodziny Redernów;
• 1581 – ścięcie burmistrza Tomasza Czecha na rozkaz Rederna;
• 1626 – rabunek miasta przez wojska duńskie Mansfelda;
• 1627 – pożar miasta;
• 1637 – własność rodziny Kolowrat-Liebsteinsky;
• 1638 – własność rodziny Collonów;
• 1680 – pożar miasta;
• 1707 – własność rodziny Peterswaldskich;
• 1718 – własność rodziny Kotulińskich;
• 1759 – własność rodziny Wehner-Posadowskich;
• 1791 – własność rodziny Eichendorfów;
• 1797 – własność rodziny Gaszyńskich;
• 1808 – upaństwowienie miast prywatnych;
• 1822 – pożar miasta;
• 1841 – własność rodziny Guradze;
• 1879 – wybudowanie linii kolejowej Opole–Bytom;
• 1890 – proboszczem został ks. Jan Piotr Chrząszcz (1857–1928);
• 1921 – podczas plebiscytu 2/3 ludności głosowało za przynależnością do Niemiec;
• 22 stycznia 1945 wkroczenie Armii Czerwonej do miasta.

Architektura

Kościół Świętego Mikołaja z XIX w.

Groty skalne przy kościele św. Mikołaja

Cmentarz żydowski w Pyskowicach

Skansen kolejowy w Pyskowicach

Pyskowice zasadniczo dzielą się na 2 części: Stare Pyskowice – tak zwana Stara Bana (południowa część miasta) i Nowe Pyskowice – tak zwane Osiedle (północna część miasta). Na dwie części Pyskowice dzieli rzeka Drama oraz równolegle do rzeki wybudowana obwodnica z Bytomia do Opola. Nowe Pyskowice poza starówką to budynki z lat pięćdziesiątych w stylu socrealistycznym i bloki z Wielkiej płyty (Osiedle Wieczorka). Na terenie Nowych Pyskowic znajduje się rynek z ratuszem i kamieniczkami stanowiące starówkę miasta. Stare Pyskowice to budynki z lat trzydziestych, stary dworzec kolejowy, osiedle z wielkiej płyty (Osiedle Traugutta) i dzielnica domków jednorodzinnych. W części Starych Pyskowic znajduje się również dzielnica Dzierżno niegdyś osobna wieś oraz dzielnica Zaolszany. Zabudowa obu dzielnic jest typowo wiejska z wieloma gospodarstwami rolnym. W dzielnicy Dzierżno znajdują się dwa sztuczne jeziora: Dzierżno Małe z wieloma ośrodkami rekreacyjnymi i Dzierżno Duże niezagospodarowane ze względu na zanieczyszczenie wody. W dzielnicy Zaolszany znajduje się zabytkowy cmentarz żydowski przy drodze nr 901.

Zabytki

Pyskowice zostały bardzo dobrze odbudowane po zniszczeniach wojny lub czasów powojennych. Najważniejsze zabytki usytuowane są w obrębie rynku, czyli starego miasta:

• Stare Miasto – zachowany średniowieczny układ urbanistyczny starego miasta.
• Domy mieszkalne w rynku i na starym mieście – zabytkowe budynki z XVIII i XIX w.
• Fontanna – zabytkowa fontanna na rynku.
• Ratusz miejski – obiekt z 1822 r. (obecnie Muzeum Miejskie).
• Kościół Świętego Mikołaja – kościół z XIX w.
• Kościół Świętego Stanisława – kościół cmentarny z 1865–1868 r.
• Kościół Ewangelicko-Augsburski Apostołów Piotra i Pawła – kościół z 1879 r.
• Droga krzyżowa – 14 stacji drogi krzyżowej z XVIII w.
• Cmentarz żydowski – kirkut z 1830 r.
• Skansen Kolejowy – skansen Towarzystwa Ochrony Zabytków Kolejnictwa.

Kultura

• Klub Filmowy JAŚ w Miejskim Ośrodku Kultury i Sportu
• Miejska Biblioteka Publiczna
• Miejski Ośrodek Kultury i Sportu
• Muzeum Miejskie
• Ognisko Pracy Pozaszkolnej
• Społeczne Ognisko Muzyczne

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie Pyskowic działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:

• parafia św. Mikołaja
• parafia Nawrócenia św. Pawła
• parafia Matki Boskiej Nieustającej Pomocy

• Kościół Ewangelicko-Augsburski:

• parafia Apostołów Piotra i Pawła

• Świadkowie Jehowy (Sala Królestwa ul. Magazynowa 27):

• zbór Pyskowice-Wschód
• zbór Pyskowice-Zachód

Kościoły w Pyskowicach

Kościół Nawrócenia św. Pawła Apostoła

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy

Kościółek św. Stanisława

Kościół ewangelicko-augsburski Świętych Piotra i Pawła

Edukacja

Zespół Szkół im. M. Konopnickiej w Pyskowicach

Żłobki

• Miejski Żłobek Integracyjny

Przedszkola

• Przedszkole nr 1
• Przedszkole nr 2
• Przedszkole nr 3
• Przedszkole nr 4
• Przedszkole nr 5

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Noblistów Polskich (dawniej gimnazjum nr 1)
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jarosława Dąbrowskiego
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
• Szkoła Podstawowa nr 6 im. Aleksandra Zawadzkiego do 1999 roku, obecnie nie ma patrona

Szkoły średnie

• Liceum Ogólnokształcące w ZS im. Marii Konopnickiej
• Liceum Profilowane w ZS im. Marii Konopnickiej
• Technikum (profile: informatyczny, architektury krajobrazu oraz handlowy, klasa mundurowa)
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa w ZS im. Marii Konopnickiej
• Zespół Szkół Specjalnych

Inne

• Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
• Zespół Obsługi Placówek Oświatowych
• Ognisko Pracy Pozaszkolnej

Turystyka

• Przez Pyskowice przebiega szlak turystyczny:
• – Szlak Okrężny Wokół Gliwic

Komunikacja miejska

Na terenie Pyskowic kursuje 12 linii autobusowych obsługiwanych przez Zarząd transportu metropolitalnego (linie: 20, 71, 152, 153, 207, 208 184, 677, 707, 737, 739, 791) ponadto kursują lokalne autobusy GTV (ex. PKS Gliwice). Linie ZTM łączą Pyskowice z Bytomiem, Dzierżnem, Gliwicami, Łabędami, Tarnowskimi Górami Wielowsią, Toszkiem, Paczyną.

Transport

Drogowy

Drogi Wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 901 (Olesno, Zawadzkie, Sieroty, Pyskowice, Gliwice)

Drogi Krajowe:

• droga krajowa nr 40 (Głuchołazy, Prudnik, Kędzierzyn-Koźle, Pyskowice)
• droga krajowa nr 94 (Kraków, Dąbrowa Górnicza, Bytom, Pyskowice, Opole, Brzeg, Oława, Wrocław, Legnica)

Autostrady:

• autostrada A4 (w odległości 14 km od Pyskowic)
• autostrada A1 (w odległości 13 km od Pyskowic)

Kolejowy

Stacja kolejowa w Pyskowicach

Komunikacja kolejowa nie jest dobrze rozwinięta. Pyskowice posiadają stację kolejową, na której zatrzymują się pociągi Regio i niektóre pociągi PKP Intercity. Najczęstsze kursy pociągów Regio zatrzymujących się na pyskowickiej stacji zmierzają do Opola i Gliwic, składy dalekobieżne spółki PKP Intercity sporadycznie zatrzymują się na trasie Radom-Wrocław ze stacjami w Strzelcach Opolskich i Opolu. Przez Pyskowice przechodzi linia kolejowa Opole-Gliwice, oraz magistrala węglowa Gliwice-Lubliniec. W latach osiemdziesiątych istniało jeszcze bezpośrednie połączenie do Lublińca (reaktywowane przez Koleje Śląskie w roku 2013). Do lat 90. część pociągów na trasie Katowice-Gliwice kończyło swoją trasę na stacji Pyskowice Miasto, która znajdowała się blisko centrum miasta i nowo wybudowanego osiedla mieszkaniowego. Później tory do Pyskowic Miasta zostały zlikwidowane przez PKP, a budynek dworca został zaadaptowany jako bar. Obecnie nie jest używany, a tory kolejowe zasypano. Trwa dyskusja nt. przywrócenia połączenia kolejowego do st. Pyskowice Miasto. Od 1998 r. w pobliżu głównej stacji kolejowej działa skansen kolejowy.

Lotniczy

W odległości około 42 km od Pyskowic w Pyrzowicach znajduje się port lotniczy Katowice-Pyrzowice. W samych Pyskowicach trwają prace nad otworzeniem lotniska paralotniarstwa.

Sport

W mieście istnieje wiele obiektów oraz organizacji sportowych:

Obiekty sportowe

• Skatepark przy ulicy Szpitalnej
• Hala Widowiskowo-Sportowa im. Huberta Wagnera
• Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny
• Stadion Sportowy

Kluby sportowe

• TKS Karate Kyokushinkaikan filia Pyskowice
• Remedium Pyskowice (futsal I liga ogólnopolska)
• Miejski Klub Sportowo-Rekreacyjny „CZARNI” Pyskowice (piłka nożna)
• Miejski Klub Sportowo-Rekreacyjny (piłka siatkowa)
• Miejski Klub Sportowy „Return” (tenis ziemny)
• UKS „TRÓJKA” (piłka nożna)
• UKS „CZWÓRKA” (koszykówka)
• UKS „PIĄTKA” (szczypiorniści)
• Śląski Klub „TAEKWON-DO”
• Sekcja Tenisa Stołowego
• Stowarzyszenie „GTW” – sekcja wspinaczki sportowej
• UKS Bushi Pyskowice – samoobrona, judo, karate, kung-fu
• Śląska Akademia Futbolu - piłka nożna dziewczyn

Polityka

Ratusz w Pyskowicach

Władze miasta

Kolejnymi burmistrzami miasta w III RP byli:

1. 1990–1994 – Ryszard Drozd
2. 1994–1998 – Alicja Wecel
3. 1998–2002 – Jan Turkiewicz
4. 2002–2006 – Wacław Kęska
5. 2006–2010 – Wacław Kęska
6. 2010–2014 – Wacław Kęska
7. 2014–2018 – Wacław Kęska
8. od 2018 – Adam Wójcik

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Pyskowic:

• La Ricamarie, Francja
• Czerwonogród, Ukraina
• Flörsheim, Niemcy

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Pyskowicach
• Stara Synagoga w Pyskowicach
• Synagoga w Pyskowicach

Bibliografia

• Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schlesien... Breslau: Barth und Comp., 1830.
• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.

Linki zewnętrzne

• Urząd Miejski w Pyskowicach
• Historia Pyskowic
• Materiały dokumentalne poświęcone Pyskowicom. Piotr Borowiak, 2016
• Pyskowice al. Piskowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 328 .
• Stacja Pyskowice