Wikipedia

Pyzdry

miasto w województwie wielkopolskim

Pyzdry – miasto w środkowo-zachodniej Polsce, w województwie wielkopolskim, w powiecie wrzesińskim, nad rzeką Wartą, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pyzdry.

Pyzdry
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Widok na miasto znad Warty (2016)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

wrzesiński

Gmina

Pyzdry

Data założenia

przed 1257

Prawa miejskie

przed 1257

Burmistrz

Przemysław Dębski[1]

Powierzchnia

12,16 km²

Wysokość

90 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


3058[2]
251,5 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 63

Kod pocztowy

62-310

Tablice rejestracyjne

PWR

Położenie na mapie gminy Pyzdry
Mapa konturowa gminy Pyzdry, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Położenie na mapie powiatu wrzesińskiego
Mapa konturowa powiatu wrzesińskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Pyzdry”
Ziemia52°10′13″N 17°41′24″E/52,170278 17,690000
TERC (TERYT)

3030044

SIMC

0949164

Urząd miejski
ul. gen. Edmunda Taczanowskiego 1
62-310 Pyzdry
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.

Od średniowiecza do 1846 siedziba powiatu pyzdrskiego. Były miastem królewskim[3]. Pod Pyzdrami odbywały się okazowania pospolitego ruszenia województwa kaliskiego[4].

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 3203 mieszkańców[5].

Położenie Edytuj

Pyzdry leżą na Nizinie Południowowielkopolskiej, w Dolinie Konińskiej, na prawym, wysokim brzegu Warty[6], około 7 km powyżej ujścia Prosny, około 52 km na północny zachód od Kalisza; przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 442 (Września–Kalisz). Pyzdry położone są we wschodniej części historycznej Wielkopolski, w Kaliskiem; do II rozbioru Polski (1793) leżały w województwie kaliskim[7], po utworzeniu Królestwa Polskiego (1815) i delimitacji i demarkacji granicy polsko-pruskiej (1817) leżały w województwie kaliskim Królestwa Polskiego i do 1846 były siedzibą powiatu pyzdrskiego[8].

Historia Edytuj

 
Pieczęć miejska z lat 1312-1575

Pierwsza wzmianka o Pyzdrach pochodzi z 1232 roku, kiedy książę wrocławski Henryk I Brodaty zdobył Kalisz i zajął księstwo kaliskie. Pyzdry są jednym z najstarszych miast lokacyjnych w Wielkopolsce – z 1257 roku pochodzi wzmianka o anonimowym wójcie, dowodząca funkcjonowania tu stabilnego ośrodka miejskiego[9]. Nie zachował się dokument lokacyjny, wiadomo jednak, że miasto lokowane było na prawie magdeburskim, najprawdopodobniej przez Bolesława Pobożnego[10]. W latach 80. XIII wieku w Pyzdrach działała mennica (mincerzem był jeden z mieszczan, Ubelin)[11].

29 czerwca 1318 roku Władysław I Łokietek zwołał do Pyzdr zjazd duchowieństwa i dostojników polskich, na którym podjęto uchwałę o wysłaniu poselstwa do papieża Jana XXII z prośbą o zezwolenie na jego koronację. W 1331 roku miasto zostało spalone przez wojska zakonu krzyżackiego. Krzyżacy nie oszczędzili nawet kościoła i klasztoru franciszkanów[12]. Podczas panowania Kazimierza Wielkiego miasto zostało otoczone murami i wybudowano potężny czworoboczny zamek. W 1345 roku w mieście zawarto rozejm pomiędzy królem Czech Janem Luksemburskim i Kazimierzem Wielkim. 6 czerwca 1346 roku król Kazimierz ogłosił w Pyzdrach statuty prawne dla Wielkopolski. W 1390 roku Władysław II Jagiełło i Warcisław VII zawarli układ w Pyzdrach, gdzie Warcisław stał się lennikiem Jagiełły. W 1562 roku Pyzdry zostały wyznaczone jako miejsce „okazywania” (przeglądów wojska) dla województwa kaliskiego. Od schyłku średniowiecza, do końca I Rzeczypospolitej, Pyzdry jako siedziba powiatu, były jednocześnie siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego[13]. W 1655 roku miasto zajęły wojska szwedzkie. W 1704 roku pod Pyzdrami stoczyły bitwę wojska stronników Leszczyńskiego i Augusta II. W 1768 roku wielki pożar zniszczył miasto. W 1776 roku została podpisana umowa pomiędzy burmistrzem Pyzdr Karolem Ogrodowiczem a Bogusławem Waberem miejscowym cieślą. Dotyczyła ona odbudowy miasta.

W wyniku II rozbioru Polski z 1793 roku rozpoczeła się okupacja pruska, Pyzdry były siedzibą pruskiego landratu pyzdrskiego. W 1807 i 1814 roku pożary ponownie zniszczyły miasto.

Królestwo Polskie Edytuj

Na mocy traktatu granicznego z 11 listopada 1817 roku przeprowadzono korektę granicy polsko-pruskiej i Pyzdry z okolicą zostały włączone do Królestwa Polskiego, w którym utworzono polski powiat pyzdrski z siedzibą w Pyzdrach. Oficjalnie pruski landrat pyzderski funkcjonował do 1818 roku z tymczasową siedzibą już poza Pyzdrami; w 1818 roku zdecydowano o wybraniu siedziby urzędu landrata (powiatu) we Wrześni i nazwaniu tej jednostki powiatem wrzesińskim. W 1818 roku Pyzdry powróciły do województwa kaliskiego i pozostały w Królestwie Polskim do zakończenia I wojny światowej (1918), kiedy Rada Regencyjna Królestwa Polskiego ogłosiła deklarację niepodległości. Pyzdry były najbardziej na zachód wysuniętym miastem Królestwa Polskiego (przejście graniczne znajdowało się w Borzykowie). W kwietniu 1863 roku miała miejsce bitwa pod Pyzdrami[14], a w 1867 roku miasto utraciło prawa miejskie.

Dwudziestolecie miedzywojenne oraz okres powojenny Edytuj

W 1918 roku Pyzdry znalazły się na terytorium odradzającej się Rzeczypospolitej Polskiej. Do 1932 roku miasto znajdowało się w powiecie słupeckim w województwie łódzkim, a w wyniku reformy administracyjnej w tym samym roku i likwidacji powiatu słupeckiego znalazły się w powiecie konińskim. W pierwszej połowie 1936 roku dochodziło do ekscesów o podłożu antysemickim[15].

22 stycznia 1945 roku miasto zostało zajęte przez oddziały 69 Armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[16].

W 1948 roku Pyzdry zostały wydzielone z powiatu konińskiego i znalazły się w powiecie wrzesińskim, gdzie znajdowały się do 30 czerwca 1975 roku. Następnie miasto i gmina Pyzdry do 31 grudnia 1998 roku wchodziły w skład województwa konińskiego. Od 1 stycznia 1999 roku ponownie weszły w skład powiatu wrzesińskiego. 16 marca 2012 roku w Pyzdrach złożył wizytę prezydent RP Bronisław Komorowski[17][18].

Demografia Edytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Pyzdr w 2014[19].


 

Zabytki Edytuj

 
Kościół farny
 
Pofranciszkański kościół Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela
 
Pomnik z okazji 700-lecia miasta Pyzdr (1957)

Na terenie miasta znajduje się 11 obiektów zabytkowych:[20]

  • historyczny układ urbanistyczny z XIII–XIX w. (nr rej. 795/Wlkp/A z 28.05.2010)[21]
  • kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z polowy XIV w., przebudowywany w XV w. i w latach 1865-1870, ul. Farna (nr rej.: kl.IV-73/34/58 z 3.10.1958)
  • zespół klasztorny franciszkanów z połowy XIV–XVIII w., ul. Kaliska (nr rej.: kl.IV-73/35/58 z 3.10.1958):
  • pozostałości zamku i muru miejskiego z I połowy XIV w. (nr rej.: 120 z 1.06.1968)
  • pozostałości murów miejskich z 1339 w domu przy ul. Kaliskiej 36 (nr rej.: 1595 z 10.09.1974)
  • dom z I połowy XIX w., ul. Kaliska 29 (nr rej.: 412/154 z 9.01.1989)
  • dom z I połowy XIX w., ul. Kaliska 37 (nr rej.: 504/245 z 4.05.1994)
  • dom drewniany z 1768, Rynek 17 (nr rej.: kl.IV-73/89/56 z 30.07.1956), dwutraktowy z sienią przelotową i czterosłupowym podcieniem, kryty łamanym dachem
  • dom szachulcowy z początku XIX w., Rynek 19 (nr rej.: 960/A z 5.03.1970)
  • dom z I połowy XIX w., ul. Zwierzyniec 6 (nr rej.: 449/190 z 19.09.1990)
  • wiatrak holender z 1903 (nr rej.: 450 z 1.02.1969)

W przeszłości w Pyzdrach było aż siedem kościołów, jednak do dnia dzisiejszego pozostały dwa.

Edukacja Edytuj

  • Zespół Szkolno-Przedszkolny w Pyzdrach
    • Przedszkole Samorządowe, ul. Szybska 17
    • Samorządowa Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna 2

Pozostałe informacje Edytuj

  • Pierwsze udokumentowane użycie armaty na ziemiach polskich nastąpiło w 1383[22][23] roku podczas oblężenia Pyzdr. Pisał o tym w swoich kronikach Jan z Czarnkowa.

Zobacz też Edytuj

Przypisy Edytuj

  1. ↑ Burmistrz Pyzdr. [w:] bip.pyzdry.pl [on-line]. Biuletyn Informacji Publicznej, 2014-12-02. [dostęp 2016-06-27]. (pol.).
  2. ↑ Pyzdry w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-12-31] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 16.
  4. ↑ Volumina Legum, t. II, Petersburg 1859, s. 28.
  5. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 107. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
  6. ↑ Słownik krajoznawczy Wielkopolski. Włodzimierz Łęcki (przew. kom. red.). Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 223–224. ISBN 83-01-10630-1.
  7. ↑ Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1903, s. 94–98.
  8. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 9. Warszawa: Władysław Walewski, 1888, s. 332.
  9. ↑ Marcin Hlebionek: Bolesław Pobożny i Wielkopolska jego czasów, wyd. Avalon, 2010, s. 73.
  10. ↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314), Poznań 2002, s. 97.
  11. ↑ K. Jasiński, Ubelin — mincerz pyzdrski z końca XIII wieku, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. XII, 1968, z. 3-4, s. 190-191.
  12. ↑ Marian Biskup, Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521 Wydawnictwo Marpress Gdańsk 1993, s.23.
  13. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  14. ↑ Grzegorz Janiszewski, Pyzdry 1863 - zapomniana bitwa powstania styczniowego, Historia Do Rzeczy, 28 kwietnia 2017 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  15. ↑ Szymon Rudnicki, Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 464, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5.
  16. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 337
  17. ↑ Prezydent Bronisław Komorowski z wizytą w Pyzdrach. [dostęp 2012-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-11)].
  18. ↑ Prezydent Komorowski z wizytą w Wielkopolsce
  19. ↑ Pyzdry w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  20. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 13 lipca 2023, s. 254-255 [dostęp 2012-06-22].
  21. ↑ Deczyja w sprawie wpisania do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego miasta Pyzdry
  22. ↑ Encyklopedia Staropolska.
  23. ↑ Strona Muzeum Regionalnego w Pyzdrach. muzeum_pyzdry.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-30)]..

Bibliografia Edytuj

  • Anders P., Czerniak R. M., Kowalski P., Winiecki A.: Pyzdry - miasto nad Wartą. Wyd. ABOS, Poznań 1993

Linki zewnętrzne Edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pyzdry&oldid=71194257”