Różaniec (województwo lubelskie)
Różaniec – wieś w Polsce na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Tarnogród[6][5]. Leży w południowej części województwa lubelskiego nad rzeką Pasternik (dopływ Lubieni).
wieś | |
Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Różańcu | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2021) | |
Strefa numeracyjna |
84 |
Kod pocztowy |
23-420[4] |
Tablice rejestracyjne |
LBL |
SIMC |
0901335[5] |
Położenie na mapie gminy Tarnogród | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego | |
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego | |
50°20′01″N 22°50′00″E/50,333611 22,833333[1] |
Na terenie wsi utworzono dwa sołectwa: Różaniec Pierwszy i Różaniec Drugi[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła mieszkańców 1479 i była największą co do liczby ludności miejscowością gminy[8].
Opis
edytujWieś jest siedzibą parafii pw. św. Antoniego z kościołem filialnym pod wezwaniem św. Stanisława Kostki[9]. W Różańcu znajduje się czynny cmentarz rzymskokatolicki; pierwotnie we wsi istniał także założony w 1848, użytkowany do lat 50. XX w. greckokatolicki i prawosławny cmentarz grzebalny.
W miejscowości są dwie szkoły podstawowe (w Różańcu I, Szkoła Podstawowa im. kardynała Stefana Wyszyńskiego).
We wsi zlokalizowany jest Zespół Szkół Agrotechnicznych im. Wincentego Witosa (dawniej Zespół Szkół Rolniczych w Różańcu). W latach 70. i 80. szkoła ta przeżywała swoje złote lata, jednak obecnie ze względu na koniunkturę w rolnictwie, szkoła musiała się nieco przekwalifikować; szkoła prowadzi także studium policealne.
Części wsi
edytujSIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0901341 | Bolesławin | część wsi |
0901358 | Jamieńszczyzna | część wsi |
0901364 | Popówka | część wsi |
0901370 | Różaniec Drugi | część wsi |
0901387 | Różaniec Pierwszy | część wsi |
0901393 | Różaniec-Szkoła | część wsi |
Historia
edytujWieś została założona w roku 1550 przez Jana Dymitra Kuźmę, aktem erekcyjnym króla Zygmunta II Augusta, który nadał przywilej osadniczy z prawem karczowania puszczy nad rzeką Lubienią. Królewską wieś Różaniec zamieszkiwało pierwotnie dwudziestu kmieci z których każdy posiadał pół łana pola, oraz bartnicy. We wsi znajdował się także młyn wodny. W 1588 roku Różaniec razem z całym starostwem zamechskim znalazł się w posiadaniu kanclerza Jana Zamojskiego, który w 1589 włączył wieś do Ordynacji Zamojskiej. W 1591 pierwszy raz wzmiankowana jest prawosławna cerkiew Narodzenia Matki Bożej w Różańcu, która prawdopodobnie krótko po zawarciu aktu unii brzeskiej przeszła do Kościoła katolickiego obrządku bizantyjskiego[11].
W 1624 wieś została doszczętnie spalona i zniszczona podczas najazdu tatarskiego. W wyniku najazdu około pięciuset osób zabito lub zabrano do niewoli. Wieś jednak szybko się odbudowała i już w 1629 roku stał nowy folwark ordynacki. W początkach XVII w. we wsi istniał też dwu łanowy folwark wójtowski, który był w posiadaniu rodziny Jamińskich – wnuków założyciela wsi. Podczas potopu szwedzkiego różaniecki folwark został ponownie zniszczony, ale już w 1664 roku odbudowano zabudowania dworskie i odnowiono ogród. Na początku osiemnastego stulecia w folwarku znajdował się budynek czeladni z którego korzystał podstarości, a także staw rybny. W 1705 zbudowano w Różańcu browar, a w 1707 roku na rzece Lubieni odbudowano młyn z foluszem. Przemarsze wojsk w czasie wojny północnej sprawiły, że wieś znowu została wyniszczona. W roku 1739 wzniesiono nową cerkiew drewnianą na miejscu poprzedniej (według innego źródła nastąpiło to dopiero w 1811[11]).
Wieś była wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z lat: 1628 (12 łanów kmiecych)[12], 1651[13], 1658[14] i 1674[15], gdy we wsi było 63 domy.
W drugiej połowie XVIII wieku Różaniec zaczął pełnić funkcję klucza dóbr ordynacji, do którego należały Płusy i Wola Różaniecka. Podczas zaboru austriackiego w 1784 roku ówczesny ordynat osadził w Różańcu 12 rodzin niemieckich. W Królestwie Polskim po 1815 Różaniec stał się wsią graniczną. Podczas powstania w 1863 roku miejscowi chłopi rekrutowali się do oddziałów powstańczych a dwór zaangażowany był w przemyt broni z Galicji. W XIX wieku miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Wola Różaniecka[11].
W 1921 roku wieś liczyła 325 domów, w których zamieszkiwało ok. 1818 mieszkańców, w tym 1281 Polaków, pozostali to Ukraińcy i Żydzi[16]. W latach międzywojennych główny folwark wyłączono z Ordynacji i w 1934 roku przejął go Państwowy Bank Rolny. Na terenie Różańca był też drugi folwark, zwany Bolesławin. W 1936 rozebrano cerkiew w Różańcu. Czynny natomiast do końca II wojny światowej był cmentarz prawosławny[11].
18 marca 1943 w czasie okupacji niemieckiej jednostki Wehrmachtu, SS i żandarmerii dokonały pacyfikacji wsi. Spłonęło wówczas około 260 gospodarstw[17] i zginęło ok. 70[18] mieszkańców Różańca. W dniu 7 maja 1980 r. miejscowość została odznaczona Krzyżem Partyzanckim.
Dokończenie akcji pacyfikacyjnej i wysiedleńczej nastąpiło 26 czerwca 1943 r. Ponieważ i tym razem spora grupa mieszkańców powróciła na zgliszcza uciekając z transportów i obozów, ostateczną „czystkę” przy pomocy oddziału ukraińskich nacjonalistów przeprowadzono 14 lipca 1943 r.
Kościół
edytuj- Cerkiew greckokatolicka.
W 1591 roku w Różańcu już od jakiegoś czasu istniała cerkiew Narodzenia Matki Bożej. W 1701 roku zbudowano ostatnią cerkiew, która była filią parochii w Babicach. W 1842 roku Unici z Babic przeszli na prawosławie, a w Różańcu utworzono samodzielną parafię, która w 1875 roku na mocy likwidacji unickiej diecezji chełmskiej ponownie stała się świątynią prawosławną, a w 1919 roku została przejęta przez rzymsko-katolików.
- Kościół rzymskokatolicki.
Rzymsko-katolicy z Różańca należeli do parafii w Tarnogrodzie. W latach 1906–1907 zbudowano murowaną kaplicę pw. św. Antoniego Padewskiego. W 1919 roku cerkiew prawosławna została przejęta przez kościół rzymskokatolicki, ale już w 1936 roku z powodu złego stanu technicznego została rozebrana. W latach 1958–1961 do kaplicy dobudowano drewnianą nawę główną i nawy boczne z kruchtą. W 1968 roku dobudowano zakrystie i przedsionki. Pierwszym rektorem tego kościoła został wikariusz tarnogrodzki ks. Edward Wawerski, a po jego wyjeździe do USA, obowiązki rektora pełnił ks. emeryt Marian Szarek. W 1973 roku rektorem kościoła został ks. Franciszek Łysikowski.
30 września 1975 roku dekretem bp Bolesława Pylaka została erygowana parafia, a w jej skład weszły Różaniec, Wola Różaniecka i Kolonia Różaniecka. 20 lipca 1980 roku poświęcono cmentarz parafialny. W latach 1983–1991 w Różańcu I zbudowano murowaną kaplicę filialną pw. św. Stanisława Kostki, której poświęcenia 20 września 1992 roku dokonał bp Jan Śrutwa. W 1989 roku w dzwonnicy przy kościele parafialnym zainstalowano dzwony[19].
- Proboszczowie
- 1975–1981. ks. Franciszek Łysikowski.
- 1981–2014. ks. Stanisław Skrok.
- 2014–2016. ks. Józef Godzisz.
- 2016– nadal ks. Wiesław Banaś.
Parafia przynależy do dekanatu Tarnogród w diecezji zamojsko-lubaczowskiej[20].
Osoby związane z Różańcem
edytuj- Jan Kowalik (ur. 1948) – poseł na Sejm PRL X kadencji, Sejm RP I i II kadencji, członek Polskiego Stronnictwa Ludowego, nauczyciel przedmiotów zawodowych i wychowawca w Zespole Szkół Rolniczych w Różańcu
- Piotr Kupczak (ur. 1975) – poeta
Sport
edytujW miejscowości istnieje klub sportowy „Grom” Różaniec, który w sezonie 2023/2024 występuje w klasie okręgowej, gr. Zamość[21]. W Różańcu Pierwszym znajduje się także boisko wielofunkcyjne „Orlik”, z którego mogą korzystać mieszkańcy całej gminy.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 167892
- ↑ Wieś Różaniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1087 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ BIP gminy, sołectwa [dostęp 2023-12-14]
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Informacje o parafii na stronie diecezji zamojsko-lubaczowskiej
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06].
- ↑ a b c d Kawałko D., Cmentarze województwa zamojskiego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Zamość 1994, s. 220.
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 128)
[Cytat: Rozaniec: de laneis 12 per gr 30; pop de sinagoga fl. 2; molendinum korzecznik 1 rotae gr 24; tabernator ab hortulania libera gr 12; inquilini pauperes 6 per gr 2.....................15/18/0] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1851. Wydawnictwo WSP Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 99)
[Cytat: Rozaniec: de laneis 12 per gr 30, sinagoga libera, molendinum korecznik 1 rothae gr 12, tabernator ab hortulania libera gr 12, inquilini pauperes 6 per gr 2..................13/6/0] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodniej. Źródła dziejowe tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1858. Wydawnictwo WSP Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 154)
[Cytat: Rozaniec: de laneis 5 cum medio per gr 30, item de laneo 1 gr 30, ecclesia libera, molendinum korecznik emptitium 1 rotae gr 24, tabernator ab hortulania libera gr 12, inquilini pauperes 6 per gr 2..........................8/3/0
Lanei vero ante advocatialis, vero laneus 1 cum medio desolati et abiurati........................5/15/0] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowzytnej. Źródła dziejowe tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 145)
[Cytat: Rozaniec ad Tarnogrod: a personis subditorum romanorum quam rutenorum utriusque sexus cum popone n[umer]o sexaginta duo in summa fl. ...............63/0] - ↑ https://polona.pl/item-view/7c303dd0-0f59-49cf-92c8-70769e7d39b9?page=22
- ↑ Józef Fijałkowski, Jan Religa „Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945”. Książka i Wiedza 1981
- ↑ Kazimierz Leszczyński „Pacyfikacje wsi” (wykaz wsi spacyfikowanych przez okupanta niemieckiego, sporządzony na podstawie materiałów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce). W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945. Poznań, Warszawa: Wydawnictwo Zachodnie, 1962, s. 230-235.
- ↑ Historia parafii
- ↑ Parafia pw. św. Antoniego Padewskiego. Różaniec
- ↑ Skarb - Grom Różaniec [online], www.90minut.pl [dostęp 2022-10-08] .
Bibliografia
edytuj- Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi Zamojskiey przez Mikołaja Stworzyńskiego archiwistę. 1834 r.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Red. Bronisław Chmielowski, Władysław Walewski. T. IX. Warszawa 1888.S. 853.
- Wiesław Bondyra, Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego. Lublin – Zamość 1992.
- Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny – miejscowości dawnego województwa zamojskiego. Zamość 2003. ss. 429 – 431.
Linki zewnętrzne
edytuj- Przymusowy robotnik (Różaniec) dał początek partnerstwu Gmin Łobez - Affing
- Różaniec, wś i fol., w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IX, str. 853
- Różaniec, w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XV cz.2, str. 553