Róg obfitości

związek frazeologiczny, mityczny symbol obfitości

Róg obfitości, róg Amaltei (stgr. κέρας Ἀμαλθείας kéras Amaltheías, łac. cornu copiae), cornucopia – związek frazeologiczny i symbol pochodzący z mitologii greckiej.

Podwojony róg obfitości na monecie Tyru symbolizujący bogactwo miasta
Antytetyczny róg obfitości w nowożytnej dekoracji supraporty XVIII-wiecznego portalu (Kłodzko)
Symbol powojennego dobrobytu na monecie poprzedniej waluty włoskiej

Wyrażenie to związane jest z mitem starożytnej teogonii Greków. W czasach gdy Kronos jako ponury tyran rządził światem, jego ocalony najmłodszy syn Zeus w ukryciu wychowywał się na Krecie pod opieką kozy Amaltei, karmiony jej mlekiem. Kiedy zwierzęciu ułamał się róg, Zeus w cudowny sposób sprawił, że na życzenie posiadacza napełniał się on owocami i wszelkim pokarmem[1]. Symbol niekiedy też kojarzony z rogiem rzecznego bóstwa Acheloosa, ułamanym podczas walki z Heraklesem[2].

U starożytnych Greków uchodził za atrybut bóstwa bogactwa Plutosa i boga Dionizosa jako patrona płodności ziemi[3]. Zmitologizowany w kulturze śródziemnomorskiej, mógł być reliktem staroegipskiego i kreteńskiego kultu byka, symbolizowanego w plastyce przez rogi, często umieszczane na głowie postaci ludzkiej, a następnie przeniesione na rogi innych stworzeń. Przypisywano im znaczenie stałości i błogosławieństwa, a także ochrony przed nieszczęściem[4].

Motyw ten stanowił częsty element dekoracyjny w sztuce od czasów starożytnych. Jego wyobrażenie miało postać rogu przepełnionego owocami i kwiatami, czasem też klejnotami (jako symbolem bogactwa)[5]. W cywilizacji rzymskiej wykorzystywany był m.in. jako stały atrybut wielu bóstw: przede wszystkim Fortuny, Abundantii i Fecunditas, poza tym Aequitas, Concordii, Felicitas, Hilaritas, Liberalitas, Monety, Pax i Uberitas[6]. Wyobrażano z nim również lary strzegące dobra każdego domu z zapewnieniem mu pokoju i pomyślności[7].

W dekoracjach występował zarówno pojedynczo, jak i podwójnie, w układzie antytetycznym (przeciwstawnie), jako ozdoba płaskorzeźbionych płycin, panneaux, supraport, a także tkanin. Jako ornament był typowy zwłaszcza dla renesansu, baroku i klasycyzmu[8]. Nierzadko stosowany jako atrybut personifikacji jesieni[2].

W symbolice szczęścia, powodzenia i pomyślności występuje w heraldyce i na sztandarach, figuruje też na banknotach i monetach wielu państw świata.

Współcześnie nadal stanowi powszechny symbol niewyczerpanego bogactwa, dostatku i dobrobytu[9].

W niektórych częściach Polski mianem rogu obfitości określa się tzw. tytę.

Przypisy

edytuj
  1. Michał Pietrzykowski: Mitologia starożytnej Grecji. Warszawa: WAiF, 1979, s. 24.
  2. a b Leksykon symboli Herdera. Warszawa: TCHU, 2009, s. 253.
  3. Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1987, s. 35.
  4. Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2001, s. 362, ISBN 83-88794-00-0.
  5. Słownik terminologiczny sztuk pięknych. (red. Stefan Kozakiewicz). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 307.
  6. Björn Ralph Kankelfitz: Römische Münzen von Pompejus bis Romulus. Augsburg: Battenberg, 1996, s. 26-29.
  7. Wielka encyklopedia PWN. T. 24. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 13.
  8. Słownik terminologiczny sztuk pięknych (red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 357.
  9. Słownik współczesnego języka polskiego (red. Bogusław Dunaj). T. 2. Warszawa: Wyd. Reader’s Digest Przegląd, 1998, s. 272.