Radwanowice

wieś w województwie małopolskim

Radwanowicewieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zabierzów[3], na krawędzi Rowu Krzeszowickiego.

Radwanowice
wieś
Ilustracja
Dwór wraz z otoczeniem w Radwanowicach
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Zabierzów

Liczba ludności (2021)

667

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-064 Rudawa[2]

Tablice rejestracyjne

KRA

SIMC

0343881

Położenie na mapie gminy Zabierzów
Mapa konturowa gminy Zabierzów, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Ziemia50°08′54″N 19°42′33″E/50,148333 19,709167[1]
Warsztaty Terapii Zajęciowej Fundacji im. Brata Alberta w Radwanowicach
Dawny młyn Chechło na Rudawce przy Dubiu
Kościół parafialny pw. św. Brata Alberta
Ośrodek Rehabilitacyjny Fundacji Anny Dymnej "Mimo Wszystko"

W roku 2021 we wsi mieszkało 667 mieszkańców, z czego 52% stanowiły kobiety, a 48% mężczyźni[3].

Znajduje się na Wyżynie Olkuskiej wchodzącej w skład Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

Położenie

edytuj

Wieś Radwanowice graniczy z Rudawą, z Dubiem, Szklarami w lesie, Pisarami, Brzezinką i Kobylanami w lesie.

Radwanowice położone są w odległości ok. 20 km na zachód od Krakowa i ok. 7 km na wschód od Krzeszowic, na krawędzi Rowu Krzeszowickiego oraz na grzbiecie wzgórza, oddzielającego ten Rów od Doliny Szklarki. Z tego miejsca rozciąga się malowniczy widok na głębokie zapadlisko Rowu Krzeszowickiego i na przeciwległy Garb Tenczyński. Na północny wschód od Radwanowic znajduje się wzgórze Wietrznik osiągające wysokość 403 m n.p.m., a na zachód Wielka Skała o wysokości 355 m n.p.m.

Części wsi

edytuj
Integralne części wsi Radwanowice[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0343898 Pod Skałą część wsi
0343906 Skotnica część wsi

Historia

edytuj

Pierwsze informacje o wsi Radwanowice sięgają XIV w., wzmiankowana była w 1329 roku. Informacje mówiły o licznej szlachcie zagrodowej w tej miejscowości. W końcu XIV w. miała 35 dziedziców. W XVII w. karmelici z klasztoru w Czernej byli w zatargu z miejscowymi dziedzicami, które – zdaniem mnichów – „prawie jedną jaskinią łotrowską stały”. Zakazali swoim poddanym z innych wiosek pod karą pieniężną jakichkolwiek kontaktów z mieszkańcami Radwanowic. W księgach parafii rudawskiej zanotowano w 1597 roku imię prostytutki Katarzyny z Radwanowic[6]. Mnisi nie mogli ścierpieć, że ich poddani, głównie bogaci kamieniarze z klasztornych kamieniołomów marmurów, bywali w jej towarzystwie. Uważali, że zamiast grzesznych wizyt u niej, mogli posiedzieć w klasztornej karczmie przy piwie. Mnisi narzekali też, że ich poddani „zamiast trunku przystojnego i posiedzenia uczciwego, kartami się o pieniądze bawią”. Hazardzistów karano surowo – wymierzano im po 30 postronków plag w obecności gromady.

Do końca XIX w., w Radwanowicach nie mieszkał ani jeden chłop[7]. Prawie każdy mieszkaniec Radwanowic posiadał jeszcze w XX w. szlachecki herb[8]. W końcu XVIII w. Radwanowice miały 44 dziedziców. W 1789 r. wieś zamieszkiwało 317 osób. W drugiej poł. XIX w. większość gruntów należała do trzech właścicieli. Wybudowano wówczas strażnicę graniczną, określaną mianem „dworu”. W początkach XX w. przeprowadzono częściową meliorację. W latach 1815–1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa, potem w zaborze austriackim, a w czasie II Rzeczypospolitej w powiecie chrzanowskim w województwie krakowskim.

W 1928 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Radwanowicach[9].

 
Integracyjna Szkoła Podstawowa im. Ofiar Pacyfikacji w Radwanowicach

Od 26 października 1939 roku do 18 stycznia 1945 roku wieś należała do gminy Kressendorf w Landkreis Krakau, dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Podczas II wojny światowej mieszkańcy Radwanowic współpracowali z ruchem oporu. We wsi działały dwie organizacje wojskowe: Narodowa Organizacja Wojskowa i Bataliony Chłopskie. W odwecie niemieccy żołnierze 20/21 lipca 1943 roku przeprowadzili pacyfikację wsi. Zginęło wówczas 30 osób – zdradzonych przez jednego z mieszkańców[10][11] – kobiety i 28 mężczyzn[12]. Cztery lata później na cmentarzu w Rudawie postawiono pomnik upamiętniający ofiary tamtej zbrodni. Za udział w działaniach wojennych wieś została odznaczona Krzyżem Walecznych. W 1946 roku wieś miała 628 mieszkańców.

Jesienią 1954 roku wieś została przyłączona do gromady Rudawa w ówczesnym powiecie chrzanowskim w woj. krakowskim. 1 stycznia 1973 r. znalazła się w gminie Rudawa. 15 stycznia 1976 roku gmina Rudawa została zniesiona przez połączenie z gminą Zabierzów. W latach 1975–1998 miejscowość leżała w województwie krakowskim. W 2002 roku, w miejsce zlikwidowanej szkoły samorządowej, powstały Integracyjna Szkoła Podstawowa im. Ofiar Pacyfikacji Radwanowic i Integracyjne Przedszkole. Ich organem prowadzącym jest Oświatowe Towarzystwo Integracyjne[13].

16 września 2006 roku do Radwanowic przybyło 106 uczestniczek konkursu Miss World, które spotkały się z podopiecznymi miejscowego schroniska dla niepełnosprawnych. W 2014 roku nadano nazwy ulicom.

Zabytki

edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].

  • Zespół dworski: dwór, kapliczka, stajnia, stodoła, sad, starodrzew, droga dojazdowa z drzewami, staw.

Legenda o założeniu wsi

edytuj

Mieszkańcy Radwanowic od pokoleń przekazują sobie legendę o powstaniu wsi. Według niej, założycielem był zaufany rycerz Bolesława Szczodrego – Radwan[15]. Brał on udział w wyprawie na Ruś Kijowską, podczas której zasłynął niesłychanym męstwem. Legenda głosi, że rycerz ów był jednym z zabójców biskupa Stanisława i po jego morderstwie i ucieczce króla na Węgry osiedlił się w Radwanowicach.

Niektórzy historycy łączą powstanie wsi Radwanowice z nadaniem przez Bolesława Wstydliwego rycerzom z rodu Radwanitów części puszczy w południowych okolicach Krakowa.

Współczesność

edytuj

Dwór w Radwanowicach wraz z 55-hektarowym gospodarstwem

rolnym w 1921 roku kupił Franciszek Tetelowski. Po jego śmierci w 1941 roku majątek przejęła jego najstarsza córka, Zofia. Druga córka, Irena Tetelowska-Szewczyk w 1969 roku zginęła w katastrofie lotniczej pod Zawoją[16].

Zofia Tetelowska 20 maja 1987 roku przekazała dwór i cały swój majątek na rzecz utworzenia Fundacji im. Brata Alberta. Prezesem Zarządu Krajowego Fundacji od 1989 roku jest ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski.

 
Panorama Radwanowic (od strony wschodniej)

Fundacja prowadzi na terenie całego kraju 36 placówek dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Cztery z nich znajdują się w Radwanowicach: Schronisko dla Niepełnosprawnych im. Zofii Tetelowskiej i Stanisława Pruszyńskiego, Warsztaty Terapii Zajęciowej im. bł. ks. Bronisława Markiewicza, Świetlica Terapeutyczna, Środowiskowy Dom Samopomocy im. ks. kard. Franciszka Macharskiego[17].

Od 2022 roku w Radwanowicach Fundacja buduje kolejny obiekt dla niepełnosprawnych, którym jest Dom Podolski. Główną fundatorką tego domu jest Adolfina Głowacka zd. Bernad, pochodząca z Nowosiółki Skałackiej[18].

W Schronisku dla Niepełnosprawnych Anna Dymna prowadzi grupę teatralną – Teatr Radwanek.

7 września 2003 roku na frontonie kapliczki dworskiej wmurowana został tablica upamiętniająca mieszkańców Korościatyna k. Monasterzysk i Kresów Wschodnich, pomordowanych przez

 
Tablica upamiętniająca Ofiary Ludobójstwa Polaków dokonanego przez OUN-UPA

Organizację Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Armię Powstańczą w latach 1939−1947. Inicjatorką wmurowania tablicy była zakonnica Agata Aniela Muraszka ze zgromadzenia sióstr adoratorek, rodem z Korościatyna. Tablicę w czasie zjazdu byłych mieszkańców owej kresowej wioski i ich potomków, poświęcił Antoni Sołtysik z parafii św. Mikołaja w Krakowie, a kazanie wygłosił Adam Studziński, rodem spod Żółkwi. Odsłonięcia dokonała Helena Zaleska, która w czasie rzezi wioski straciła matkę i sama też została ranna[19].

W 2004 roku powstał w Radwanowicach klub sportowy "Iskra"[20].

9 listopada 2021 roku w parku przy Schronisku dla Niepełnosprawnych otwarto Kresową Drogę Krzyżową. Poświęcił ją Henryk Zątek.

Ludzie urodzeni w Radwanowicach

edytuj

Ludzie związani z Radwanowicami

edytuj

Turystyka

edytuj

Położone na obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie Radwanowice są dobrym punktem wypadowym do zwiedzania tych posiadających duże walory krajobrazowe, przyrodnicze i geologiczne dolinek przecinających wzniesienia Wyżyny Olkuskiej. Radwanowice znajdują się bezpośrednio przy wylocie Doliny Szklarki w sąsiedztwie wylotów Doliny Będkowskiej i Doliny Racławki. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolinek.

Komunikacja

edytuj

Do wsi można dojechać autobusami linii aglomeracyjnej nr 278, która kursuje na trasie Bronowice MałeRudawaKrzeszowice.

Szlaki turystyczne
  – z Radwanowic przez wschodnie zbocza Doliny Szklarki do Szklar.
  – przez Łączki i całą długość Doliny Będkowskiej do Jerzmanowic.
  – przez Dubie do Doliny Racławki.

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114185
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1070 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b Wieś Radwanowice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
  4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. GUS. Rejestr TERYT
  6. Feliks Kiryk, Rudawa. Z dziejów podkrakowskiej wsi (do 1945 r.).
  7. Natura i kultura w krajobrazie Jury, Osadnictwo i krajobraz, Kraków: Wydawnictwo ZZJPK, 1997, s. 33.
  8. Verbanet, Tygodnik Powszechny Online [online], tygodnik.com.pl [dostęp 2017-01-16].
  9. Nasza Historia – OSP Radwanowice [online], ospradwanowice.mitex.usermd.net [dostęp 2022-10-11].
  10. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945, Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1966, s. 191.
  11. Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 165.
  12. Prawda, pojednanie i pokój [online], niedziela.pl [dostęp 2022-10-04].
  13. Integracyjna Szkoła Podstawowa w Radwanowicach, ul. Szkolna 6 [online], integracyjna.org [dostęp 2022-08-30].
  14. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03].
  15. Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, Kraków 1901, LXIV.
  16. Niewyjaśniona katastrofa lotnicza pod Zawoją [online], rmf24.pl [dostęp 2022-08-30].
  17. Historia / Fundacja Św. Brata Alberta [online], albert.krakow.pl [dostęp 2022-08-30].
  18. Problemy z budową schroniska w Radwanowicach. "Mieliśmy wbite łopaty, gdy ceny zwariowały" [online], rmf24.pl [dostęp 2022-08-30].
  19. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Zagłada Korościatyna, w: Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo_Wschodnich, wyd. 3, 2010, s. 94, ISBN 978-83-929708-3-5.
  20. Skarb - Iskra Radwanowice [online], 90minut.pl [dostęp 2022-10-11].

Bibliografia

edytuj