Wikipedia

Radwanowice

wieś w województwie małopolskim

Radwanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zabierzów[3], na krawędzi Rowu Krzeszowickiego.

Radwanowice
wieś
Ilustracja
Dwór wraz z otoczeniem w Radwanowicach
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Zabierzów

Liczba ludności (2021)

667

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-064 Rudawa[2]

Tablice rejestracyjne

KRA

SIMC

0343881

Położenie na mapie gminy Zabierzów
Mapa konturowa gminy Zabierzów, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Radwanowice”
Ziemia50°08′54″N 19°42′33″E/50,148333 19,709167[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Warsztaty Terapii Zajęciowej Fundacji im. Brata Alberta w Radwanowicach
Dawny młyn Chechło na Rudawce przy Dubiu
Kościół parafialny pw. św. Brata Alberta
Ośrodek Rehabilitacyjny Fundacji Anny Dymnej "Mimo Wszystko"

W roku 2021 we wsi mieszkało 667 mieszkańców, z czego 52% stanowiły kobiety, a 48% mężczyźni[3].

Znajduje się na Wyżynie Olkuskiej wchodzącej w skład Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

Położenie edytuj

Wieś Radwanowice graniczy z Rudawą, z Dubiem, Szklarami w lesie, Pisarami, Brzezinką i Kobylanami w lesie.

Radwanowice położone są w odległości ok. 20 km na zachód od Krakowa i ok. 7 km na wschód od Krzeszowic, na krawędzi Rowu Krzeszowickiego oraz na grzbiecie wzgórza, oddzielającego ten Rów od Doliny Szklarki. Z tego miejsca rozciąga się malowniczy widok na głębokie zapadlisko Rowu Krzeszowickiego i na przeciwległy Garb Tenczyński. Na północny wschód od Radwanowic znajduje się wzgórze Wietrznik osiągające wysokość 403 m n.p.m., a na zachód Wielka Skała o wysokości 355 m n.p.m.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Radwanowice[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0343898 Pod Skałą część wsi
0343906 Skotnica część wsi

Historia edytuj

Pierwsze informacje o wsi Radwanowice sięgają XIV w., wzmiankowana była w 1329 roku. Informacje mówiły o licznej szlachcie zagrodowej w tej miejscowości. W końcu XIV w. miała 35 dziedziców. W XVII w. karmelici z klasztoru w Czernej byli w zatargu z miejscowymi dziedzicami, które – zdaniem mnichów – „prawie jedną jaskinią łotrowską stały”. Zakazali swoim poddanym z innych wiosek pod karą pieniężną jakichkolwiek kontaktów z mieszkańcami Radwanowic. W księgach parafii rudawskiej zanotowano w 1597 roku imię prostytutki Katarzyny z Radwanowic[6]. Mnisi nie mogli ścierpieć, że ich poddani, głównie bogaci kamieniarze z klasztornych kamieniołomów marmurów, bywali w jej towarzystwie. Uważali, że zamiast grzesznych wizyt u niej, mogli posiedzieć w klasztornej karczmie przy piwie. Mnisi narzekali też, że ich poddani „zamiast trunku przystojnego i posiedzenia uczciwego, kartami się o pieniądze bawią”. Hazardzistów karano surowo – wymierzano im po 30 postronków plag w obecności gromady.

Do końca XIX w., w Radwanowicach nie mieszkał ani jeden chłop[7]. Prawie każdy mieszkaniec Radwanowic posiadał jeszcze w XX w. szlachecki herb[8]. W końcu XVIII w. Radwanowice miały 44 dziedziców. W 1789 r. wieś zamieszkiwało 317 osób. W drugiej poł. XIX w. większość gruntów należała do trzech właścicieli. Wybudowano wówczas strażnicę graniczną, określaną mianem „dworu”. W początkach XX w. przeprowadzono częściową meliorację. W latach 1815–1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa, potem w zaborze austriackim, a w czasie II Rzeczypospolitej w powiecie chrzanowskim w województwie krakowskim.

W 1928 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Radwanowicach[9].

 
Integracyjna Szkoła Podstawowa im. Ofiar Pacyfikacji w Radwanowicach

Od 26 października 1939 roku do 18 stycznia 1945 roku wieś należała do gminy Kressendorf w Landkreis Krakau, dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Podczas II wojny światowej mieszkańcy Radwanowic współpracowali z ruchem oporu. We wsi działały dwie organizacje wojskowe: Narodowa Organizacja Wojskowa i Bataliony Chłopskie. W odwecie niemieccy żołnierze 20/21 lipca 1943 roku przeprowadzili pacyfikację wsi. Zginęło wówczas 30 osób – zdradzonych przez jednego z mieszkańców[10][11] – kobiety i 28 mężczyzn[12]. Cztery lata później na cmentarzu w Rudawie postawiono pomnik upamiętniający ofiary tamtej zbrodni. Za udział w działaniach wojennych wieś została odznaczona Krzyżem Walecznych. W 1946 roku wieś miała 628 mieszkańców.

Jesienią 1954 roku wieś została przyłączona do gromady Rudawa w ówczesnym powiecie chrzanowskim w woj. krakowskim. 1 stycznia 1973 r. znalazła się w gminie Rudawa. 15 stycznia 1976 roku gmina Rudawa została zniesiona przez połączenie z gminą Zabierzów. W latach 1975–1998 miejscowość leżała w województwie krakowskim. W 2002 roku, w miejsce zlikwidowanej szkoły samorządowej, powstały Integracyjna Szkoła Podstawowa im. Ofiar Pacyfikacji Radwanowic i Integracyjne Przedszkole. Ich organem prowadzącym jest Oświatowe Towarzystwo Integracyjne[13].

16 września 2006 roku do Radwanowic przybyło 106 uczestniczek konkursu Miss World, które spotkały się z podopiecznymi miejscowego schroniska dla niepełnosprawnych. W 2014 roku nadano nazwy ulicom.

Zabytki edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].

  • Zespół dworski: dwór, kapliczka, stajnia, stodoła, sad, starodrzew, droga dojazdowa z drzewami, staw.

Legenda o założeniu wsi edytuj

Mieszkańcy Radwanowic od pokoleń przekazują sobie legendę o powstaniu wsi. Według niej, założycielem był zaufany rycerz Bolesława Szczodrego – Radwan[15]. Brał on udział w wyprawie na Ruś Kijowską, podczas której zasłynął niesłychanym męstwem. Legenda głosi, że rycerz ów był jednym z zabójców biskupa Stanisława i po jego morderstwie i ucieczce króla na Węgry osiedlił się w Radwanowicach.

Niektórzy historycy łączą powstanie wsi Radwanowice z nadaniem przez Bolesława Wstydliwego rycerzom z rodu Radwanitów części puszczy w południowych okolicach Krakowa.

Współczesność edytuj

Dwór w Radwanowicach wraz z 55-hektarowym gospodarstwem

rolnym w 1921 roku kupił Franciszek Tetelowski. Po jego śmierci w 1941 roku majątek przejęła jego najstarsza córka, Zofia. Druga córka, Irena Tetelowska-Szewczyk w 1969 roku zginęła w katastrofie lotniczej pod Zawoją[16].

Zofia Tetelowska 20 maja 1987 roku przekazała dwór i cały swój majątek na rzecz utworzenia Fundacji im. Brata Alberta. Prezesem Zarządu Krajowego Fundacji od 1989 roku jest ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski.

 
Panorama Radwanowic (od strony wschodniej)

Fundacja prowadzi na terenie całego kraju 36 placówek dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Cztery z nich znajdują się w Radwanowicach: Schronisko dla Niepełnosprawnych im. Zofii Tetelowskiej i Stanisława Pruszyńskiego, Warsztaty Terapii Zajęciowej im. bł. ks. Bronisława Markiewicza, Świetlica Terapeutyczna, Środowiskowy Dom Samopomocy im. ks. kard. Franciszka Macharskiego[17].

Od 2022 roku w Radwanowicach Fundacja buduje kolejny obiekt dla niepełnosprawnych, którym jest Dom Podolski. Główną fundatorką tego domu jest Adolfina Głowacka zd. Bernad, pochodząca z Nowosiółki Skałackiej[18].

W Schronisku dla Niepełnosprawnych Anna Dymna prowadzi grupę teatralną – Teatr Radwanek.

7 września 2003 roku na frontonie kapliczki dworskiej wmurowana został tablica upamiętniająca mieszkańców Korościatyna k. Monasterzysk i Kresów Wschodnich, pomordowanych przez

 
Tablica upamiętniająca Ofiary Ludobójstwa Polaków dokonanego przez OUN-UPA

Organizację Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Armię Powstańczą w latach 1939−1947. Inicjatorką wmurowania tablicy była zakonnica Agata Aniela Muraszka ze zgromadzenia sióstr adoratorek, rodem z Korościatyna. Tablicę w czasie zjazdu byłych mieszkańców owej kresowej wioski i ich potomków, poświęcił Antoni Sołtysik z parafii św. Mikołaja w Krakowie, a kazanie wygłosił Adam Studziński, rodem spod Żółkwi. Odsłonięcia dokonała Helena Zaleska, która w czasie rzezi wioski straciła matkę i sama też została ranna[19].

W 2004 roku powstał w Radwanowicach klub sportowy "Iskra"[20].

9 listopada 2021 roku w parku przy Schronisku dla Niepełnosprawnych otwarto Kresową Drogę Krzyżową. Poświęcił ją Henryk Zątek.

Ludzie urodzeni w Radwanowicach edytuj

Ludzie związani z Radwanowicami edytuj

Turystyka edytuj

Położone na obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie Radwanowice są dobrym punktem wypadowym do zwiedzania tych posiadających duże walory krajobrazowe, przyrodnicze i geologiczne dolinek przecinających wzniesienia Wyżyny Olkuskiej. Radwanowice znajdują się bezpośrednio przy wylocie Doliny Szklarki w sąsiedztwie wylotów Doliny Będkowskiej i Doliny Racławki. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolinek.

Komunikacja edytuj

Do wsi można dojechać autobusami linii aglomeracyjnej nr 278, która kursuje na trasie Bronowice Małe – Rudawa – Krzeszowice.

Szlaki turystyczne
  – z Radwanowic przez wschodnie zbocza Doliny Szklarki do Szklar.
  – przez Łączki i całą długość Doliny Będkowskiej do Jerzmanowic.
  – przez Dubie do Doliny Racławki.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 114185
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1070 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ a b Wieś Radwanowice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  6. ↑ Feliks Kiryk, Rudawa. Z dziejów podkrakowskiej wsi (do 1945 r.).
  7. ↑ Natura i kultura w krajobrazie Jury, Osadnictwo i krajobraz, Kraków: Wydawnictwo ZZJPK, 1997, s. 33.
  8. ↑ Verbanet, Tygodnik Powszechny Online [online], tygodnik.com.pl [dostęp 2017-01-16].
  9. ↑ Nasza Historia – OSP Radwanowice [online], ospradwanowice.mitex.usermd.net [dostęp 2022-10-11].
  10. ↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945, Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1966, s. 191.
  11. ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 165.
  12. ↑ Prawda, pojednanie i pokój [online], niedziela.pl [dostęp 2022-10-04].
  13. ↑ Integracyjna Szkoła Podstawowa w Radwanowicach, ul. Szkolna 6 [online], integracyjna.org [dostęp 2022-08-30].
  14. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03].
  15. ↑ Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, Kraków 1901, LXIV.
  16. ↑ Niewyjaśniona katastrofa lotnicza pod Zawoją [online], rmf24.pl [dostęp 2022-08-30].
  17. ↑ Historia / Fundacja Św. Brata Alberta [online], albert.krakow.pl [dostęp 2022-08-30].
  18. ↑ Problemy z budową schroniska w Radwanowicach. "Mieliśmy wbite łopaty, gdy ceny zwariowały" [online], rmf24.pl [dostęp 2022-08-30].
  19. ↑ Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Zagłada Korościatyna, w: Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo_Wschodnich, wyd. 3, 2010, s. 94, ISBN 978-83-929708-3-5.
  20. ↑ Skarb - Iskra Radwanowice [online], 90minut.pl [dostęp 2022-10-11].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Radwanowice&oldid=72549110”