Ray Charles
Ray Charles, właśc. Raymond Charles Robinson Sr. (ur. 23 września 1930 w Albany, zm. 10 czerwca 2004 w Beverly Hills) – amerykański wokalista, muzyk i pianista, uważany za artystę, który ukształtował rhythm and blues. Charles wprowadził pełne uczuć brzmienie do muzyki country oraz popularnej, a o jego interpretacji „America the Beautiful” Ed Bradley z programu 60 Minutes powiedział: „to ostateczna wersja, amerykański hymn – klasyk, taki, jakim jest mężczyzna, który go wykonał”[1].
Ray Charles (1969) | |
Imię i nazwisko |
Raymond Charles Robinson Sr. |
---|---|
Pseudonim |
Ray Charles, Brother Ray |
Data i miejsce urodzenia |
23 września 1930 |
Pochodzenie | |
Data i miejsce śmierci |
10 czerwca 2004 |
Przyczyna śmierci | |
Instrumenty |
instrumenty klawiszowe, saksofon |
Typ głosu | |
Gatunki |
rhythm and blues, soul, blues, pop, country, jazz, gospel, piano blues, country blues, country soul, soul blues |
Zawód |
muzyk, wokalista, aranżer, kompozytor, aktor |
Aktywność |
1947–2004 |
Wydawnictwo | |
Powiązania | |
Strona internetowa |
Frank Sinatra określił Charlesa mianem „jedynego prawdziwego geniusza w tym biznesie”[1][2]. W 2004 roku magazyn muzyczny Rolling Stone umieścił muzyka na miejscu 10. listy 100 największych artystów wszech czasów oraz na miejscu 2. sporządzonej w 2008 roku listy 100 największych wykonawców wszech czasów[3][4][5].
Życiorys
edytujWczesne lata
edytujRaymond Charles Robinson Sr. urodził się 23 września 1930 w Albany, w stanie Georgia[6]. Był synem Arethy Williams, pracownicy tartaku, i Baileya Robinsona, mechanika[7]. Jego rodzice nigdy się nie pobrali. Rodzina przeprowadziła się do Greenville na Florydzie, gdy Ray był dzieckiem. Wtedy też Bailey odszedł od Arethy, by mogła na nowo założyć rodzinę i wychowywać dzieci. Gdy Charles miał pięć lat, widział, jak jego młodszy brat George utonął[7].
W wieku 5 lat Ray zaczął tracić wzrok, a mając siedem lat stał się całkiem ociemniały[8]. Muzyk nigdy nie wiedział dokładnie co spowodowało jego problemy ze wzrokiem. Pewne źródła mówią, iż przyczyną mogła być jaskra[1]. Charles uczęszczał do szkoły dla niewidomych Florida School for the Deaf and Blind w St. Augustine na Florydzie, gdzie nauczył się alfabetu Braille’a, a także komponowania muzyki i grania na różnych instrumentach, m.in. na klarnecie, a potem na fortepianie[8]. W czasie nauki Charlesa w szkole zmarli jego rodzice.
Zanim Charles ukończył szkołę, zaczął grać w wielu zespołach, wykonujących różne gatunki muzyczne, w tym m.in. jazz. Ciemne okulary, które szybko stały się jego znakiem firmowym, artysta zaczął nosić w 1948 roku, jako członek zespołu McSon Trio (gdzie Gosady McGee był gitarzystą, a Milton Garred basistą)[9].
W 1947 roku Charles przeprowadził się do Seattle i wkrótce zaczął nagrywać, początkowo w wytwórni Swingtime. Wtedy powstał pierwszy hit muzyka, „Baby, Let Me Hold Your Hand”, z 1951 roku. Rok później Ray spotkał Ahmeta Ertegüna i podpisał kontrakt z wytwórnią Atlantic. Kiedy muzyk zaistniał na rynku muzycznym, skrócił imię i nazwisko z Raymond Charles Robinson do Ray Charles, by uniknąć zbieżności z bokserem Sugarem Rayem Robinsonem[7].
Sukces
edytujNiemal natychmiast po nawiązaniu współpracy z wytwórnią Atlantic muzyk nagrał dwa duże hity: piosenki „It Should Have Been Me” oraz „Mess Around”, autorstwa Ertegüna, które zdominowały amerykańskie listy przebojów w 1953 roku. Międzynarodowy sukces Charlesowi przyniósł jednak utwór „I Got a Woman”, skomponowany przez Renalda Richarda, członka zespołu Raya. Piosenka uplasowała się na szczycie notowania Billboard R&B w 1955 roku. W tym samym zestawieniu aż do 1959 roku na miejscu 1. regularnie pojawiały się utwory muzyka, w tym m.in. „This Little Girl of Mine”, „Lonely Avenue”, „Mary Ann”, „Drown in My Own Tears” i „Night Time Is the Right Time”, wydane na kompilacyjnych albumach Hallelujah, I Love Her So, Yes Indeed! oraz The Genius Sings the Blues.
W tym samym okresie Charles rozpoczął współpracę z grupą młodych dziewczyn z Filadelfii, tworzących zespół The Cookies. Zaczęły one nagrywać z muzykiem w Nowym Jorku, stanowiąc wokal wspierający. Z czasem Ray zmienił nazwę ich grupy z Cookies na The Raelettes. Jednym z największych hitów w dorobku Charlesa jest piosenka „What’d I Say”, która poza tym, że zajęła 1. pozycję na liście Billboard R&B/Hip-Hop, jako pierwszy utwór w historii muzyka uplasowała się w zestawieniu z muzyką popularną. Przed odejściem Charlesa z wytwórni Atlantic do wytwórni ABC Paramount Records w 1959 roku, z którą podpisał bardziej lukratywny kontrakt, muzyk zdążył jeszcze nagrać album The Genius of Ray Charles. Jedne z najpopularniejszych piosenek Raya: „Georgia on My Mind”, „Hit the Road Jack” i „Unchain My Heart” pomogły mu odnieść sukces w muzyce popularnej, a album Modern Sounds in Country and Western Music oraz jego sequel Modern Sounds in Country and Western Music, Vol. 2 wprowadziły country do gatunków muzyki mainstreamowej. To m.in. jego płyt słuchał młody Jimi Hendrix[10].
Kolejne lata
edytujW 1965 roku Charles został aresztowany za posiadanie heroiny, od której uzależniony był przez niemal 20 lat[7]. Muzyk został wtedy zatrzymany po raz trzeci, jednak za każdym razem przyczyna była ta sama – narkotyki. W 1966 roku spędził rok na warunkowym przedterminowym zwolnieniu. Z nałogu wyleczył się w specjalistycznej klinice w Los Angeles[1].
Pod koniec lat 60. oraz w latach 70. twórczość Raya składała się albo z hitów, albo z krytycznie ocenianych utworów[8]. Jego wersja „Georgia on My Mind” została 24 kwietnia 1979 roku uznana za hymn stanu Georgia[8]. Porównywalnie duży sukces osiągnęło unikatowe wykonanie Charlesa piosenki „America the Beautiful”. W listopadzie 1977 roku muzyk wystąpił w roli prowadzącego w popularnym programie telewizji NBC, Saturday Night Live[11].
Pod koniec lat 80. wzrosła popularność Charlesa wśród młodzieży. Przyczyniła się do tego obecność Raya w ówczesnej popkulturze. Wystąpił gościnnie w filmie The Blues Brothers (gra w tej komedii niewidomego właściciela sklepu z instrumentami, który wykonuje „Shake a Tail Feather”, aby zademonstrować ich jakość), a w 1985 roku jego piosenka „Night Time Is the Right Time” wykorzystana została w serialu telewizyjnym The Cosby Show. Muzyk pojawił się także gościnnie w kilku serialach telewizyjnych, w tym m.in. Pomoc domowa, a także programach rozrywkowych. Na początku lat 90. Charles wystąpił również w reklamie napoju Pepsi, w której spopularyzował frazę „You Got the Right One, Baby!”.
W 1985 roku był jednym z artystów, którzy nagrali charytatywną piosenkę „We Are the World”. W 1988 roku Ray wystąpił wraz z nowojorskim baletem wykonującym jego choreograficznie opracowane klasyczne utwory. Wydarzenie to okazało się takim sukcesem, iż powtórzono je rok później.
W 1989 roku Charles stworzył swoją wersję piosenki „Itoshi no Ellie” japońskiego zespołu Southern All Stars, którego angielski tytuł brzmiał „Ellie My Love”. Nagrany na potrzeby kampanii reklamowej jednego z największych japońskich producentów alkoholi, utwór uplasował się na pozycji 3. notowania Oricon[12]. Singel rozszedł się w Japonii w ilości 400,000 egzemplarzy i stał się tym samym najlepiej sprzedającym się singlem roku zagranicznego artysty w tym kraju[13].
Charles wystąpił podczas dwóch prezydenckich inauguracji w Stanach Zjednoczonych. W 1985 roku wystąpił w trakcie drugiej inauguracji Ronalda Reagana, a w 1993 roku wystąpił podczas pierwszej inauguracji Billa Clintona[14].
Pod koniec lat 80. i na początku lat 90. Charles wystąpił kilka razy w programie telewizyjnym The Super Dave Osbourne Show. W tym samym czasie pojawiał się gościnnie w wielu piosenkach i na albumach innych artystów, w tym m.in. w hicie „I’ll Be Good To You”, swojego przyjaciela Quincy’ego Jonesa.
Po śmierci Jima Hensona w 1990 roku, Charles wystąpił w godzinnym programie The Muppets Celebrate Jim Henson w telewizji CBS, będącym hołdem dla zmarłego twórcy słynnego Muppet Show. Muzyk wygłosił krótką mowę oraz wraz z obsadą Muppet Show wykonał piosenkę „It’s Not Easy Being Green”.
Ostatnie lata
edytujW 2000 roku Charles pojawił się gościnnie w serialu animowanym Śladem Blue, wcielając się w fikcyjną postać G-Clefa. W trakcie nagrań odcinka oraz po jego zakończeniu muzyk stworzył wraz z Traci Paige Johnson i Steve’em Burnsem, członkami obsady serialu, piosenkę „There It Is”. Po jej nagraniu Ray powiedział: „To sprawiło mi najwięcej radości, odkąd spotkałem Ronalda Reagana w 1984 roku.”.
W 2002 roku muzyk wystąpił podczas festiwalu Blues Passions Cognac we Francji.
W 2002 roku Ray był jednym z artystów, którzy wystąpili w ramach pokojowego koncertu w Rzymie. Koncert odbył się wewnątrz antycznego Koloseum i był pierwszym tego typu wydarzeniem w tym miejscu od roku 404. Występ zorganizowany został przez międzynarodową organizację Global Forum oraz fundację Listen Up Foundation, założoną przez Quincy’ego Jonesa.
W czerwcu 2003 roku Charles wykonał z fanem swej twórczości Vanem Morrisonem piosenkę „Crazy Love”. Zapis tego występu wydany został na kompilacyjnym albumie Morrisona z 2007 roku, The Best of Van Morrison Volume 3. W tym samym roku muzyk wykonał „Georgia on My Mind” i „America the Beautiful” podczas bankietu w Waszyngtonie, co było jego ostatnim publicznym występem. Po raz ostatni Ray publicznie pojawił się 30 kwietnia 2004 roku, kiedy jego studio nagraniowe zostało uznane za miejsce historyczne miasta Los Angeles[8].
Ray Charles zmarł 10 czerwca 2004 roku na raka wątrobowokomórkowego w swoim domu w Beverly Hills w Kalifornii. Muzyk został pochowany na cmentarzu Inglewood Park Cemetery w Inglewood w Kalifornii.
Ostatni album muzyka, Genius Loves Company, wydany został dwa miesiące po śmierci Raya. Składa się z utworów nagranych przez Charlesa z różnymi artystami: B.B. Kingiem, Vanem Morrisonem, Williem Nelsonem, Jamesem Taylorem, Gladys Knight, Michaelem McDonaldem, Natalie Cole, Eltonem Johnem, Bonnie Raitt, Dianą Krall, Norah Jones i Johnnym Mathisem. Płyta zdobyła osiem nagród Grammy, a duety z Eltonem Johnem i B.B. Kingiem cieszyły się dużym uznaniem. Na albumie znalazła się piosenka „Over the Rainbow” Harolda Arlena w interpretacji Charlesa, która została wykonana podczas występu na cześć zmarłego muzyka[15].
Po śmierci Charlesa ukazały się jeszcze dwa inne albumy z jego muzyką. Wydana w 2005 roku płyta Genius & Friends składa się z piosenek nagranych w duetach z artystami, których Charles wybrał osobiście w latach 1997–2004. Z kolei wydany rok później album Ray Sings, Basie Swings zawiera utwory powstałe w wyniku połączenia zapisu głosu muzyka z koncertu w 1974 roku z muzyką Counta Basiego. Producentem tej płyty był perkusista Gregg Field, który grał razem z Charlesem oraz Basiem.
Kontrowersje i krytyka
edytujMimo swego poparcia dla Martina Luthera Kinga Jr. w latach 60. oraz ruchowi praw obywatelskich Charles wzbudził wiele kontrowersji, kiedy wybrał się w trasę koncertową po RPA w 1981 roku, która była ówcześnie bojkotowana na arenie międzynarodowej z powodu obowiązującego tam apartheidu[8].
Susaye Greene, była członkini zespołu Charlesa, The Raelettes, a także grup The Supremes i Wonderlove, obecnie artystka solowa, była jedyną piosenkarką z The Raelettes, która zaśpiewała na pogrzebie muzyka. Do tej sytuacji odniosła się nawet telewizja BBC, komentując: „Uwadze nie umknął fakt, że Susaye była jedyną członkinią The Raelettes, która zaśpiewała na pogrzebie Raya”.
Życie prywatne
edytujCharles był żonaty dwukrotnie, z różnymi kobietami miał dwanaścioro dzieci[16][17]. Jego pierwszą żoną była Eileen Williams. Ich małżeństwo nie trwało jednak długo, bo zawarte zostało 31 lipca 1951 roku, a zakończyło się w 1952 roku. Drugą żoną muzyka była Della Beatrice Howard Robinson, z którą miał trzech synów. Małżeństwo z Dellą trwało znacznie dłużej, bo od 5 kwietnia 1955 roku do 1977 roku. Wieloletnią przyjaciółką i partnerką Raya aż do chwili jego śmierci była Norma Pinella.
Dzieci muzyka to:
- Charles Wayne Hendricks (syn Marge Hendricks – członkini The Raelettes)
- Evelyn Robinson (córka Louise Mitchell)
- Raenee Robinson (córka Mae Mosely Lyles)
- Sheila Robinson (córka Sandry Jean Betts)
- Vincent Kotchounian (syn Arlette Kotchounian – pracowała z Charlesem jako fotograf przy tworzeniu albumu Would You Believe?)
- David Robinson (syn Delli Robinson)
- Ray Charles Robinson Jr. (syn Delli Robinson)
- Reverend Robert Robinson (syn Delli Robinson)
- Reatha Butler
- Alexandria Bertrand (córka Chantelle Bertrand)
- Robyn Moffett (córka Glorii Moffett)
- Ryan Corey Robinson den Bok (syn Mary Anne den Bok)
Dyskografia
edytujFilmografia
edytuj- Swingin’ Along (1961)
- Ballad in Blue (1964)
- The Big T.N.T. Show (1966) (dokument)
- The Blues Brothers (1980)
- Limit Up (1989)
- Listen Up: The Lives of Quincy Jones (1990) (dokument)
- Love Affair (1994)
- Szklanką po łapkach (1996)
- Pomoc domowa (1997–1998) jako Sammy Jones (gościnnie; cztery odcinki)
- The Extreme Adventures of Super Dave (2000)
Ray: film
edytujW 2004 roku powstał film biograficzny, przedstawiający historię życia i kariery Raya Charlesa w latach 1930-1966. Jamie Foxx wcielił się w tytułową rolę muzyka. Rola przyniosła mu nagrodę Akademii Filmowej dla najlepszego aktora pierwszoplanowego. Sam obraz otrzymał również nominację do Oscara w kategorii najlepszy film. Duża popularność, a także liczba nominacji i nagród zdobytych przez film zaskoczyła zarówno jego obsadę, jak i producentów.
Zanim rozpoczęły się zdjęcia do filmu, jego reżyser Taylor Hackford, zorganizował spotkanie Foxxa z Charlesem. Usiedli przy dwóch pianinach i zaczęli wspólnie grać. Ray sprawdzał aktora przez dwie godziny, po czym przestał grać, wstał, uścisnął Foxxa, dał mu swoje błogosławieństwo i powiedział: „To on... on potrafi to zrobić.”.
Charles pragnął uczestniczyć w premierze filmu, jednak zmarł zanim nastąpiła. Zdążył jednak zapoznać się wcześniej za pomocą alfabetu Braille’a z dwiema scenami obrazu.
Ray oparty jest na prawdziwych wydarzeniach, ale część postaci, miejsc i sytuacji została nieco zmieniona.
Wyróżnienia i zaszczyty
edytujPoza zdobyciem kilku statuetek Grammy, Charles był w swoim życiu wielokrotnie wyróżniany w inny sposób. W 1979 roku był jednym z pierwszych artystów, którzy zostali umieszczeni w Georgia State Music Hall of Fame[18]. Jego wersja „Georgia on My Mind” została ponadto ustanowiona hymnem stanu Georgia[19]. W 1976 roku muzyk został członkiem Songwriters Hall of Fame. Został również uznany człowiekiem roku 1976 przez Beverly Hills Lodge of the B’nai B’rith. W 1968 roku Ray wprowadzony został do Playboy Magazine Hall of Fame. W 1981 roku otrzymał swoją gwiazdę na Hollywood Walk of Fame. W 1983 roku został członkiem NAACP Hall of Fame. Był jednym z pierwszych artystów wprowadzonych do Rock and Roll Hall of Fame, podczas inauguracyjnej ceremonii muzeum w 1986 roku[20]. W 1987 roku muzyk otrzymał nagrodę Grammy Lifetime Achievement Award, a w 1994 roku statuetkę Lifetime Achievement Award przyznaną przez Johnson Publishing Company oraz nagrodę Helen Keller Personal Achievement Award od American Foundation for the Blind[21]. W 1995 roku przyznano mu również nagrodę Horatio Alger Award. W 1990 roku amerykańska Advertising Age nazwała artystę sławnym prezenterem roku. W 1991 roku stał się on członkiem Rhythm & Blues Foundation. Tego samego roku seria reklam DietPepsi z jego udziałem wybrana została kampanią reklamową roku, a sama reklama była najpopularniejszym spotem[21]. Pierwsza z reklam serii okrzyknięta została najlepszą reklamą wszech czasów[21].
W 2004 roku Charles został wprowadzony do Jazz Hall of Fame oraz National Black Sports & Entertainment Hall of Fame[22]. 27 grudnia 2007 roku Ray został wprowadzony do Hit Parade Hall of Fame.
W 1986 roku Charles otrzymał nagrodę, przyznaną mu przez Kennedy Center. Podczas corocznej gali w Kennedy Center for the Performing Arts w Waszyngtonie przyznawane są indywidualne nagrody dla ludzi, którzy wnieśli wybitny wkład w kulturę i sztukę. Ray był jedynym czarnoskórym i jedynym muzykiem uhonorowanym w 1986 roku, a także drugim najmłodszym nagrodzonym w historii ceremonii do 1986 roku[21][23].
W 1986 roku Charles po raz drugi odznaczony został przez rząd Francji Orderem Kawalera Sztuki i Literatury[21].
W 1990 roku Ray otrzymał honorowy doktorat sztuk pięknych University of South Florida. W 1996 Occidental College również przyznał artyście honorowy doktorat sztuk pięknych[21].
W 1991 roku stacja telewizyjna Fox wyemitowała program 50 Years of Music Making: A Tribute to Ray Charles, będący hołdem dla Charlesa. Przedstawiał on koncert na cześć muzyka, podczas którego wystąpili m.in. Michael Bolton, Willie Nelson i Stevie Wonder, a także materiały na temat artysty.
W 1993 roku Ray otrzymał National Medal of Arts, przyznany mu przez Kongres Stanów Zjednoczonych i wręczony przez Billa Clintona[21].
W 1995 roku artysta otrzymał gubernatorską nagrodę Governor’s Performing Arts Award.
W 2004 roku magazyn muzyczny Rolling Stone umieścił muzyka na miejscu 10. listy 100 największych artystów wszech czasów oraz na miejscu 2., sporządzonej w 2008 roku listy 100 największych wykonawców wszech czasów[4][5].
Ceremonia rozdania nagród Grammy w 2005 roku została w całości zadedykowana Charlesowi.
7 grudnia 2007 roku w Albany w Georgii otwarty został plac Ray Charles Plaza z obrotowym, oświetlanym pomnikiem muzyka siedzącego przy pianinie[24].
Nagrody i nominacje
edytujRay Charles Post Office Building
edytujWe wtorek, 12 lipca 2005 roku, prezydent George Bush podpisał ustawę (PL 109-25) złożoną przez członkinię Kongresu, Diane E. Watson, zgodnie z którą budynek poczty położony przy bulwarze W. Washingtona 4960 w Los Angeles w Kalifornii przyjął imię Charlesa i obecnie nosi nazwę Ray Charles Post Office Building. 24 sierpnia 2005 roku Kongres Stanów Zjednoczonych uhonorował muzyka, zmieniając nazwę poczty West Adams Station w Los Angeles na Ray Charles Station.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d The Genius Of Ray Charles. 60 Minutes. (ang.).
- ↑ Ray Charles scheduled to „Hit the Road”, come to Austin. The Daily Texan, 25 listopada 2006. (ang.).
- ↑ Ray Charles. Rolling Stone. [dostęp 2008-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-16)]. (ang.).
- ↑ a b 100 Greatest Artists of All Time. Rolling Stone. [dostęp 2011-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-25)]. (ang.).
- ↑ a b The 100 Greatest Singers of All Time. Rolling Stone. [dostęp 2008-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-03)]. (ang.).
- ↑ A Singular Blend of Styles. Washington Post. (ang.).
- ↑ a b c d Ray Charles Biography. SwingMusic.net, 14 lutego 2008. (ang.).
- ↑ a b c d e f Obituary: Ray Charles. Bohème Magazine, 04.2004. [dostęp 2013-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-09)]. (ang.).
- ↑ Michael Lydon, Ray Charles: Man and Music, Updated Commemorative Edition, Routledge, 2004, s. 56.
- ↑ Jeff Hannusch , Blues, wyd. CD, książeczka, MCA Records, Experience Hendrix, 1994, s. 4 (ang.).
- ↑ SNL Transcripts: Ray Charles. SNLTranscripts.com. (ang.).
- ↑ Ray Charles' albums and singles on Japanese chart. Ukmix.org. (ang.).
- ↑ List of best-selling international singles in Japan of 1989. Oricon. [dostęp 2008-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-03)]. (ang.).
- ↑ Internet Movie Database Bio on Ray Charles. IMDb.com. (ang.).
- ↑ Many Pay Respects To Ray Charles. CBS News. (ang.).
- ↑ Marriages of Ray Charles. About.com. (ang.).
- ↑ The Genius Of Ray Charles, 60 Minutes Looks Back At The Life And Loves Of A True Original. CBS News, 14 października 2004. (ang.).
- ↑ Georgia Music Hall of Fames Inductees. The Georgia Music Channel. [dostęp 2016-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-09)]. (ang.).
- ↑ State Song. Georgia Secretary of State. [dostęp 2008-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-31)]. (ang.).
- ↑ Inductees. Rock and Roll Hall of Fame & Museum. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Honoring Ray. RayCharles.com. [dostęp 2008-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-31)]. (ang.).
- ↑ National Black Sports & Entertainment Hall of Fame. National Black Sports & Entertainment. [dostęp 2008-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-07)]. (ang.).
- ↑ Kennedy Center. List of Kennedy Center Honorees. (ang.).
- ↑ Ray Charles Plaza. georgiaencyclopedia.org. [dostęp 2016-07-28]. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona Raya Charlesa (ang.)
- Ray Charles w bazie Allmusic (ang.)
- Ray Charles w bazie IMDb (ang.)
- Ray Charles na stronie magazynu Rolling Stone. rollingstone.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-14)]. (ang.).
- Ray Charles w Rock and Roll Hall of Fame (ang.)
- Ray Charles w Songwriters Hall of Fame (ang.)
- Analiza twórczości Raya Charlesa oraz galeria zdjęć (ang.)
- Pomnik Raya Charlesa w Greenville na Florydzie (ang.)
- ISNI: 0000000114318819
- VIAF: 103647937
- LCCN: n50055897
- GND: 118675605
- NDL: 01008014
- LIBRIS: c9pswwjw1b19grf
- BnF: 135222524
- SUDOC: 029953456
- SBN: RAVV232240
- NLA: 35817042
- NKC: jo2002105756
- BNE: XX852324
- NTA: 082115311
- BIBSYS: 66634
- CiNii: DA15919397
- Open Library: OL832551A
- PLWABN: 9810648316205606
- NUKAT: n2009105598
- J9U: 987007447433205171
- LNB: 000065583
- NSK: 000007019
- CONOR: 29688419
- BNC: 000680784
- KRNLK: KAC201953659
- LIH: LNB:WBf;=BV