Rdestnicowate

rodzina roślin wodnych z rzędu żabieńcowców

Rdestnicowate (Potamogetonaceae Dumort.) – rodzina roślin wodnych, należąca do rzędu żabieńcowców, obejmująca 4, 5[2] lub 6[3] rodzajów z ze stukilkunastoma gatunkami, z czego ok. 100 należy do rodzaju rdestnica Potamogeton[2]. Rośliny te występują kosmopolitycznie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Rosną w wodach słodkich (podrodzina Potamogetoneae), rzadziej także słabo zasolonych i morskich (podrodzina Zannichellieae)[2]. Bywają uprawiane jako ozdobne. W środowisku ogrywają istotną rolę, m.in. jako rośliny pokarmowe dla blaszkodziobych i innych zwierząt wodnych[3].

Rdestnicowate
Ilustracja
Rdestnica kędzierzawa i przeszyta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

rdestnicowate

Nazwa systematyczna
Potamogetonaceae Dumort.
Anal. Fam. Pl.: 59, 61. 1829
Rdestnica nawodna

Morfologia edytuj

 
Rdestniczka gęsta
 
Zamętnica błotna
Pokrój
Zielne rośliny wodne, korzeniące się tylko w dolnych węzłach pędu (przy czym korzenie są nierozgałęzione[2]) lub swobodnie pływające w wodzie i niezakorzenione[3]. U roślin zakorzenionych pęd jest zróżnicowany – w dole w formie kłącza, w górze jest cienki i unosi się w wodzie. W końcowych odcinkach pędów u wielu przedstawicieli formują się turiony (pąki zimowe)[3].
Liście
Pływające na powierzchni wody i zanurzone, skrętoległe lub naprzeciwległe, czasem też w pozornych okółkach[3]. Często równowąskie lub włosowato cienkie, z otwartą pochwą liściową. Zwłaszcza u gatunków o liściach pływających ich blaszka bywa szeroka – od lancetowatej, przez eliptyczną i jajowatą do okrągłej[4].
Kwiaty
Drobne, skupione tylko po kilka i wówczas siedzące w kątach liści lub zebrane w większej liczbie w kłosu na krótszych i dłuższych szypułkach i wówczas wynurzone nad powierzchnię[3]. W kwiatach obupłciowych (podrodzina Potamogetoneae) okwiat jest czterokrotny, wolny, przysadkopodobny i drobno poszarpany. Pręciki 4, zrośnięte z okwiatem u nasady. Główki pręcików siedzące, dwukomorowe. Słupki (1-)4 (lub 5), wolne, o znamionach siedzących lub osadzonych na krótkich szyjkach, główkowatych lub tarczowatych[5]. U gatunków z kwiatami jednopłciowymi (podrodzina Zannichellieae) kwiaty męskie pozbawione są okwiatu, 1- lub 2-pręcikowe. Pręciki o cienkich nitkach, z 2-pylnikowymi główkami. Kwiaty żeńskie z kubeczkowatym okwiatem, siedzące, 1–9-słupkowe, wolne. Szyjki słupków proste, smukłe, wydłużone, zakończone skośno tarczowatymi znamionami. Nasiona bez bielma[6].
Owoce
Pestkowce z mięsistym egzokarpem i zdrewniałym endokarpem[5]. W podrodzinie Zannichellieae owoce są niełupko- lub orzeszkokształtne[6]. W nasionach zarodek jest spiralny lub zakrzywiony, rzadko prosty. Bielmo nieobecne[5].

Systematyka edytuj

Rośliny tu zaliczane były w przeszłości różnie klasyfikowane – od łączenia w jedną rodzinę z rozmaitymi rodzajami roślin wodnych (takimi jak: jezierza Najas, posydonia Posidonia, rupia Ruppia, Halodule) po wąskie ujmowanie rodziny, w którym włączano tu tylko rdestnicę Potamogeton i rdestniczkę Groenlandia[7][3]. Rośliny o silnie zredukowanej budowie organów wegetatywnych i kwiatów (zamętnica Zannichellia, Althenia i Pseudalthenia) były w wielu systemach klasyfikacyjnych wyłączane w osobną rodzinę[3], m.in. w systemie Cronquista z 1981[8], w systemie Kubitzkiego z 1998[7], systemie Reveala z lat 1994–1999[9], systemie Takhtajana z 2009[4].

W systemach APG z początków XXI wieku rdestnicowate obejmują rdestnicę i zamętnicę wraz z rodzajami z nią spokrewnionymi[10]. Wszystkie współczesne gatunki rdestnic miały ostatniego wspólnego przodka ok. 25 milionów lat temu, z kolei różnicowanie w obrębie grupy rodzajów tworzących podrodzinę Zannichellieae zaczęło się już 38 milionów lat temu. Rozdzielenie rdestnicowatych od siostrzanej rodziny zosterowatych Zosteraceae w różnych analizach datowane jest na okres ok. 47 milionów lat temu do ok. 100 milionów lat temu. Rośliny kopalne (Babiancarpus) zaliczone do przodków rdestnicowatych znalezione zostały w Patagonii w warstwach skał datowanych na 56–42 milionów lat temu[2].

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rdestnicowate należą do rzędu żabieńcowców wraz z 12 innymi spokrewnionymi rodzinami. Rodzina stanowi klad siostrzany dla zosterowatych (Zosteraceae)[2].

żabieńcowce

obrazkowate Araceae




kosatkowate Tofieldiaceae






żabiściekowate Hydrocharitaceae



łączniowate Butomaceae




żabieńcowate Alismataceae





bagnicowate Scheuchzeriaceae




onowodkowate Aponogetonaceae




świbkowate Juncaginaceae




Maundiaceae





posydoniowate Posidoniaceae




rupiowate Ruppiaceae



bałwanicowate Cymodoceaceae






zosterowate Zosteraceae



rdestnicowate Potamogetonaceae











Wykaz rodzajów[2][11]

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-24] (ang.).
  3. a b c d e f g h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 128-129. ISBN 978-1842466346.
  4. a b Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 609-610. ISBN 978-1-4020-9609-9.
  5. a b c Flora of China. Vol. 23: Potamogetonaceae. [dostęp 2011-02-07].
  6. a b Youhao Guo, Robert R. Haynes i C. Barre Hellquist: Flora of China. Vol. 23: Zannichelliaceae. [dostęp 2011-02-07].
  7. a b R.R. Haynes, D.H. Les, L.B. Holm-Nielsen: Potamogetonaceae. W: The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). K. Kubitzki (red. nacz.). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 408-413.
  8. Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1064. ISBN 0-231-03880-1.
  9. Crescent Bloom: Potamogetonaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-27]. (ang.).
  10. The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385. 
  11. Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-12]. (ang.).