Wikipedia

Rejestr zabytków (Polska)

urzędowy spis obiektów zabytkowych objętych ochroną prawną w Polsce

Rejestr zabytków – wykaz obiektów zabytkowych, objętych szczególną ochroną prawną na terenie Polski.

Błękitna Tarcza(inne języki), od 2004 oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków

Historia edytuj

Próby dokonania inwentaryzacji polskich zabytków podejmowano od połowy XIX wieku[1]. Jednym z takich działań były prace historyka Kazimierza Stronczyńskiego, któremu udało się opisać: 416 zabytków architektury położonych 386 miejscowościach, a także 309 rozmaitych dzieł sztuki[1]. Początki prowadzenia w Polsce zestawień o charakterze współczesnego rejestru zabytków są następstwem zapisu w Dekrecie Rady Regencyjnej z 31 października 1918 roku[2]. Dekret ten przewidywał objęcie ochroną zabytków kultury i sztuki wpisanych do inwentarzy, które tworzyli okręgowi konserwatorzy zabytków[2]. Pojawił się wówczas, odmienny od dzisiejszego, podział na zabytki ruchome i nieruchome[2]. Zabytkami ruchomymi były np.: wyposażenie kościoła: dzwony, chrzcielnice, ołtarze[2], a zabytkami nieruchomymi, poza budynkami, takie obiekty jak: nagrobki, pomniki, kapliczki[2]. Zasady prowadzenia inwentarza zabytków określało Rozporządzenie z 5 maja 1919 roku w przedmiocie wpisywania zabytków sztuki i kultury do inwentarza („Monitor Polski” nr 81)[3]. Inwentarz zmieniono na rejestr zabytków – w 1928 roku ukazało się Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o prowadzeniu rejestru zabytków z 17 VII 1928 roku (Dziennik Ustaw, Nr 76, poz. 625)[3]. Rozporządzenie wprowadzało następujący podział zabytków w rejestrach wojewódzkich:

I: dział zabytków nieruchomych:

  1. zabytki sztuki
  2. zabytki prehistoryczne i archeologiczne

II: Dział zabytków ruchomych:

  1. zabytki sztuki,
  2. zabytki prehistoryczne i archeologiczne,
  3. zabytki paleontologiczne
  4. archiwalia
  5. zbiory biblioteczne

Działania dążące do pełnej inwentaryzacji wszystkich polskich zabytków zostały przerwane wybuchem II wojny światowej[4]. Powojenne zasady ochrony zabytków sformułował Jan Zachwatowicz w artykule Program i zasady konserwacji zabytków w 1946 roku[5]. Jan Zachwatowicz przyjął kryterium chronologiczne i uznał za zabytki jedynie obiekty powstałe do 1850 roku[6]. Takie podejście obowiązywało do czasu uchwalenia ustawy O ochronie dóbr kultury i muzeach w 1962 roku[7]. Od lat 60. do początku lat 70. XX wieku obowiązywała klasyfikacja zabytków według klas I-IV[6], w której ponadto najcenniejsze obiekty określono klasą „0”[7] (np. zespół zabudowy Ostrowia Tumskiego we Wrocławiu[8], Sukiennice w Krakowie[8]). Obecnie kryteria uznania obiektu za zabytek podano w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 roku (Dziennik Ustaw z dnia 17 września 2003 r., nr 162 poz. 1568, art. 3, §. 1) i są nimi: wartość historyczna, artystyczna i naukowa[9].

Charakterystyka edytuj

W Polsce rejestr zabytków tworzy się na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ) dla obiektów z terenu właściwego dla danego WKZ województwa. Wpis do rejestru zabytków jest jedną z form ochrony zabytków[10].

Procedura wpisu edytuj

Wpis do rejestru zabytków jest działaniem administracyjnym prowadzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wniosek strony – właściciela obiektu, lub z urzędu – bez wniosku strony ani też zadeklarowanej jego zgody. Przed dokonaniem wpisu prowadzone jest postępowanie przygotowawcze polegające na gromadzeniu informacji i materiałów dokumentacyjnych, które potwierdzają wartość danego obiektu m.in. w wyniku oględzin obiektu. Postępowanie to zakończone jest wydaniem przez WKZ decyzji, która – o ile strony nie wnoszą sprzeciwu czy uwag – nabiera mocy prawnej i zabytek otrzymuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w księdze rejestru zabytków.

Struktura edytuj

Zabytek może zostać wpisany w 3 kategoriach, dla których prowadzone są odrębne księgi:

Księga rejestru zabytków składa się z następujących rubryk[11]:

  • numer rejestru,
  • wpis do rejestru,
  • przedmiot ochrony,
  • zakres ochrony,
  • miejsce położenia lub przechowywania zabytku,
  • numer księgi wieczystej,
  • numer katastru nieruchomości (dla zabytków nieruchomych i archeologicznych),
  • właściciel zabytku,
  • posiadacz zabytku,
  • skreślenie z rejestru,
  • uwagi.

Do rejestru wpisywane są kolejne zabytki. Do rejestru zabytków może być również wpisane otoczenie obiektu lub jego nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna.

Zmiany w rejestrze edytuj

Obiekt może zostać wykreślony z rejestru, gdy uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo gdy jego wartość, będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru, nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych. Z rejestru zabytków wykreśla się również obiekty, które wpisane zostały do inwentarza muzeum lub weszły w skład narodowego zasobu bibliotecznego[12]. Decyzje o skreśleniu obiektu z rejestru zabytków wydaje Generalny Konserwator Zabytków działający w imieniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Są to jednak przypadki wyjątkowe.

Rejestr zabytków jest stale uaktualniany i tak np. w roku 2006 wpłynęło 805 decyzji o wpisie do rejestru zabytków nowych obiektów lub zespołów, 65 decyzji o skreśleniu z rejestru zabytków lub ich części i 727 postanowień o zmianach dotychczasowych decyzji. Rejestr ten publikowany jest m.in. przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), dawniej Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, przy czym odpowiada stanowi z dnia aktualizacji spisu, a nie z dnia odwiedzenia strony.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Lewicki 1999 ↓, s. 375.
  2. ↑ a b c d e Gawlicki 2008 ↓, s. 56.
  3. ↑ a b Lewicki 1999 ↓, s. 377.
  4. ↑ Gawlicki 2008 ↓, s. 57.
  5. ↑ Jakub Lewicki, O początkach klasyfikacji zabytków. O wadach i zaletach polskich systemów wartościowania zabytków, „Protection of Cultural Heritage” (2), 2016, s. 94, DOI: 10.24358/ODK_2016_02_08, ISSN 2543-6422 [dostęp 2022-10-22].
  6. ↑ a b Lewicki 2013 ↓, s. 161.
  7. ↑ a b Lewicki 2013 ↓, s. 162.
  8. ↑ a b Lewicki 2013 ↓, s. 169.
  9. ↑ Lewicki 2013 ↓, s. 166.
  10. ↑ Art. 7 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2022 r. poz. 840)
  11. ↑ § 3 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. z 2021 r. poz. 56)
  12. ↑ Art. 13 Ustawy z dnia 23 lipca o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

Bibliografia edytuj

Zobacz też edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rejestr_zabytków_(Polska)&oldid=71831997”