Rekonstrukcja historyczna
Historyczne rekonstrukcje – zbiór działań, podczas których ich uczestnicy odtwarzają w strojach i za pomocą artefaktów wytworzonych współcześnie (względnie oryginalnych) konkretne wydarzenia z przeszłości (najczęściej bitwy) albo różnorodne przejawy życia w konkretnym okresie historycznym.
Wprowadzenie
edytujOdtwarzanie wydarzeń historycznych ma swą długą historię. Zapisy z czasów starożytnego Egiptu, Grecji bądź Rzymu mówią o przypominaniu dla potrzeb publicznych wielkich zwycięstw militarnych ówczesnych władców. W 1687 roku król Jakub II Stuart odtworzył oblężenie Budapesztu na polach Hounslow Heath. W czasach wojen napoleońskich regularne oddziały wojska oraz milicji inscenizowały w Hyde Parku wielkie bitwy dla mieszkańców Londynu.
Próby przenoszenia wydarzeń historycznych do współczesności w celu przybliżenia jej publiczności lub też dla samych uczestników projektów historycznych bywają określane terminem „żywej historii”, gdyż przy każdym projekcie szczególną uwagę zwraca się na dramatyzm wydarzeń oraz dbałość o zachowanie realiów. W rezultacie historyczne rekonstrukcje sprowadzają się w swej zasadniczej postaci do przedstawiania „na żywo” czynności w obrębie historycznego kontekstu. Historyk Michał Bogacki zaproponował, ażeby w języku polskim działalność taką nazywać „odtwórstwem historycznym”.
Mimo różnych argumentów merytorycznych przemawiających za przedstawioną propozycją w praktyce utrwaliły się określenia pochodne od czasownika „rekonstruować”, jak: „rekonstrukcja historyczna”, „rekonstruktor”, „grupa rekonstrukcji historycznej”. Używają ich zarówno sami rekonstruktorzy, jak media – zarówno niszowe pisma środowiskowe, jak i środki masowego przekazu – są też używane w języku potocznym.
Kryteria zainteresowań
edytujDziałania odtwórcze można systematyzować używając różnych kryteriów – jako pierwsze wymienić trzeba stosunek do nauk historycznych. Na jednym krańcu znajdą się działania odtwórcze o znamionach badań eksperymentalnych, prowadzone przez ludzi o wysokim poziomie wiedzy fachowej, dzięki którym można weryfikować hipotezy nauk historycznych i lepiej rozumieć aktorów wydarzeń z przeszłości. Na przeciwległym krańcu znajdzie się amatorska, popularna rekonstrukcja historyczna traktowana jako rozrywka i atrakcja turystyczna.
Drugie kryterium – zakres minionej rzeczywistości poddawanej działaniom odtwórczym, pozwala wyróżnić cztery typy aktywności:
- Pierwszy to tworzenie artefaktów dla potrzeb rekonstrukcji historycznej, czyli pozyskiwanie i naprawianie oryginalnych, materialnych obiektów z przeszłości (na przykład budynków, sprzętów, narzędzi, broni, pojazdów, ubrań, mundurów, zbroi) lub tworzenie od nowa obiektów jak najwierniej naśladujących przedmioty oryginalne, często przy użyciu technik i materiałów z danej epoki. Posiadanie odpowiedniego ubrania i wyposażenia ważne jest dla wszystkich odtwórców historii. Odtwarzanie materialnych przedmiotów z przeszłości można także uznawać za odrębną specjalizację, gdyż wymaga ono tak złożonych umiejętności i zajmuje tak dużo czasu, że staje się dla wielu osób główną aktywnością życiową, często, choć nie ma tu prostej reguły, stanowiącą źródło utrzymania.
- Innego rodzaju działaniem jest odtwarzanie określonych zbiorowości ludzkich z przeszłości, na przykład kręgu rycerskiego, warsztatu rzemieślniczego, trupy artystów czy oddziału wojskowego. Odbudowa wybranych fragmentów nieistniejącej w teraźniejszości tkanki społecznej polega na uczeniu się ról pełnionych przez członków historycznej zbiorowości, relacji z osobami pełniącymi inne role w grupie, kompletowaniu związanych z poszczególnymi rolami materialnych artefaktów oraz na poznawaniu sposobów posługiwania się nimi. Proces odtwarzania określonej grupy jest niezbędny, aby w trakcie
- Inscenizacji (trzeci typ działań rekonstrukcyjnych) umożliwić pokazanie, jak podobna zbiorowość funkcjonowała w praktyce, a więc np. zaprezentowanie działania dawnego warsztatu rzemieślniczego, wejścia książęcego orszaku do miasta, turnieju rycerskiego bądź ćwiczeń dawnego oddziału wojskowego.
- Czwarty typ działań stanowią rekonstrukcje bitew, zdarzeń historycznych czy obrzędów – trudne z logistycznego punktu widzenia złożone imprezy, zorganizowane według rozbudowanego scenariusza, tworzącego narracje złożone z sekwencji wydarzeń, trwające wiele godzin, a nawet dni, i wymagające zaangażowania znacznej liczby osób.
Publiczne imprezy (np. rekonstrukcje wydarzeń, defilady, pokazy, turnieje, festyny, festiwale, zloty) mają zasadnicze znaczenie dla ruchu rekonstrukcji historycznych, gdyż nowoczesne odtwórstwo powstaje z praktyki. Stanowią one forum publicznej prezentacji dorobku i zwieńczenie pracy poszczególnych grup. Są też one okazją do spotkań rekonstruktorów, do dyskusji oraz wymiany doświadczeń. Wynikiem takich konfrontacji jest określenie standardów działania, celów rozwoju poszczególnych nurtów ruchu, a także tworzenie nieformalnej hierarchii – wyłonienie liderów i grup przewodnich, o największym autorytecie i osiągnięciach.
Uczestnicy rekonstrukcji historycznych w Polsce
edytujRekonstruktorzy interesują się różnymi epokami z przeszłości. W skali światowej znaleźć można grupy zajmujące się odtwarzaniem różnorodnych okresów historycznych, od pradziejów do XXI wieku. W Polsce dotychczas ukształtowały się następujące nurty rekonstrukcji:
- antyczny (pradziejowy) – obejmujący zasadniczo okres do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego;
- wczesnośredniowieczny – dotyczący okresu od wędrówek ludów (choć często zaliczanego do poprzedniej epoki) do końca XI wieku;
- trzynastowieczny – będący epoką „długich kolczug i hełmów garnczkowych” i obejmujący czasy od końca XI wieku do początków wieku XIV;
- późnośredniowieczny (tzw. okołogrunwaldzki) – okres zasadniczo od połowy XIV do okolic roku 1420;
- schyłek średniowiecza – 1420-1500;
- siedemnastowieczny – czasy przedstawione w Trylogii Sienkiewicza;
- osiemnastowieczny (czasy saskie, czasy stanisławowskie)
- napoleoński (choć to nazwa umowna, bo w Polsce obejmuje okres od końca XVIII w.do 1831 r.);
- dwudziestowieczny, najliczniej reprezentowany przez środowiska nawiązujące do tradycji polskiej kawalerii oraz grupy odtwarzające II wojnę światową;
- współczesny – obejmujący okres od zakończenia II wojny światowej po najnowsze konflikty zbrojne XXI wieku.
Nurtami charakterystycznymi dla Polski są rekonstrukcje bitew II wojny światowej stoczonych na terytorium II Rzeczypospolitej oraz wydarzeń z okresu powstania styczniowego oraz odtwarzanie oddziałów kawalerii polskiej z okresu międzywojennego.
Działania odtwórcze skupiają się na rekonstruowaniu działań militarnych (ang. combat reenacting) lub na inscenizowaniu aktywności pokojowej (ang. living history). Oba te nurty odtwórstwa uzupełniają się i często współwystępują w ramach tych samych imprez, ale w poszczególnych krajach różne epoki oraz typy aktywności zyskują mniejszą lub większą popularność wśród rekonstruktorów. Ich zainteresowania zależą w dużym stopniu od biegu dziejów konkretnego kraju czy regionu, dlatego w Polsce rekonstrukcje militarne (zwłaszcza gdy chodzi o XX wiek) rozwijają się lepiej niż „living history”. W Stanach Zjednoczonych natomiast inscenizacje bitew są równie popularne, jak odtwarzanie aktywności pokojowej, w tym codziennej egzystencji zwykłych ludzi żyjących w przeszłości.
Największą grupę wśród uczestników rekonstrukcji historycznych stanowią osoby nie zajmujące się zawodową problematyką historyczną. Są to z reguły amatorzy, którzy traktują uprawianie żywej historii/ odtwórstwo historyczne/ rekonstrukcje historyczne jako hobby. Uczestnicy w obrębie tej grupy rekrutują się poczynając od grup młodzieżowych wraz z rodzicami, do osób starszych posiadających już doświadczenie życiowe. Wśród dorosłych uczestników przeważają studenci, z grup zawodowych zaznacza się nadreprezentacja np. strażaków, policjantów, żołnierzy zawodowych (czynnych i emerytowanych) oraz osób zajmujących się zawodowo problematyką historyczną. Z punktu widzenia postaw uczestników rdzeń ruchu stanowią stosunkowo wąskie kręgi entuzjastów, którzy (niezależnie od źródła utrzymania) traktują rekonstrukcję poważnie i profesjonalnie, regularnie uczestniczą w pracy swych grup czy stowarzyszeń, prowadzą studia nad interesującą ich epoką, kompletują ubiory, organizują wydarzenia i inscenizacje. Entuzjastycznych rekonstruktorów nie ma w Polsce zbyt wielu, ich liczba pod koniec 2006 roku nie przekraczała 5 tysięcy: nieco ponad 3000 w grupach średniowiecznych, około 300 w rekonstrukcjach napoleońskich i około 1000 w rekonstrukcjach dwudziestowiecznych. Dokładne dane nie są dostępne, gdyż w zdecentralizowanym ruchu nie są prowadzone wyliczenia statystyczne, rekonstruktorzy przemieszczają się pomiędzy środowiskami, a z entuzjastami mieszają się znacznie liczniejsi przygodni uczestnicy posiadający przynajmniej część niezbędnego uzbrojenia, sprzętu i umundurowania, lecz o aktywności sezonowej, gdyż nie uczestniczą regularnie w pracach swej grupy, ale obecni są na ważniejszych imprezach i inscenizacjach. Najluźniej związani z ruchem są czynni sympatycy, którzy rekonstrukcję traktują jako wakacyjną zabawę, pożyczając od innych uzbrojenie i stroje, ażeby sporadycznie uczestniczyć w imprezie lub w inscenizacji. Braki w wyposażeniu i uzbrojeniu sympatyków powodują, iż nie zawsze są oni dopuszczani przez zorganizowanych rekonstruktorów do pełnego udziału w imprezach.
Tematyczne publikacje
edytujDla środowisk kawaleryjskich ważnym pismem przez długi czas był „Nowy Przegląd Kawaleryjski”. W 2011 roku wydawnictwo to po przerwie zaczęto wydawać w zmienionej formie przez nową redakcję pod tytułem „Szabla i Koń”. Wiele miejsca rekonstrukcjom poświęca też miesięcznik „Odkrywca”, a „Militaria XX wieku” wiele uwagi poświęcają broni i sprzętowi wojskowemu.
Ze względu na atrakcyjność turystyczną rekonstrukcji historycznych coraz więcej publikacji Polskiej Organizacji Turystycznej poświęconym jest ich wpływowi na turystykę[1][2].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Robert Andrzejczyk , Jan Mazurczak , Paweł Pietrzyk , II Wojna Światowa w polskich muzeach i rekonstrukcjach historycznych. Wybrane obiekty i wydarzenia., Warszawa: Polska Organizacja Turystyczna, 2019, ISBN 978-83-7336-461-5 .
- ↑ Robert Andrzejczyk , Jacek Janowski , Dariusz Liwanowski , Rekonstrukcje historyczne jako produkt turystyczny. Wybrane aspekty, [w:] Robert Andrzejczyk, Andrzej Bonusiak (red.), Rekonstrukcje historyczne jako produkt turystyczny, 2019, ISBN 978-83-7996-741-4 .
Bibliografia
edytuj- Michał Bogacki, 2006, Historical reenactment jako nowy sposób prezentacji przeszłości. „Do Broni!”, nr 4, s. 34–37.
- Piotr Tadeusz Kwiatkowski, 2008, Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa. Rozdział 2.
- Dziedzictwo w akcji. Rekonstrukcja historyczna jako sposób uczestnictwa w kulturze, 2012, Praca zbiorowa, red. Tomasz Szlendak, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
- Małgorzata Skotnicka-Palka, Powtarzam powtórzone. Rekonstrukcje historyczne, „Kwartalnik Pamięć i Przyszłość” 2014, nr 4 (26), s. 62–69.
- Rekonstrukcje historyczne jako produkt turystyczny, red. Robert Andrzejczyk, Andrzej Bonusiak, Rzeszów 2019, ss. 140.
- Robert Andrzejczyk, Jan Mazurczak, Paweł Pietrzyk, II Wojna Światowa w polskich muzeach i rekonstrukcjach historycznych. Wybrane obiekty i wydarzenia, Warszawa 2019, ss. 116.