Richard Burton

aktor walijski
Ten artykuł dotyczy aktora. Zobacz też: Richard Francis Burton.

Richard Burton, właśc. Richard Walter Jenkins Jr.[1] (ur. 10 listopada 1925 w Pontrydyfen, zm. 5 sierpnia 1984 w Genewie) – walijski aktor, jeden z gwiazdorów światowego kina powojennego. Był sześciokrotnie nominowany do Oscara.

Richard Burton
Ilustracja
Richard Burton (1953)
Imię i nazwisko Richard Walter Jenkins Jr.
Data i miejsce urodzenia 10 listopada 1925
Pontrhydyfen, Neath Port Talbot, Walia
Data i miejsce śmierci 5 sierpnia 1984
Genewa, Szwajcaria
Zawód aktor, producent, reżyser
Współmałżonek

Sybil Williams
(1949–1963; rozwód)
Elizabeth Taylor
(1964–1974; rozwód)
(1975–1976; rozwód)
Suzy Miller
(1976–1982; rozwód)
Sally Hay
(1983–1984; jego śmierć)

Lata aktywności 1944–1984
podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Nagrobek Richarda Burtona na starym cmentarzu w Céligny

ŻyciorysEdytuj

Wczesne lataEdytuj

Urodził się w Pontrhydyfen w hrabstwie Neath Port Talbot, w południowej Walii. Był dwunastym z trzynaściorga dzieci biednego walijskiego górnika Richarda Waltera Jenkinsa Sr. (1876–1957) i Edith Maude Jenkins (z domu Thomas; 1883–1927)[2], która pracowała jako barmanka w pubie Miner’s Arms, gdzie poznała swojego przyszłego męża. Richard miał zaledwie dwa lata, kiedy – sześć dni po urodzeniu Grahama, trzynastego dziecka rodziny – jego matka zmarła. Jej śmierć była wynikiem zakażeń poporodowych. Po śmierci matki, jego starsza siostra Richarda Cecilii i jej mąż Elfed James, także górnik, wzięli go pod opiekę do dzielnicy podmiejskiej Port Talbot w Taibach, gdzie zamieszkał z ich dwiema córkami, Marian i Rhianon. Inną ważną postacią w wczesnym życiu Richarda był o 19 lat starszy brat Ifor, górnik, który w młodym Richardzie rozwijał pasję do rugby. Pomimo że Richard grał również w krykieta, tenisa i tenisa stołowego, piłka nożna i rugby stały się jego największym zainteresowaniem[3].

W wieku od pięciu do ośmiu lat uczęszczał do Eastern Primary School, a następnie od 8 do 12 lat do tej samej szkoły dla chłopców. W marcu 1937 r. został przyjęty do Port Talbot Secondary School, gdzie zainteresował się czytaniem poezji, literaturą angielską i walijską. Dorabiał m.in. jako doręczyciel gazet. Dzięki pomocy Philipa Burtona otrzymał stypendium na Uniwersytecie Oksfordzki, gdzie studiował aktorstwo[4].

KarieraEdytuj

Swoje nazwisko przyjął od swojego byłego nauczyciela, Philipa Burtona. W 1943 roku wystąpił jako profesor Henry Higgins w szkolnym przedstawieniu George’a Bernarda Shawa Pigmalion. Romans w pięciu aktach. Potem 22 listopada 1943 roku trafił do Royal Court Theatre w Liverpoolu w spektaklu Druidzi (The Druid's Rest) w niewielkiej roli starszego brata, Glana, a następnie w styczniu 1944 roku do St Martin’s Theatre w Londynie. W czasie II wojny światowej wstąpił do Royal Navy. Rozpoczął swoją karierę aktorską od udziału jako Morgan Evans w filmie telewizyjnym BBC Kukurydza jest zielona (The Corn Is Green, 1946). Potem zadebiutował na kinowym ekranie w dwóch dramatach: Ostatnie dni Dolwyn (The Last Days of Dolwyn, 1949) jako Gareth z Edith Evans i Teraz Barabas (Now Barabbas, 1949) jako Paddy u boku Cedrica Hardwicke'a. Pod koniec lat pięćdziesiątych pojawiał się w kilku brytyjskich filmach.

Od 1949 grał w teatrach, głównie w rolach szekspirowskich, które krytycy i publiczność bardzo wysoko oceniali. W 1951 roku otrzymał Theatre World Award za występ w inscenizacji Christophera Fry The Lady’s Not for Burning, a za rolę króla Artura w broadwayowskim Alana Jaya Lernera Camelot (1960) zdobył Tony Award[5].

Jednak prawdziwą popularność i nominację do Oscara przyniosły mu role w filmach amerykańskich Henry’ego Kostera: dreszczowcu Moja kuzynka Rachela (My Cousin Rachel, 1952) w roli Philipa Ashleya (Złoty Glob) z Olivią de Havilland i biblijnym dramacie Tunika (The Robe, 1953) jako Marcellus Gallio. Był Winstonem Churchillem w serialu dokumentalnym American Broadcasting Company The Valiant Years (1960). Gwiazdorem światowego formatu uczyniła go kreacja Marka Antoniusza w megaprodukcji Joseph L. Mankiewicz Kleopatra (Cleopatra, 1963) z Elizabeth Taylor.

W 1970 roku został uhonorowany Orderem Imperium Brytyjskiego, przyznawanym obywatelom brytyjskim, którzy przyczynili się do rozsławienia Wielkiej Brytanii na całym świecie.

Kolejne nominacje do Oscara zdobył za postać Thomasa Becketa w dramacie historycznym Becket (1964) z Johnem Gielgudem i Peterem O’Toole, jako brytyjski szpieg Alec Leamas w dreszczowcu Martina Ritta Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy (The Spy Who Came in from the Cold, 1965), jako George w czarnej komedii Mike’a Nicholsa Kto się boi Virginii Woolf? (Who’s Afraid of Virginia Woolf?, 1966) wg Edwarda Albee, za rolę króla Anglii Henryka VIII w dramacie kostiumowym Charlesa Jarrotta Anna tysiąca dni (Anne of the Thousand Days, 1969) oraz jako wybitny lekarz psychiatra Martin Dysart w dramacie psychologicznym Sidneya Lumeta Jeździec (Equus, 1977) wg sztuki Petera Shaffera Equus.

W latach 70. grywał głównie w filmach sensacyjnych, w tym Powstrzymać Rommla (Raid on Rommel, 1970) jako kpt. Alex Foster, Tylko dla orłów (Where Eagles Dare, 1971), Człowiek klanu (Klansman, 1974) lub Dzikie gęsi (The Wild Geese, 1978) jako pułkownik Allen Faulkner. Jego ostatnią wielką rolą była kreacja O’Briena w filmie 1984 (Nineteen Eighty-Four, 1984). Widać w niej było walkę aktora z postępującą chorobą. Jego organizm był wyniszczony przez alkohol i papierosy. Jednak Burton z uporem ignorował zalecenia lekarzy. Zmarł 5 sierpnia 1984 roku w Genewie w Szwajcarii. Miał 58 lat.

Życie osobisteEdytuj

Był pięciokrotnie żonaty. 5 lutego 1949 roku poślubił Sybil Williams[6]. Mieli dwie córki, Kate (ur. 10 września 1957)[7] i Jessicę (ur. 1959), która cierpiała na autyzm[8]. 5 grudnia 1963 roku doszło do rozwodu.

Do historii przeszedł jego burzliwy romans z ikoną kina Elizabeth Taylor[9], z którą ożenił się 15 marca 1964 roku. Mieli córkę Lizę Todd (ur. 6 sierpnia 1957)[10]. Obydwoje wystąpili później jako para aktorska w 9. filmach, które były olbrzymimi sukcesami kasowymi, w tym Poskromienie złośnicy (The Taming of the Shrew, 1966). Para rozwiodła się w 26 czerwca 1974 roku, po raz kolejny pobrała 10 października 1975 i rok później – 29 lipca 1976 – rozstała na zawsze.

21 sierpnia 1976 roku poślubił Susan Hunt, z którą się rozwiódł w roku 1982. Po raz ostatni wziął ślub 3 lipca 1983 roku z Sally Hay.

Chorował na hemofilię[11].

FilmografiaEdytuj

ReżyserEdytuj

AktorEdytuj

ProducentEdytuj

Występy gościnneEdytuj

Zdjęcia archiwalneEdytuj

Występy nie wymienione w czołówceEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Richard Burton (ang.). Listal. [dostęp 2017-03-21].
  2. ↑ Richard Burton (tur.). Sinemalar.com. [dostęp 2017-03-21].
  3. ↑ Richard Burton, CBE – Genealogy (ang.). Geni. [dostęp 2017-03-21].
  4. ↑ Richard Burton (1925–1984) (ang.). Find A Grave Memorial. [dostęp 2017-03-21].
  5. ↑ Maureen Dowd (1984-08-06): Richard Burton, 58, is Dead; Rakish Stage and Screen Star (ang.). The New York Times. [dostęp 2014-08-08].
  6. ↑ Sybil Williams Christopher (1929-2013) (ang.). Find A Grave Memorial. [dostęp 2017-03-21].
  7. ↑ Kate Burton w bazie IMDb (ang.)
  8. ↑ Sybil Williams w bazie IMDb (ang.)
  9. ↑ Elizabeth Taylor (1932-2011) (ang.). Find A Grave Memorial. [dostęp 2017-03-21].
  10. ↑ Liza Todd w bazie IMDb (ang.)
  11. ↑ Burton, a Bleeder, Sets Up Fund To Help Find a Hemophilia Cure (Published 1964), „The New York Times”, 17 czerwca 1964, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-01-16] (ang.).

BibliografiaEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Burton&oldid=64312935”