Wikipedia

Richard Burton

aktor walijski (1925–1984)
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 8 mar 2025. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.
Ten artykuł dotyczy aktora. Zobacz też: Richard Francis Burton.

Richard Burton, właśc. Richard Walter Jenkins jr[1] (ur. 10 listopada 1925 w Pontrydyfen, zm. 5 sierpnia 1984 w Genewie) – walijski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, jeden z gwiazdorów światowego kina powojennego. Był sześciokrotnie nominowany do Oscara.

Richard Burton
Ilustracja
Richard Burton (1955)
Imię i nazwisko

Richard Walter Jenkins jr

Data i miejsce urodzenia

10 listopada 1925
Pontrhydyfen

Data i miejsce śmierci

5 sierpnia 1984
Genewa

Zawód

aktor

Współmałżonek

Sybil Williams
(1949–1963; rozwód)
Elizabeth Taylor
(1964–1974; rozwód)
(1975–1976; rozwód)
Suzy Miller
(1976–1982; rozwód)
Sally Hay
(1983–1984; jego śmierć)

Lata aktywności

1944–1984

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj

Wczesne lata

edytuj

Urodził się w Pontrydyfen w hrabstwie Neath Port Talbot, w południowej Walii. Był 12 z 13 dzieci biednego górnika Richarda Waltera Jenkinsa Sr. (1876–1957) i Edith Maude Jenkins (z domu Thomas; 1883–1927)[2], która pracowała jako barmanka w pubie „Miner’s Arms” (w którym poznała swojego przyszłego męża). Richard miał zaledwie dwa lata, kiedy – sześć dni po urodzeniu Grahama, najmłodszego dziecka rodziny – jego matka zmarła wskutek zakażeń poporodowych. Po śmierci matki jego starsza siostra Richarda Cecilii i jej mąż Elfed James, także górnik, wzięli go pod opiekę do dzielnicy podmiejskiej Port Talbot w Taibach, gdzie zamieszkał z ich dwiema córkami, Marian i Rhianon. Inną ważną postacią we wczesnym życiu Richarda był starszy o 19 lat brat Ifor, też górnik, który w młodym Richardzie rozwijał pasję do rugby. Pomimo że Richard grał również w krykieta, tenisa i tenisa stołowego, to piłka nożna i rugby stały się jego największym zainteresowaniem[3].

W wieku od pięciu do ośmiu lat uczęszczał do Eastern Primary School, a następnie od 8 do 12 lat do tej samej szkoły dla chłopców. W marcu 1937 został przyjęty do Port Talbot Secondary School, gdzie zainteresował się czytaniem poezji, literaturą angielską i walijską. Dorabiał, pracując m.in. jako doręczyciel gazet. Dzięki pomocy nauczyciela aktorstwa Philipa Burtona, który go adoptował i od którego w późniejszym okresie przejął nazwisko, otrzymał stypendium na Uniwersytecie Oksfordzkim. Studiował tam aktorstwo[4][5].

Kariera

edytuj

W 1943 wystąpił jako profesor Henry Higgins w szkolnym przedstawieniu George’a Bernarda Shawa Pigmalion. Romans w pięciu aktach. 22 listopada 1943 trafił do Royal Court Theatre w Liverpoolu w spektaklu Druidzi (The Druid's Rest) w niewielkiej roli starszego brata, Glana, a następnie w styczniu 1944 do St Martin’s Theatre w Londynie. W czasie II wojny światowej wstąpił do Royal Navy.

Karierę aktorską rozpoczął od udziału jako Morgan Evans w filmie telewizyjnym BBC Kukurydza jest zielona (The Corn Is Green, 1946). Potem zadebiutował na kinowym ekranie w dwóch dramatach: Ostatnie dni Dolwyn (The Last Days of Dolwyn, 1949) jako Gareth z Edith Evans i Teraz Barabas (Now Barabbas, 1949) jako Paddy u boku Cedrica Hardwicke'a. Pod koniec lat 50. pojawiał się w kilku brytyjskich filmach.

Od 1949 grał w teatrach, głównie w rolach szekspirowskich, które krytycy i publiczność wysoko oceniali. W 1951 otrzymał Theatre World Award za występ w inscenizacji Christophera Fry The Lady’s Not for Burning, a za rolę króla Artura w broadwayowskim Alana Jaya Lernera Camelot (1960) zdobył Tony Award[6].

Największość popularność i nominację do Oscara przyniosły mu role w filmach amerykańskich Henry’ego Kostera: dreszczowcu Moja kuzynka Rachela (My Cousin Rachel, 1952) w roli Philipa Ashleya (Złoty Glob) z Olivią de Havilland i biblijnym dramacie Tunika (The Robe, 1953) jako Marcellus Gallio. Był Winstonem Churchillem w serialu dokumentalnym American Broadcasting Company The Valiant Years (1960). Gwiazdorem światowego formatu uczyniła go kreacja Marka Antoniusza w megaprodukcji Josepha L. Mankiewicza Kleopatra (Cleopatra, 1963) z Elizabeth Taylor[7].

W 1970 został uhonorowany Orderem Imperium Brytyjskiego.

Kolejne nominacje do Oscara zdobył za postać Thomasa Becketa w dramacie historycznym Becket (1964) z Johnem Gielgudem i Peterem O’Toole, jako brytyjski szpieg Alec Leamas w dreszczowcu Martina Ritta Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy (The Spy Who Came in from the Cold, 1965), jako George w czarnej komedii Mike’a Nicholsa Kto się boi Virginii Woolf? (Who’s Afraid of Virginia Woolf?, 1966) wg Edwarda Albee’ego, za rolę króla Anglii Henryka VIII w dramacie kostiumowym Charlesa Jarrotta Anna tysiąca dni (Anne of the Thousand Days, 1969) oraz jako wybitny lekarz psychiatra Martin Dysart w dramacie psychologicznym Sidneya Lumeta Jeździec (Equus, 1977) wg sztuki Petera Shaffera Equus. W latach 70. grywał głównie w filmach sensacyjnych, w tym Powstrzymać Rommla (Raid on Rommel, 1970) jako kpt. Alex Foster, Tylko dla orłów (Where Eagles Dare, 1971), Człowiek klanu (Klansman, 1974) lub Dzikie gęsi (The Wild Geese, 1978) jako pułkownik Allen Faulkner.

Jego ostatnią rolą była kreacja O’Briena w filmie 1984 (Nineteen Eighty-Four, 1984), w którym widać było zmagania aktora z postępującą chorobą (hemofilią). Choć jego organizm był wyniszczony przez alkohol i papierosy, aktor z uporem ignorował zalecenia lekarzy. Zmarł wskutek wylewu 5 sierpnia 1984 w swojej willi Celigny w Genewie; miał 58 lat[8].

Życie prywatne

edytuj
 
Nagrobek Richarda Burtona na starym cmentarzu w Céligny

Był pięciokrotnie żonaty. 5 lutego 1949 poślubił Sybil Williams[9]. Mieli dwie córki, Kate (ur. 10 września 1957)[10] i Jessicę (ur. 1959), która cierpiała na autyzm[11]. 5 grudnia 1963 doszło do rozwodu.

Do historii przeszedł jego burzliwy romans z ikoną kina Elizabeth Taylor[12], którą poznał w 1962 na planie filmu Kleopatra[7]. Pobrali się 15 marca 1964 i mieli córkę Lizę Todd (ur. 6 sierpnia 1957)[13]. Małżonkowie wystąpili jako para aktorska w dziewięciu filmach, m.in. w Z życia VIP-ów (1963), Brodziec (1965), Kto się boi Virginii Woolf? (1966), Haiti – wyspa przeklęta (1967), Poskromieniu złośnicy (1967) i Boom (1968)[14]. Miał romans z Elżbietą Karadziordziewić (ur. 1936), co doprowadziło do rozpadu jego małżeństwa 26 czerwca 1974[15]. Po raz kolejny poślubił Taylor 10 października 1975 i rok później, 29 lipca 1976, definitywnie się rozstali.

21 sierpnia 1976 poślubił Susan Hunt, z którą wziął rozwód w 1982. Po raz ostatni wziął ślub 3 lipca 1983 z Sally Hay.

Chorował na hemofilię[16].

Filmografia

edytuj

Aktor

edytuj

Producent

Występy gościnne

Reżyser

Zdjęcia archiwalne

Występy nie wymienione w czołówce

Nagrody

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Richard Burton. Listal. [dostęp 2017-03-21]. (ang.).
  2. ↑ Richard Burton. Sinemalar.com. [dostęp 2017-03-21]. (tur.).
  3. ↑ Richard Burton, CBE – Genealogy. Geni. [dostęp 2017-03-21]. (ang.).
  4. ↑ Peter Beresford: Hollywood. Romanse i skandale. Ring, 1991, s. 140. OCLC 830999173. (pol.).
  5. ↑ Richard Burton (1925–1984). Find a Grave Memorial. [dostęp 2017-03-21]. (ang.).
  6. ↑ Maureen Dowd (1984-08-06): Richard Burton, 58, is Dead; Rakish Stage and Screen Star. The New York Times. [dostęp 2014-08-08]. (ang.).
  7. ↑ a b Gressor i Cook 2005 ↓, s. 262.
  8. ↑ Gressor i Cook 2005 ↓, s. 265.
  9. ↑ Sybil Williams Christopher (1929-2013). Find a Grave Memorial. [dostęp 2017-03-21]. (ang.).
  10. ↑ Kate Burton w bazie IMDb (ang.)
  11. ↑ Sybil Williams w bazie IMDb (ang.)
  12. ↑ Elizabeth Taylor (1932-2011). Find a Grave Memorial. [dostęp 2017-03-21]. (ang.).
  13. ↑ Liza Todd w bazie IMDb (ang.)
  14. ↑ Gressor i Cook 2005 ↓, s. 263.
  15. ↑ Judith Weinraub, THE PRINCESS'S AWAKENING, „The Washington Post”, 12 lipca 1991, ISSN 0190-8286 [dostęp 2022-12-07] (ang.).
  16. ↑ Burton, a Bleeder, Sets Up Fund To Help Find a Hemophilia Cure (Published 1964), „The New York Times”, 17 czerwca 1964, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  17. ↑ ang. The Spy Who Came In from the Cold
  18. ↑ ang. What’s New, Pussycat
  19. ↑ ang. Steiner – Das eiserne Kreuz, 2. Teil
  20. ↑ ang. What’s New, Pussycat

Bibliografia

edytuj
  • Jan Słodowski, Andrzej Roman: Gwiazdy światowego kina. Leksykon. Warszawa: Editions Spotkania, 1992. ISBN 83-85195-83-1.
  • Megan Gressor, Kerry Cook: Największe romanse wszech czasów. Bożenna Stokłosa (tłum.). Klub Dla Ciebie, 2005. ISBN 83-7404-194-3.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Burton&oldid=76182604”