Romain Gary

francuski pisarz i dyplomata

Romain Gary, właśc. Roman Kacew (ros. Роман Кацев), tworzył również pod pseudonimem Émile Ajar (ur. 8 maja?/21 maja 1914 w Moskwie[1] lub Wilnie[2], zm. 2 grudnia 1980 w Paryżu) – francuski pisarz pochodzenia żydowskiego i rosyjskiego, scenarzysta i reżyser filmowy, dyplomata.

Romain Gary
Роман Кацев
Émile Ajar, Fosco Sinibaldi, Shatan Bogat
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

8 maja?/21 maja 1914
Moskwa lub Wilno

Data i miejsce śmierci

2 grudnia 1980
Paryż

Język

francuski

Dziedzina sztuki

literatura, film

Ważne dzieła
  • Korzenie nieba
  • Edukacja europejska
  • Życie przed sobą
podpis
Odznaczenia
Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Zwycięstwa (Francja) Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja) Medal Ruchu Oporu (Francja) Insigne des blessés militaires (Francja)
Nagrody
Nagroda Goncourtów
1956 Korzenie nieba
1975 Życie przed sobą
Strona internetowa
Tablica pamiątkowa na ścianie budynku w Wilnie, w którym mieszkał Gary

Życiorys edytuj

Według Tadeusza Kowzana Roman Kacew urodził się w Moskwie. Dokumenty znalezione w 2014 potwierdzają jednak Wilno jako miejsce narodzin[2][3]. Jego matka, Nina Kacew, uciekła wraz z jedynym synem z bolszewickiej Rosji i w 1923 r. zamieszkała w Wilnie, ówcześnie w Polsce. Prowadziła tam pracownię krawiecką przy Wielkiej Pohulance 16[1].

W 1926 r. Kacew z matką przeniósł się do Warszawy, a stamtąd w 1927 do Nicei. Studiował prawo w Aix-en-Provence i w Paryżu. Gdy wybuchła II wojna światowa, wstąpił do francuskich sił zbrojnych, w których po ukończeniu oficerskiej szkoły lotniczej służył jako pilot. Po zajęciu Francji przez Niemców uciekł do Anglii, gdzie pod dowództwem de Gaulle’a służył w siłach Wolnej Francji (latał na bombowcach). Po wojnie rozpoczął karierę dyplomatyczną. W 1952 został mianowany francuskim delegatem przy Narodach Zjednoczonych, a w 1956 konsulem generalnym Francji w Los Angeles. Pełnił również misje na francuskich placówkach dyplomatycznych w Szwajcarii, Boliwii i Bułgarii. Dużo podróżując, kilkakrotnie odwiedzał Polskę, którą darzył szczególnym sentymentem i do której „do końca życia żywił serdeczną przyjaźń”[4]. Był gorącym zwolennikiem gaullizmu, co później miało wpływ na negatywną postawę wielu krytyków literackich wobec jego twórczości. Zmarł śmiercią samobójczą.

Zasiadał w jury konkursu głównego na 15. MFF w Cannes (1962). Odznaczony m.in. orderem Compagnon de la Libération za walki w czasie II wojny światowej i Legią Honorową nadanymi mu osobiście przez de Gaulle’a.

Twórczość edytuj

Pierwszą swoją powieść, Éducation européenne, wydał w 1945 r. Na jego literacką twórczość składa się ogółem ponad 30 powieści, a także wiele esejów i opowiadań. Romain Gary jako jedyny otrzymał dwukrotnie prestiżową Nagrodę Goncourta, mimo że może ona być przyznana danemu autorowi tylko raz. Po raz pierwszy otrzymał ją w 1956 za powieść Korzenie nieba (Les racines du ciel), a po raz drugi w 1975 za Życie przed sobą (La vie devant soi), wydaną pod pseudonimem Émile Ajar. Ta ostatnia powieść zaliczana jest dzisiaj do najcenniejszych dokonań prozy francuskiej drugiej połowy XX w.[4] Publikował również jako Fosco Sinibaldi i Shatan Bogat, a używając tych pseudonimów chciał udowodnić niechętnym mu krytykom, że ich opinie są niesłuszne. Tożsamość Émile’a Ajara została ujawniona dopiero w wydanej pośmiertnie książce Vie et mort d’Émile Ajar. Przez pięć lat za autora powieści uznawano kuzyna Gary’ego, Paula Pavlowitcha, który grał tę rolę na prośbę prawdziwego autora. Pod tym samym pseudonimem Gary wydał również trzy inne powieści. Na podstawie jego książek powstało kilka filmów. Sam był również autorem kilku scenariuszy filmowych. W 1971 wyreżyserował film Kill!

Jego książki na język polski tłumaczyli: Jan Kott, Maria Braunstein, Agnieszka Daniłowicz-Grudzińska, Janina Karczmarewicz-Fedorowska, Jerzy Pański, Krystyna Szeżyńska-Maćkowiak, Józef Waczków, Krystyna Byczewska.

Romain Gary był też autorem „teorii politologicznej”, która mówiła, że w Związku Radzieckim po łysym przywódcy zawsze przychodzi owłosiony[5].

Życie osobiste edytuj

Romain Gary był dwukrotnie żonaty: najpierw z brytyjską dziennikarką Lesley Blanch (1944–1961), później z amerykańską aktorką Jean Seberg (1962–1970). Z drugiego małżeństwa pozostawił syna Alexandre Diego (ur. 1963). Po samobójczej śmierci byłej żony w 1979 Gary popadł w depresję i rok później – strzałem w usta – również odebrał sobie życie.

Dorobek literacki edytuj

Jako Romain Gary edytuj

  • Edukacja europejska (Éducation européenne(inne języki), 1945, wyd. pol. 1997)
  • Tulipe (1946)
  • Le grand vestiaire (1949)
  • Les couleurs du jour (1952)
  • Korzenie nieba (Les racines du ciel(inne języki), 1956, wyd. pol. 1967) – otrzymała nagrodę Goncourt
  • Obietnica poranka (La promesse de l’aube(inne języki), 1960, wyd. pol. 1964, autobiografia)
  • Johnie Cœur (1961)
  • Gloire à nos illustres pionniers (1962, opowiadania)
  • Lady L. (1963, wyd. pol. 2022)[6]
  • The ski bum (1965)
  • Pour Sganarelle (1965, eseje literackie)
  • Zjadacze gwiazd (Les mangeurs d’étoiles, 1966, wyd. pol. 1970)
  • La danse de Gengis Cohn (1967)
  • La tête coupable (1968)
  • Adieu Gary Cooper (1969)
  • Biały pies (Chien blanc, 1970, wyd. pol. 1997)
  • Les trésors de la Mer Rouge (1971)
  • Europa (1972)
  • Les enchanteurs (1973)
  • La nuit sera calme (1974, wywiad)
  • Au-delà de cette limite votre ticket n’est plus valable (1975)
  • Blask kobiecości (Clair de femme, 1977, wyd. pol 1997)
  • Charge d'âme (1977)
  • La bonne moitié (1979)
  • Les clowns lyriques (1979)
  • Latawce (Les cerfs-volants, 1980, wyd. pol. 2020)[7]
  • Vie et mort d’Émile Ajar (1981, pośmiertnie)
  • Człowiek z gołębiem (L’homme à la colombe, 1984, wersja pośmiertna, wyd. pol. 1998)

Jako Émile Ajar edytuj

  • Pieszczoch (Gros-Câlin, 1974, wyd. pol. 1993)
  • Życie przed sobą (La vie devant soi, 1975, wyd. pol. 1978) – otrzymała Prix Goncourt
  • Pseudo (1976)
  • Lęki króla Salomona (L’Angoisse du roi Salomon, 1979, wyd. pol. 1982)

Jako Fosco Sinibaldi edytuj

  • L’homme à la colombe (1958)

Jako Shatan Bogat edytuj

  • Czternaście głów Stefanii (Les têtes de Stéphanie, 1974, wyd. pol. 1993)[8]

Filmografia edytuj

Reżyser
  • Les oiseaux vont mourir au Pérou (1968)
  • Kill! (1971)

Przypisy edytuj

  1. a b Tadeusz Kowzan: Francja w Wilnie od XV do XX stulecia. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 2003, s. 63–66. ISBN 978-83-87865-32-0. Według autora Romain Gary, darząc Wilno szczególnym sentymentem, niejednokrotnie podawał to miasto jako swoje miejsce urodzenia, stąd figuruje ono w wielu dokumentach.
  2. a b Myriam Anissimov: Romain Gary l’enchanteur. Paris: Textuel, 2010, s. 192. Wilno jako miejsce urodzenia autora widniej także w wielu edycjach powieści Gary’ego, m.in. w pierwszym polskim wydaniu Edukacji europejskiej z 1997.
  3. am: Wilno: odnaleziono dokumenty należące do matki Romaina Gary’ego. Booklips.pl, 6 października 2014. [dostęp 2015-01-10].
  4. a b Romain Gary: Edukacja europejska (nota biograficzna). Warszawa: Wiedza i Życie, 1997. ISBN 83-7184-840-4.
  5. Michaił Heller: Historia imperium rosyjskiego. Warszawa: KiW, 2000, s. 482. ISBN 83-05-131-67-X.
  6. Romain Gary, Lady L., Warszawa: Prószyński i S-ka, 2022, ISBN 978-83-8295-028-1, OCLC 1325601923 [dostęp 2022-07-04].
  7. Romain Gary, Latawce, Warszawa: Prószyński Media/Prószyński i S-ka, 2020, ISBN 978-83-8169-326-4, OCLC 1199649829 [dostęp 2022-07-04].
  8. Romain Gary, Czternaście głów Stefanii, Warszawa: Alfa, 1993, ISBN 83-7001-432-1, OCLC 29700476 [dostęp 2022-07-04].

Linki zewnętrzne edytuj