Rumianek pospolity

gatunek rośliny

Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi ze strefy umiarkowanej ciepłej Starego Świata, rozprzestrzeniony został na północ wraz z uprawami (stąd występuje w Polsce jako archeofit). Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, Azji (z wyjątkiem jej części południowej) oraz w północnej Afryce. Jako introdukowany rośnie w Ameryce Północnej i Południowej, Australii oraz w niektórych krajach strefy międzyzwrotnikowej w Afryce i Azji[4]. W Polsce gatunek rozpowszechniony, rzadszy lub lokalnie brak go w górach i na północnym wschodzie[5].

Rumianek pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

Matricaria

Gatunek

rumianek pospolity

Nazwa systematyczna
Matricaria chamomilla L.
Sp. pl. 2:891. 1753
Synonimy
  • Chamomilla recutita (L.) Rauschert
  • Matricaria recutita L.[3]
Kwitnący rumianek pospolity
Przekrój przez koszyczek z pustym i stożkowatym dnem kwiatostanowym

Nazewnictwo

edytuj

Dotychczas w piśmiennictwie naukowym zazwyczaj podawano dla tego gatunku nazwę Chamomilla recutita (L.) Rauschert, takiej też nazwy używa Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski[6]. Jednak według nowszych ujęć taksonomicznych nazwa ta jest błędna, a gatunek ten należy do rodzaju Matricaria[3][4].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Roślina zielna o pędzie nagim (czasem pod kwiatostanami występują nieliczne włoski), cechującym się silnym, charakterystycznym zapachem. Łodyga zwykle rozgałęziona, bruzdowana, naga, dorastająca do 50 cm wysokości. Cała roślina wydziela silny, aromatyczny zapach[7].
Liście
Skrętoległe, siedzące, z nasadą nieco obejmującą łodygę. Blaszka w zarysie podługowata, zwykle do 4 cm, rzadziej do 6 cm długa i do 1,5 cm szeroka. Dwu- lub trzykrotnie pierzastosieczna. Łatki równowąskie, do ok. 0,5 mm szerokie, ostro zakończone[7].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki o średnicy 1–2 cm. Dno kwiatostanowe stożkowate, wewnątrz puste. Okrywa z listkami w 2–3 szeregach, do 4 mm długości, podługowatymi do nieco łopatkowatych, zaokrąglonych na szczycie, pośrodku zielono-brązowe, dookoła szeroko obłonione. Brzeżne kwiaty języczkowate, żeńskie, białe, w liczbie od 9 do 15, długości ok. 1 cm, w miarę przekwitania odginające się mocno w dół. Wewnątrz koszyczka znajdują się kwiaty rurkowate, obupłciowe, żółte, o długości do 2 mm i z 5 ząbkami. Znamiona są pomarańczowe[7].
Owoce
Podłużne niełupki długości ok. 1 mm, odwrotnie jajowate, nieco wygięte, brunatne, z pięcioma białawymi żeberkami, przy czym na stronie grzbietowej gładkie i zaokrąglone. Kielich zachowuje się jako wąski, błoniasty rąbek[7].
Gatunek podobny
Podobna do rumianku jest maruna bezwonna także rosnąca na polach. Maruna różni się m.in. brakiem zapachu, półkulistym i pełnym wewnątrz dnem kwiatostanu oraz wyprostowanymi owocami[8].

Biologia i ekologia

edytuj

Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do sierpnia. Kwiaty zapylane są przez owady, ale jeśli do tego nie dojdzie następuje samozapylenie[9].

Najlepiej rośnie na glebach żyznych, gliniastych glebach zasobnych w związki azotu. Jest wskaźnikiem gleb lekko kwaśnych[9]. Występuje na polach, w ogrodach, na przydrożach i innych siedliskach ruderalnych[9][7]. W uprawach rolnych jest chwastem. Jest rośliną długiego dnia, światłolubną. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Aphano-Matricarietum[10].

Zastosowanie

edytuj
Surowiec zielarski
Kwiat rumianku (Matricariae flos) – wysuszone koszyczki o zawartości minimum 4 ml/kg olejku eterycznego oraz nie mniej niż 0,25% 7–glukozydu apigeniny(inne języki)[11]. W skład olejku wchodzi chamazulen(inne języki), α-bisabolol(inne języki), spiroeter. Surowiec zawiera także flawonoidy, związki kumarynowe, śluz, cholinę, sole mineralne.
Działanie
W medycynie i kosmetyce używa się olejku. Najczęściej jest stosowany doustnie jako środek przeciwzapalny i przeciwskurczowy układu pokarmowego, ma też działanie przeciwalergiczne. Użyty zewnętrznie przeciwdziała stanom zapalnym skóry. Stosowany wewnętrznie w nieżycie jelit i żołądka, zewnętrznie na owrzodzenia skóry, hemoroidy, rumień, oparzenia słoneczne i termiczne I i II stopnia.

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  4. a b Matricaria chamomilla L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-16].
  5. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 156, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  6. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. a b c d e Elżbieta Pancer-Kotejowa, Matricaria L., Rumianek, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 257.
  8. Lucjan Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2 popr. i unowocześnione, 2 dodruk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 458, 481, ISBN 83-01-14342-8.
  9. a b c Jakub Mowszowicz, Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 89, ISBN 83-02-00322-0.
  10. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 100. ISBN 83-01-14439-4.
  11. Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.