Rusini Panońscy

Rusini Panońscy (rusiń. Руснаци lub Русини, serb.-chorw. Rusini / Русини) – słowiańska grupa etniczna żyjąca w Serbii i Chorwacji, gdzie są oficjalnie uznawani za mniejszość narodową. Wywodzą się z rusińskich społeczności zamieszkujących ukraińskie Zakarpacie, północno-wschodnią Słowację, północną Rumunię, północno-wschodnie Węgry i południowo-wschodnią Polskę.

Rusini Panońscy

Руснаци, Русини

Populacja	20 tys.
Miejsce zamieszkania	Serbia, Chorwacja
Język	rusiński
Religia	grekokatolicyzm
Grupa	Rusini

Główną cechą odróżniającą Rusinów Panońskich od reszty Rusinów jest język – mowa Rusinów w Panonii zawiera znacznie więcej zapożyczeń z języków zachodniosłowiańskich.

Region zamieszkania

Rusini zamieszkują przede wszystkim autonomiczną historyczną Baczkę w autonomicznym okręgu serbskiej Wojwodiny. Mieszka tam 11 483 osób deklarujących się jako Rusini Panońscy (według danych z 2022 r.), a ich język jest jednym z 6 oficjalnych języków Wojwodiny. Wieś Ruski Krstur w gminie Kula jest uznawana za kulturowe centrum tej społeczności. Wielu zamieszkuje także Nowy Sad. Znajduje się tam greckokatolicka świątynia pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, której budowę rozpoczęto w 1820, a ukończono między latami 1834–1837. Inne wsie, w których większość stanowią Rusini, to Kucura w gminie Vrbas i Bikić Do w gminie Šid. Wspólnoty rusińskie zamieszkują również chorwacki Srem, gdzie stanowią większość we wsi Petrovci w gminie Bogdanovci.

Historia

Ludność historycznego Banatu i Baczki została zdziesiątkowana w czasie podboju Półwyspu Bałkańskiego przez Imperium Osmańskie. Rusini Panońscy przybyli na te ziemie wraz z osadnikami niemieckimi, węgierskimi i słowackimi z terenów dzisiejszej Słowacji i Węgier w ramach planowej kolonizacji prowadzona przez władze habsburskie, chcące na nowo zaludnić urodzajne tereny odebrane państwu tureckiemu na mocy traktatu karłowickiego i požarevackiego.

Pierwszymi Rusinami na tych ziemiach byli – według pochodzącego z 1746 roku Spisu z Kuli – Janko i Petro Homa oraz Janko Makovicki. Jednakże oficjalną datą rozpoczęcia rusińskiego osadnictwa jest 17 stycznia 1751, kiedy to zarządca Baczki, Franz Joseph de Redl podpisał umowę z Mihajlo Munkacim ze wsi Červenovo z komitatu Bereg o nadaniu 200 greckokatolickim, rusińskim rodzinom ziemi w Krsturze (rus. Керестур). Krstur był serbską wsią opuszczoną w 1741, gdy jego mieszkańcy przenieśli się do Čelareva. Ten sam zarządca podpisał jeszcze jedną umowę, 15 maja 1763, tym razem z Petro Kisem z Krstura, o nadaniu ziemi 150 Rusinom w Kucurze.

Wraz ze wzrostem populacji i kurczeniem się zasobów rolnych, część rodzin z Krstura i Kucury przenosiła się do Nowego Sadu. Migracja ta miała miejsce na przełomie 1766/1767. Późnej Rusini osiedlali się także w Šidzie, Vajsce, a na początku XIX wieku także w Vukovarze i Iloku (obecnie w Chorwacji). W Petrovcach, również w Chorwacji, Rusini zaczęli się osiedlać w 1833, w Bačincach zaś rok później.

Na terenie całego rejonu, który był wówczas południową częścią habsburskiego Królestwa Węgier, według spisu z 1767 mieszkało 2000 Rusinów. W spisie z 1991 liczba sięgała 25 tys. Dziś wynosi ona 15 tysięcy. Główną przyczyną spadku jest emigracja Rusinów do Kanady.

Język

Między lingwistami trwają dyskusje co do klasyfikacji języka Rusinów panońskich. Część badaczy uważa, że zalicza się on do grupy języków wschodniosłowiańskich, inni zaś że do zachodniosłowiańskich. Z pewnością można stwierdzić, iż są różnice między nim a innymi językami rusińskimi, przede wszystkim w języku Rusinów panońskich występuje o wiele więcej zapożyczeń z grupy języków zachodniosłowiańskich. W Wojwodinie Rusini posiadają prawo do nauki w języku ojczystym w wybranych placówkach oświatowych.