Rutylminerał z gromady tlenków. Jest minerałem bardzo pospolitym, szeroko rozpowszechnionym składnikiem wielu skał.

Rutyl
Ilustracja
Igły rutylu w kwarcu
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

dwutlenek tytanu (TiO2)

Twardość w skali Mohsa

6–6,5

Przełam

nierówny, muszlowy

Łupliwość

niewyraźna

Układ krystalograficzny

tetragonalny

Gęstość minerału

4,2–4,3 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

brunatna, czerwonobrunatna, czerwona, zielonoczarna, żółta lub niebieskawa

Rysa

brunatnoczerwona

Połysk

półmetaliczny, diamentowy, tłusty

Inne

dyspersję prawie sześciokrotnie wyższą od diamentu

Komórka elementarna rutylu

Nazwa pochodzi od łac. rutilus = czerwony (gorejący), nawiązując do barwy niektórych odmian tego minerału.

Właściwości

edytuj
  • wykazuje dwójłomność, współczynniki załamania:  i   (długość fali ~ 590 nm)

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju słupkowym, pręcikowym, igiełkowym, włosowatym. Ma zazwyczaj postać słupa tetragonalnego (o przekroju kwadratu) zakończonego podwójną piramidą. Często tworzy zbliźniaczenia – kolankowe, czasami wielokrotne. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, włóknistych. Tworzy impregnacje. Spotkać go można także w postaci pojedynczych ziarn. Jest izostrukturalny z kasyterytem. Nie rozpuszcza się w kwasach, ma bardzo wysoką temperaturę topnienia.

  • Czysty rutyl spotykany w przyrodzie jest przezroczysty, a wszelkie jego barwne odmiany wynikają z zanieczyszczeń, jakie w nim się znajdują. W zależności od rodzaju zanieczyszczenia może przyjmować on barwę czerwonoczarną i brunatnoczerwoną, rzadziej niebieskawą, zielonkawą, żółtobrązową lub czarną.

Parametry komórki elementarnej to:

a = 0,45933 nm
b = 0,45933 nm
c = 0,29592 nm

Występowanie

edytuj

Stanowi bardzo pospolity, szeroko rozpowszechniony składnik większości skał magmowych i metamorficznych. Duże kryształy spotykane są w niektórych pegmatytach, sjenitach, amfibolach. Zazwyczaj współwystępuje z magnetytem, hematytem, tytanitem, apatytem.

Miejsca występowania: Największe zasoby znajdują się w Australii, Republice Południowej Afryki i Indiach, poza tym występuje w Szwajcarii – St. Gothard, Binnatal, Cavradi, Campolugno, Austrii – Modriach, Tyrol, Norwegii – Foque, Kragero, Rosji -G.Ilmeńskie, Ural, USA – Wirginia, Georgia, Kalifornia, Australii – Adelaide, Kanadzie – Quebec.

W Polsce na Dolnym Śląsku, w Tatrach, Pieninach, G. Sowich. Kryształy igiełkowe – w G. Izerskich, okolicach Suwałk.

Zastosowanie

edytuj

W przeszłości był stosowany w metalurgii jako ruda tytanu (60%Ti). Obecnie niemal cały naturalny i syntetyczny rutyl jest zużywany w przemyśle chemicznym do produkcji bieli tytanowej (pigmentu do farb, tworzyw sztucznych, papieru i ceramiki). Niewielkie ilości rutylu są stosowane w przemyśle szklarskim, m.in. do wyrobu powłok pochłaniających promieniowanie nadfioletowe.

Ponadto rutyl ma dość duże znaczenie w jubilerstwie jak i kolekcjonerstwie minerałów. Kwarc rutylowy jest dość poszukiwanym kamieniem ozdobnym. Szafiry, rubiny i inne kamienie szlachetne zawierające w swoim składzie chemicznym nici rutylu są cenniejsze i bardziej poszukiwane od kamieni szlachetnych nieposiadających go, ze względu na efekt asteryzmu.

Bibliografia

edytuj
  • J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Videograf II, 2003.
  • A. Bolewski, A. Manecki: Mineralogia szczegółowa. Warszawa: PAE, 1993.
  • A. Bolewski: Mineralogia szczegółowa. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1965.
  • W. Schumann: Minerały świata. Oficyna wydawnicza „Alma – Press”, 2003.
  • Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne. „Horyzont”, 2002.