Ryś

Ryś
	Lynx
	Kerr, 1792
	; Przedstawiciel rodzaju – ryś kanadyjski (Lynx canadensis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Infrarząd	Feloidea
Rodzina	kotowate
Podrodzina	koty
Rodzaj	ryś
	Typ nomenklatoryczny
	Felis lynx Linnaeus, 1758
Synonimy
	Lynceus J.E. Gray, 1821; Lyncus J.E. Gray, 1825; Pardina Kaup, 1829; Lynchus Jardine, 1834; Cervaria J.E. Gray, 1867; Eucervaria Palmer, 1903; Linx Kretzoi, 1930;
	Lynceus J.E. Gray, 1821; Lyncus J.E. Gray, 1825; Pardina Kaup, 1829; Lynchus Jardine, 1834; Cervaria J.E. Gray, 1867; Eucervaria Palmer, 1903; Linx Kretzoi, 1930;
Gatunki
	11 gatunków (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	11 gatunków (w tym 7 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ryś^[9] (Lynx) – rodzaj drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Dawniej zwany ostrowidzem.

Zasięg występowania Edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach Europy (Portugalia, Hiszpania, Francja, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina, Polska, Czechy, Słowacja, Austria, Szwajcaria, Włochy, Słowenia, Węgry, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Macedonia, Serbia, Bułgaria i Rumunia), Azji (Rosja, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Turcja, Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Kirgistan, Tadżykistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Nepal, Bhutan i Korea Północna) i Ameryki Północnej (Kanada, Stany Zjednoczone i Meksyk)^[10]^[11]^[12].

Charakterystyka Edytuj

Długość ciała 65–110 cm, długość ogona 5–23 cm; masa ciała 5–30 kg (samce są o około 25% większe i cięższe od samic)^[11]. Są to zwierzęta średniej wielkości, o uszach zaokrąglonych, zakończonych pędzelkami ciemnych, najczęściej czarnych włosów. Ciało rysia jest zakończone krótkim ogonem.

Systematyka Edytuj

Etymologia Edytuj

Lynx (Lyncus, Lynchus, Linx): gr. λυγξ lynx, λυγκος lynkos „ryś”^[13].
Lynceus: Linkeus (gr. Λυγκεύς Lynkeús, Λυγκέας Lynkéas), w mitologii greckiej jeden z Argonautów słynący z bystrego wzroku^[14]. Gatunek typowy: Felis lynx Linnaeus, 1758; młodszy homonim Lynceus Müller, 1785 (Crustacea).
Pardina: zdrobnienie łac. pardus „lampart, pantera”^[15]. Gatunek typowy: Felis pardina Temminck, 1827.
Cervaria: łacińskie określenie odnoszące się do jelenia; lupus cemarius – termin używany przez Pliniusza na określenie rysia^[16]. Gatunek typowy: Felis pardina Temminck, 1827; młodszy homonim Cervaria Walker, 1866 (Lepidoptera).
Eucervaria: gr. ευ eu „typowy”; rodzaj Cervaria J.E. Gray, 1867^[17]. Nowa nazwa dla Cervaria J.E. Gray, 1867.

Podział systematyczny Edytuj

Rodzaj Lynx prawdopodobnie dzieli swój klad z rodzajami Puma, Prionailurus i Felis. Lynx pierwszy oddzielił się od głównej linii rozwojowej^[18]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[10]^[19]^[9]:

Lynx rufus (Schreber, 1777) – ryś rudy
Lynx canadensis Kerr, 1792 – ryś kanadyjski
Lynx lynx (Linnaeus, 1758) – ryś euroazjatycki
Lynx pardinus (Temminck, 1827) – ryś iberyjski

oraz gatunki wymarłe^[20]:

Lynx issiodorensis (Croizet & Jobert, 1828)^[21] (Europa; pliocen)
Lynx peii (Teilhard de Chardin, 1945)^[22] (Azja; pliocen–plejstocen)
Lynx proterolyncis (Savage, 1941)^[23] (Ameryka Północna; pliocen)
Lynx shansius (Teilhard de Chardin & LeRoy, 1945)^[22] (Azja; pliocen)
Lynx teilhardi (Pei, 1934)^[24] (Azja; plejstocen)
Lynx thomasi Geraads, 1980^[25] (Afryka; plejstocen)
Lynx variabilis Tang, 1980^[26] (Azja; plejstocen)

Uwagi Edytuj

↑ ^a ^b ^c Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynx Kerr, 1792.

Przypisy Edytuj

↑ R. Kerr: Class I. Mammalia. W: C. Linnaeus: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 155. (ang.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821. (ang.).
↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 339, 1825. (ang.).
↑ J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt : Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 57. (niem.).
↑ W. Jardine: The naturalist’s library. Edinburgh: W. H. Lizars, 1834, s. 274. (ang.).
↑ J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Cats (Felidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 276, 1867. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Some new Generic names of Mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903. (ang.).
↑ M. Kretzoi. Felida-tanulmányok. „A Magyar Királyi Földtani Intézet Hazinyomdaja”. 24, s. 16, 1930. (węg.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136–137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 402. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 149–151. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lynx. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].
↑ Palmer 1904 ↓, s. 390.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 389.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 516.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 173.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 272.
↑ W.E.W.E. Johnson W.E.W.E. i inni, The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment, „Science”, 311 (5757), 2006, s. 73–77, DOI: 10.1126/science.1122277 (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Higher Taxonomy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-05-05]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Lynx Kerr, 1792, Hesperomys project (Version 23.3.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-05-05] (ang.).
↑ J.-B. Croizet & A.C.G. Jobert: Recherches sur les ossemens fossiles du departement du Puy-de-Dôme. Paris: chez les principaux libraires, 1828, s. 200. (fr.).
↑ ^a ^b P. Teilhard de Chardin & P. Leroy. Les félidés de Chine. „Publ. Inst. Geobiol. Peking”. 1, s. 1–58, 1945. (fr.).
↑ D.E. Savage. Two new Middle Pliocene carnivores from Oklahoma with notes on the Optima Fauna. „The American Midland Naturalist”. 25 (3), s. 698, 1941. DOI: 10.2307/2420725. (ang.).
↑ W. Pei. On the Carnivora from Locality 1 of Choukoutien, Peiking. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 8 (1), s. 1–217, 1934.
↑ D. Geraads. Un nouveau félide (Fissipeda, Mammalia) du Pléistocène moyen du Maroc: Lynx thomasi n. sp. „Geobios”. 13 (3), s. 442, 1980. DOI: 10.1016/S0016-6995(80)80079-9. (fr.).
↑ 汤英俊 / Y. Tang. 河北蔚县早更新世哺乳动物化石及其在地层划分上的意义 / Note on a small collection of Early Pleistocene mammalian fossils from northern Hebei. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 18 (4), s. 315, 1980. (chiń. • ang.).

Bibliografia Edytuj

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
K. Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.

[uwaga1-3] Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynx Kerr, 1792.

[Kerr-1] R. Kerr: Class I. Mammalia. W: C. Linnaeus: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 155. (ang.).

[Gray1821-2] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821. (ang.).

[Gray1825-4] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 339, 1825. (ang.).

[Kaup-5] J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt : Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 57. (niem.).

[Jardine-6] W. Jardine: The naturalist’s library. Edinburgh: W. H. Lizars, 1834, s. 274. (ang.).

[Gray1867-7] J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Cats (Felidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 276, 1867. (ang.).

[Palmer-8] T.S. Palmer. Some new Generic names of Mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903. (ang.).

[Kretzoi-9] M. Kretzoi. Felida-tanulmányok. „A Magyar Királyi Földtani Intézet Hazinyomdaja”. 24, s. 16, 1930. (węg.).

[Cichocki&inni-10] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136–137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-11] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 402. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Sunquist-12] M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 149–151. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[Wilson&Reeder-13] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lynx. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655546_390]-14] Palmer 1904 ↓, s. 390.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655545_389]-15] Palmer 1904 ↓, s. 389.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655672_516]-16] Palmer 1904 ↓, s. 516.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655329_173]-17] Palmer 1904 ↓, s. 173.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655428_272]-18] Palmer 1904 ↓, s. 272.

[Johnson&inni-19] W.E.W.E. Johnson W.E.W.E. i inni, The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment, „Science”, 311 (5757), 2006, s. 73–77, DOI: 10.1126/science.1122277 (ang.).

[mdd-20] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Higher Taxonomy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-05-05]. (ang.).

[Zijlstra-21] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Lynx Kerr, 1792, Hesperomys project (Version 23.3.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-05-05] (ang.).

[22] J.-B. Croizet & A.C.G. Jobert: Recherches sur les ossemens fossiles du departement du Puy-de-Dôme. Paris: chez les principaux libraires, 1828, s. 200. (fr.).

[cha&ler-23] P. Teilhard de Chardin & P. Leroy. Les félidés de Chine. „Publ. Inst. Geobiol. Peking”. 1, s. 1–58, 1945. (fr.).

[24] D.E. Savage. Two new Middle Pliocene carnivores from Oklahoma with notes on the Optima Fauna. „The American Midland Naturalist”. 25 (3), s. 698, 1941. DOI: 10.2307/2420725. (ang.).

[25] W. Pei. On the Carnivora from Locality 1 of Choukoutien, Peiking. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 8 (1), s. 1–217, 1934.

[26] D. Geraads. Un nouveau félide (Fissipeda, Mammalia) du Pléistocène moyen du Maroc: Lynx thomasi n. sp. „Geobios”. 13 (3), s. 442, 1980. DOI: 10.1016/S0016-6995(80)80079-9. (fr.).

[27] 汤英俊 / Y. Tang. 河北蔚县早更新世哺乳动物化石及其在地层划分上的意义 / Note on a small collection of Early Pleistocene mammalian fossils from northern Hebei. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 18 (4), s. 315, 1980. (chiń. • ang.).

[9]

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]