Ryś

	Ryś
	Ryś
	Lynx
	Kerr, 1792
	; Przedstawiciel rodzaju – ryś kanadyjski (Lynx canadensis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Rodzina	kotowate
Podrodzina	koty
Rodzaj	ryś
	Typ nomenklatoryczny
	Felis lynx Linnaeus, 1758
	Synonimy
	Lynceus J.E. Gray, 1821; Lyncus J.E. Gray, 1825; Pardina Kaup, 1829; Lynchus Jardine, 1834; Cervaria J.E. Gray, 1867; Eucervaria Palmer, 1903;
	Gatunki
	zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ten artykuł dotyczy przedstawiciela rodziny kotowatych. Zobacz też: ryś (ujednoznacznienie).

Ryś^[9] (Lynx) – rodzaj drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w rodzinie kotowatych (Felidae). Dawniej zwany ostrowidzem.

Zasięg występowaniaEdytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach Europy (Portugalia, Hiszpania, Francja, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Polska, Czechy, Słowacja, Austria, Szwajcaria, Włochy, Słowenia, Węgry, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Macedonia, Serbia i Rumunia), Azji (Rosja, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Turcja, Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Kirgistan, Tadżykistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Nepal, Bhutan i Korea Północna) i Ameryki Północnej (Kanada, Stany Zjednoczone i Meksyk)^[10].

CharakterystykaEdytuj

Długość ciała 65–110 cm, długość ogona 5–23 cm; masa ciała 5–30 kg; samce są o około 25% większe i cięższe od samic^[10]. Są to zwierzęta średniej wielkości, o uszach zaokrąglonych, zakończonych pędzelkami ciemnych, najczęściej czarnych włosów. Ciało rysia jest zakończone krótkim ogonem.

SystematykaEdytuj

EtymologiaEdytuj

Lynx (Lyncus, Lynchus): gr. λυγξ lunx, λυγκος lunkos „ryś”^[11].
Lynceus: Linkeus (gr. Λυγκεύς Lynkeús, Λυγκέας Lynkéas), w mitologii greckiej jeden z Argonautów słynący z bystrego wzroku^[12]. Gatunek typowy: Felis lynx Linnaeus, 1758; młodszy homonim Lynceus Müller, 1785 (Crustacea).
Pardina: zdrobnienie łac. pardus „lampart, pantera”^[13]. Gatunek typowy: Felis pardina Temminck, 1827.
Cervaria: łacińskie określenie odnoszące się do jelenia; lupus cemarius – termin używany przez Pliniusza na określenie rysia^[14]. Gatunek typowy: Felis pardina Temminck, 1827; młodszy homonim Cervaria Walker, 1866 (Lepidoptera).
Eucervaria: gr. ευ eu „typowy”; rodzaj Cervaria J.E. Gray, 1867^[15]. Nowa nazwa dla Cervaria J.E. Gray, 1867.

Podział systematycznyEdytuj

Rodzaj Lynx prawdopodobnie dzieli swój klad z rodzajami Puma, Prionailurus i Felis. Lynx pierwszy oddzielił się od głównej linii rozwojowej^[16]. Do rodzaju należą następujące gatunki^[10]^[9]^[17]:

Lynx rufus (Schreber, 1777) – ryś rudy
Lynx canadensis Kerr, 1792 – ryś kanadyjski
Lynx lynx (Linnaeus, 1758) – ryś euroazjatycki
Lynx pardinus (Temminck, 1827) – ryś iberyjski

UwagiEdytuj

↑ ^a ^b Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynx Kerr, 1792.

PrzypisyEdytuj

↑ Lynx, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ R. Kerr: Class I. Mammalia. W: C. Linnaeus: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 155. (ang.)
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821 (ang.).
↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 339, 1825 (ang.).
↑ J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt : Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 57. (niem.)
↑ W. Jardine: The naturalist’s library. Edinburgh: W. H. Lizars, 1834, s. 274. (ang.)
↑ J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Cats (Felidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 276, 1867 (ang.).
↑ T.S. Palmer. Some new Generic names of Mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903 (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136–137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
↑ ^a ^b ^c M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 149–151. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.)
↑ Palmer 1904 ↓, s. 390.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 389.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 516.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 173.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 272.
↑ W.E.W.E. Johnson W.E.W.E. i inni, The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment, „Science”, 311 (5757), 2006, s. 73–77, DOI: 10.1126/science.1122277 (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Lynx. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].

BibliografiaEdytuj

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904 (ang.).
Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.

[uwaga1-4] Niepoprawna, późniejsza pisownia Lynx Kerr, 1792.

[itis-1] Lynx, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Kerr-2] R. Kerr: Class I. Mammalia. W: C. Linnaeus: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 155. (ang.)

[Gray1821-3] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 302, 1821 (ang.).

[Gray1825-5] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 339, 1825 (ang.).

[Kaup-6] J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt : Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 57. (niem.)

[Jardine-7] W. Jardine: The naturalist’s library. Edinburgh: W. H. Lizars, 1834, s. 274. (ang.)

[Gray1867-8] J.E. Gray. Notes on the Skulls of the Cats (Felidæ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 276, 1867 (ang.).

[Palmer-9] T.S. Palmer. Some new Generic names of Mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903 (ang.).

[Cichocki&inni-10] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 136–137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)

[Sunquist-11] M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 149–151. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.)

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655546_390]-12] Palmer 1904 ↓, s. 390.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655545_389]-13] Palmer 1904 ↓, s. 389.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655672_516]-14] Palmer 1904 ↓, s. 516.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655329_173]-15] Palmer 1904 ↓, s. 173.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655428_272]-16] Palmer 1904 ↓, s. 272.

[Johnso&inni-17] W.E.W.E. Johnson W.E.W.E. i inni, The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment, „Science”, 311 (5757), 2006, s. 73–77, DOI: 10.1126/science.1122277 (ang.).

[Wilson&Reeder-18] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Lynx. W: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-08].

[9]

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]