Rybitwa czubata
Rybitwa czubata[4] (Thalasseus sandvicensis) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae). Zamieszkuje wybrzeża Europy, Morza Kaspijskiego, Ameryki Północnej i Południowej, zimą także Afryki oraz Azji Zachodniej i Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Thalasseus sandvicensis[1] | |||
| (Latham, 1787) | |||
 T. s. sandvicensis w upierzeniu pośrednim między godowym a spoczynkowym | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rybitwa czubata | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowiska obecne cały rok zimowiska | |||
Podgatunki i zasięg występowania edytuj
_(2925462750).jpg)
Zamieszkuje w zależności od podgatunku:[5][6]
- T. sandvicensis sandvicensis – rybitwa czubata[4] – Europa od południowej Skandynawii, przez Wielką Brytanię i Morze Śródziemne po Morze Kaspijskie. Zimuje od Morza Kaspijskiego, poprzez Czarne i Śródziemne po wybrzeża Afryki Zachodniej i Południowej, a także od Morza Czerwonego po północno-zachodnie Indie i Cejlon. Niektóre tereny lęgowe izolowane. Populacje północno- i wschodnioeuropejskie od sierpnia i jesienią odbywają długie podróże wybrzeżami afrykańskimi aż do Mozambiku na wschodzie, okrążając Afrykę od zachodu.
W Polsce gnieździ się nieregularnie w rezerwacie Mewia Łacha nad Zatoką Gdańską. Ostatnio od roku 2007 – 400 par, 2008 – 300 par, 2009 – 570 par, w latach 2010–2012 po ok. 100 par, które traciły lęgi w wyniku wezbrań wód, w 2013 r. – 415 par[7], 2014 – 630 par i 2015 – 500 par[potrzebny przypis], regularnie pojawia się od kwietnia do września na całym wybrzeżu, zwłaszcza w ujściach rzek, w głębi lądu obserwowana wyjątkowo. Po okresie lęgowym odlatuje nad bogate w ryby Morze Północne i wzdłuż wybrzeży Afryki na południe.
- T. sandvicensis acuflavidus – rybitwa karaibska[4] – od wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej po południowe Antyle. Zimuje od południowej Florydy i północnych wybrzeży Zatoki Meksykańskiej przez Antyle i Kolumbię po południowe Peru. Pojedyncze osobniki dolatują do Chile i północno-wschodniej Brazylii.
- T. sandvicensis eurygnathus – południowe Morze Karaibskie (niektóre osobniki legną się dalej na północ po Portoryko) na południe wzdłuż wybrzeży przez wschodnią Brazylię po północną Argentynę; w większości osiadła, zabłąkane osobniki obserwowano u atlantyckich wybrzeży USA.
Niektórzy autorzy, w tym Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), proponują wydzielenie podgatunków acuflavidus i eurygnathus do osobnego gatunku o nazwie Thalasseus acuflavidus[6][5][8].
Charakterystyka edytuj
- Cechy gatunku
- Rybitwa czubata jest wielkości mewy śmieszki. Od innych rybitw różni ją czarny dziób z żółtym czubkiem i czarne nogi.
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym wierzch głowy czarny, grzbiet i długie, smukłe skrzydła popielate, końcówki skrzydeł ciemne, reszta ciała biała z różowawym odcieniem na brzuchu. Czarne pióra na potylicy są nastroszone tworząc mały czubek, który ptak potrafi sam stroszyć. Nogi krótkie, czarne, długi dziób czarny z żółtym końcem. Ogon głęboko rozwidlony. W szacie spoczynkowej czoło bieleje (od czerwca do lipca), a wierzch głowy staje się szarawy z ciemnymi cętkami. Obie płci są wtedy jednakowo ubarwione. Osobniki młodociane mają wierzch głowy i kark brązowoczarny w białe prążki, grzbiet i skrzydła pokryte ciemnym deseniem, a dziób całkowicie czarny. Lotki mają ciemnobrązowe z czubkami obrzeżonymi na biało. T. s. acuflavidus jest nieco mniejsza, w szacie spoczynkowej tył wierzchu głowy jest czarny (bez intensywnego cętkowania). T. a. eurygnathus jest podobna do T. s. acuflavidus, ale ma dziób całkowicie lub w większości żółty; przeciętnie ma też bardziej kudłaty czubek i nieco ciemniejszy płaszcz[5].
- Wymiary średnie
- długość ciała ok. 34–45 cm[9]
masa ciała ok. 130–300 g (sandvicensis 130–285 g; acuflavidus przeważnie 175–202 g; eurygnathus 170–210 g na Karaibach, 250–300 g w Urugwaju)[9]
rozpiętość skrzydeł ok. 85–105 cm
- Głos
- Rybitwa jest ptakiem krzykliwym, bez przerwy słychać jej głośne i skrzeczące „kirrik kirrik”.
Biotop edytuj
Morskie wybrzeża, nad słonymi i słonawymi wodami. W Europie w głębi lądu spotykana rzadko. Gniazduje na płaskich, piaszczystych, żwirowych lub kamienistych brzegach, falochronach lub pirsach, jak również na wydmach i skąpo porośniętych wyspach. Wyjątkowo można ją spotkać na śródlądowych morzach z dala od morza.
Okres lęgowy edytuj
- Gniazdo
- Na lęgowiska wraca parami w kwietniu i maju. Gniazdo na ziemi, na piaszczystej plaży wygrzebane w piasku lub między kamieniami dokładnie wysłane suchymi źdźbłami. Tworzy kolonie, zlokalizowane zazwyczaj przy koloniach innych gatunków. Mogą liczyć tysiące osobników.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-czerwcu (w grudniu w Argentynie) 1–2 zielonkawe lub piaskowożółte, pokryte ciemnymi cętkami jaja.
- Wysiadywanie i dorastanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 21–29 dni przez obydwoje rodziców, choć częściej przez samicę. Młode rybitwy mając 15–20 dni zbierają się na brzegu w stada, gdzie spacerują pod opieką dorosłych ptaków, które potrafią bez trudu odnaleźć w nich swoje potomstwo. Młode mają gęsty puch o barwie szarożółtej, usiany czarnymi plamkami, dziób żółtawy. Pisklęta umieją latać w wieku 5 tygodni. Na południe odlatują od lipca do września, długo pozostając pod opieką jednego z rodziców.
Pożywienie edytuj
Ryby do 20 cm, wodne bezkręgowce np. mięczaki, owady łapane na ziemi i pisklęta innych gatunków ptaków. Na ryby poluje pikując w wodę z góry.
Status i ochrona edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje rybitwę czubatą za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji szacowano na 490–640 tysięcy osobników (czyli w przybliżeniu 325–430 tysięcy osobników dorosłych). Trend liczebności populacji uznaje się za stabilny[3].
W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową oraz wymaga ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[10]. Liczebność populacji lęgowej na terenie kraju w latach 2013–2018 szacowano na 41–770 par[11]. W latach 2007–2018 populacja lęgowa zmniejszyła się o około 32%[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski rybitwa czubata sklasyfikowana została jako gatunek krytycznie zagrożony (CR)[12].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Thalasseus sandvicensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Eli S. Bridge, Jones, Andrew W. & Baker, Allan J.. A phylogenetic framework for the terns (Sternini) inferred from mtDNA sequences: implications for taxonomy and plumage evolution. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 35 (2), s. 459–469, 2005. DOI: 10.1016/j.ympev.2004.12.010.
- ↑ a b Thalasseus sandvicensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Sterninae Vigors, 1825 - rybitwy (wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-18].
- ↑ a b c Shealer, D., J. S. Liechty, A. R. Pierce, P. Pyle, and M. A. Patten: Sandwich Tern (Thalasseus sandvicensis) Systematics, version 1.0. W: S. M. Billerman (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.santer1.01. (ang.).
- ↑ a b Márcio A. Efe i inni, Multigene phylogeny and DNA barcoding indicate that the Sandwich tern complex (Thalasseus sandvicensis, Laridae, Sternini) comprises two species, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 52 (1), 2009, s. 263-267, DOI: 10.1016/j.ympev.2009.03.030, PMID: 19348954.
- ↑ Udany sezon rybitw czubatych w 2013 roku (białoczelnych też!). Grupa Badawcza Ptaków Wodnych Kuling. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-30)].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Noddies, gulls, terns, auks. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-10-18]. (ang.).
- ↑ a b Shealer, D., J. S. Liechty, A. R. Pierce, P. Pyle, and M. A. Patten: Sandwich Tern (Thalasseus sandvicensis) Appearance, version 1.0. W: S. M. Billerman (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.santer1.01. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ a b Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia edytuj
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Sterna sandvicensis (Rybitwa czubata). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 182–185. ISBN 83-86564-43-1.