Rytwiany

wieś w województwie świętokrzyskim

Rytwianywieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Rytwiany[5][4].

Rytwiany
wieś
Ilustracja
Kościół przy klasztorze pokamedulskim
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

staszowski

Gmina

Rytwiany

Liczba ludności (2021)

1971[2]

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

28-236[3]

Tablice rejestracyjne

TSZ

SIMC

0805755[4]

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Rytwiany”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Rytwiany”
Położenie na mapie powiatu staszowskiego
Mapa konturowa powiatu staszowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rytwiany”
Położenie na mapie gminy Rytwiany
Mapa konturowa gminy Rytwiany, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Rytwiany”
Ziemia50°31′39″N 21°12′20″E/50,527500 21,205556[1]
Strona internetowa
Kościół św. Maksymiliana Kolbego
Jedna z figur Pocztu władców Rytwian

W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.

Położona nad rzeką Czarną Staszowską, 5 km na południowy wschód od Staszowa. Siedziba władz gminy Rytwiany.

Przez wieś przechodzi szlak turystyczny zielony zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa.

Współczesne części wsi

edytuj

Poniżej w tabeli 1 integralne części wsi Rytwiany (0805755) z aktualnie przypisanym im numerem SIMC (zgodnym z Systemem Identyfikatorów i Nazw Miejscowości) z katalogu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju)[6].

Integralne części wsi Rytwiany[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0805844 Golejów przysiółek
0805761 Kopaliny część wsi
0805778 Krutyczki część wsi
0805784 Niwy część wsi
0805790 Piaski część wsi
0805809 Pod Cegielnią część wsi
0805815 Podkłodzie część wsi
0805821 Poręby część wsi
0805838 Wycinek część wsi

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

edytuj

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Rytwian zawarty w tabeli 2.

Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych[7]
Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miasta
Nazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektu
I. Gromada RYTWIANY
  1. Rytwiany
  1. Glinki
  2. Golejów
  3. Klasztor
  4. Kopaliny
  5. Krutyczki
  6. Na Szosie
  7. Niwy
  8. Pałac
  9. Piaski
  10. Pod Cegielnią
  11. Pod Pałacem
  12. Podborze
  13. Podkłodzie
  14. Poręby
  15. Rytwiany-Folwark
  16. Rytwiany-Kolonia
  17. Skrzypiec
  18. Stawki
  19. Wiśniówka
  20. Wycinek
  21. Zarzecze
  1. Barani Kąt – pole
  2. Borek – las
  3. Chłopski Las – las
  4. Czarna – rzeka
  5. Hajdugi – pole
  6. Kopaliny – pole, łąka
  7. Krutyczki – pole
  8. Las Klasztorny – las
  9. Lotnisko – pole
  10. Moczydle – pole, łąka
  11. Na Zamku – pole
  12. Niwy – pole
  13. Piaski – pole
  14. Pluskawa – las, łąka
  15. Pniaki – pole
  16. Pod Cegielnią – pole, łąki
  17. Pod Kolejką – łąki
  18. Podborze – pole, las
  19. Podkłodzie – pole
  20. Poręby – łąki
  21. Rzemiakiew – pole
  22. Skrzypiec – las
  23. Stawki – pole, łąka
  24. Stawy – stawy
  25. Tatary – pole
  26. Torfowe Doły – jezioro
  27. Wzory – pole
  28. Zarzecze – pole
  29. Zugaje – pole
  30. Zwierzyniec – pole, nieużytki

Historia

edytuj
 
Narożnik muru zamkowego ze skośną skarpą o dekoracji rombowej wykonanej z zendrówki[8]
 
Pałac w Rytwianach

Rytwiany mają bogatą historię, ściśle związaną z historią pobliskiego miasta Staszowa. Okolice Rytwian zamieszkane były przez ludzi od neolitu, czego świadectwem są znalezione na tym terenie kamienne siekierki.

Pierwszym udokumentowanym właścicielem wsi był w XIII wieku Piotr Bogoria ze Skotnik. Na przestrzeni wieków kolejnymi właścicielami byli: biskup Mikołaj z Kurowa, biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Jan Rytwiański, Mikołaj Kurozwęcki, Hieronim Łaski, Marcin Zaborowski, Tęczyńscy, Opalińscy, Lubomirscy, Potoccy i Radziwiłłowie.

Biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec zlecił wybudowanie w Rytwianach zamku obronnego w stylu gotyckim. Zamek wzniesiono w rozlewiskach rzeki Czarnej w latach 1420–1436[8]. Służył on kolejnym właścicielom wsi i w pierwszej połowie XIX wieku nadal był użytkowany, pomimo częściowej ruiny. W 1629 roku właścicielem wsi w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Jan Magnus Tęczyński[9]. Warownię, zniszczoną w 1657 roku przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego, częściowo odbudowano, a w 1859 roku rozebrali ją Potoccy na materiał budowlany. Po zamku pozostał już tylko fragment (narożnik) jednej z baszt, wysoki na trzy piętra.

Za czasów Tęczyńskich Rytwiany stały się prawdziwym dworem magnackim i przeżywały najświetniejszy okres w swojej historii. W 1621 roku Jan Tęczyński sprowadził do Rytwian zakon kamedułów, któremu ufundował także klasztor i kościół. Wieś położona w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład majętności rytwiańskiej Łukasza Opalińskiego[10]. W 1819 roku przeniesiono ich do Warszawy, a kościół klasztorny służy nielicznym okolicznym mieszkańcom jako kościół parafialny.

Na przełomie XIX i XX wieku rodzina Radziwiłłów wybudowała we wsi własną rezydencję. W 2005 roku pałacyk, będący własnością Elektrowni Połaniec został wyremontowany i przeznaczony na hotel.

12 sierpnia 1893 roku w Rytwianach urodził się pułkownik dyplomowany piechoty Andrzej Liebich.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Szymańskich udzieliła pomocy Marii Glass i Oldze Lilien. W 1979 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Janinie Szymańskiej z d. Jacuńska oraz Barbarze Szymańskiej z d. Makuch tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[11].

Po uchwyceniu przyczółka baranowsko-sandomierskiego przez armię radziecką w 1944 roku Rytwiany stały się tymczasową siedzibą Kieleckiej Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego[12].

Ze względu na wyjątkowy urok okolicy klasztoru pokamedulskiego, nakręcono tam w 1973 roku IV i X odcinek serialu historycznego Czarne chmury. 28 września 2013 r. w refektarzu otwarto muzeum tego filmu. Zgromadzono w nim eksponaty wykorzystywane przy kręceniu serialu. W ogrodach przyklasztornych posadzono aleję osób związanych z filmem. Składają się na nią 22 drzewa podpisane imieniem i nazwiskiem danej osoby[13].

Zabytki

edytuj

Poniżej w tabeli 3 ulice będące integralną częścią wioski Rytwiany, z aktualnie przypasanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC[14].

Tabela 3. Ulice wchodzące w skład wioski na podstawie TERYT[14]
Symbol
ulicy
Nazwa ulicy Symbol
ulicy
Nazwa ulicy Symbol
ulicy
Nazwa ulicy Symbol
ulicy
Nazwa ulicy
00432 ul. Armii Krajowej 08828 ul. Kolejowa 14280 ul. Niwy 37318 ul. Artura Radziwiłła
00868 ul. Batalionów Chłopskich 09546 ul. Kościelna 15590 ul. Pałacowa 19491 ul. Sandomierska
01528 ul. Boczna 09582 ul. Tadeusza Kościuszki 15733 ul. Partyzantów 20254 ul. Słoneczna
02576 ul. Cegielnia 10009 ul. Krótka 16033 ul. Piaskowa 21073 ul. Staszowska
03839 ul. Długa 10562 ul. Kwiatowa 17011 ul. Polna 21970 ul. Szkolna
05726 ul. Golejowska 10898 ul. Leśna 17054 ul. Połaniecka 23795 ul. Wąska
08485 ul. Klasztorna 11596 ul. Łąkowa 17171 ul. Poprzeczna 23884 ul. Wesoła

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119468
  2. Wieś Rytwiany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  6. TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.
  7. Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 47–48, 77–96.
  8. a b Guerquin 1984 ↓, s. 280.
  9. Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.
  10. Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.
  11. Więcej o rodzinie Szymańskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26].
  12. Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1969 ↓, s. 62.
  13. Grażyna Szlęzak-Wójcik: Jubileusz Czarnych Chmur w Pustelni Złotego Lasu. radio.kielce.pl, 28 września 2013.
  14. a b ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 12 września 2010 r.

Bibliografia

edytuj
  • Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
  • Jan Naumiuk: Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie. Lublin: 1969.
  • Bogdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: 1984.

Linki zewnętrzne

edytuj