Rytwiany
Rytwiany – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Rytwiany[5][4].
wieś | |
Kościół przy klasztorze pokamedulskim | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2021) |
1971[2] |
Strefa numeracyjna |
15 |
Kod pocztowy |
28-236[3] |
Tablice rejestracyjne |
TSZ |
SIMC |
0805755[4] |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego | |
Położenie na mapie powiatu staszowskiego | |
Położenie na mapie gminy Rytwiany | |
50°31′39″N 21°12′20″E/50,527500 21,205556[1] | |
Strona internetowa |
W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.
Położona nad rzeką Czarną Staszowską, 5 km na południowy wschód od Staszowa. Siedziba władz gminy Rytwiany.
Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa.
Współczesne części wsi
edytujPoniżej w tabeli 1 integralne części wsi Rytwiany (0805755) z aktualnie przypisanym im numerem SIMC (zgodnym z Systemem Identyfikatorów i Nazw Miejscowości) z katalogu TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju)[6].
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0805844 | Golejów | przysiółek |
0805761 | Kopaliny | część wsi |
0805778 | Krutyczki | część wsi |
0805784 | Niwy | część wsi |
0805790 | Piaski | część wsi |
0805809 | Pod Cegielnią | część wsi |
0805815 | Podkłodzie | część wsi |
0805821 | Poręby | część wsi |
0805838 | Wycinek | część wsi |
Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne
edytujW latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Rytwian zawarty w tabeli 2.
Tabela 2. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych[7] Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miastaNazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektuI. Gromada RYTWIANY
- Rytwiany
- Glinki
- Golejów
- Klasztor
- Kopaliny
- Krutyczki
- Na Szosie
- Niwy
- Pałac
- Piaski
- Pod Cegielnią
- Pod Pałacem
- Podborze
- Podkłodzie
- Poręby
- Rytwiany-Folwark
- Rytwiany-Kolonia
- Skrzypiec
- Stawki
- Wiśniówka
- Wycinek
- Zarzecze
- Barani Kąt – pole
- Borek – las
- Chłopski Las – las
- Czarna – rzeka
- Hajdugi – pole
- Kopaliny – pole, łąka
- Krutyczki – pole
- Las Klasztorny – las
- Lotnisko – pole
- Moczydle – pole, łąka
- Na Zamku – pole
- Niwy – pole
- Piaski – pole
- Pluskawa – las, łąka
- Pniaki – pole
- Pod Cegielnią – pole, łąki
- Pod Kolejką – łąki
- Podborze – pole, las
- Podkłodzie – pole
- Poręby – łąki
- Rzemiakiew – pole
- Skrzypiec – las
- Stawki – pole, łąka
- Stawy – stawy
- Tatary – pole
- Torfowe Doły – jezioro
- Wzory – pole
- Zarzecze – pole
- Zugaje – pole
- Zwierzyniec – pole, nieużytki
Historia
edytujRytwiany mają bogatą historię, ściśle związaną z historią pobliskiego miasta Staszowa. Okolice Rytwian zamieszkane były przez ludzi od neolitu, czego świadectwem są znalezione na tym terenie kamienne siekierki.
Pierwszym udokumentowanym właścicielem wsi był w XIII wieku Piotr Bogoria ze Skotnik. Na przestrzeni wieków kolejnymi właścicielami byli: biskup Mikołaj z Kurowa, biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec, Jan Rytwiański, Mikołaj Kurozwęcki, Hieronim Łaski, Marcin Zaborowski, Tęczyńscy, Opalińscy, Lubomirscy, Potoccy i Radziwiłłowie.
Biskup krakowski Wojciech Jastrzębiec zlecił wybudowanie w Rytwianach zamku obronnego w stylu gotyckim. Zamek wzniesiono w rozlewiskach rzeki Czarnej w latach 1420–1436[8]. Służył on kolejnym właścicielom wsi i w pierwszej połowie XIX wieku nadal był użytkowany, pomimo częściowej ruiny. W 1629 roku właścicielem wsi w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Jan Magnus Tęczyński[9]. Warownię, zniszczoną w 1657 roku przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego, częściowo odbudowano, a w 1859 roku rozebrali ją Potoccy na materiał budowlany. Po zamku pozostał już tylko fragment (narożnik) jednej z baszt, wysoki na trzy piętra.
Za czasów Tęczyńskich Rytwiany stały się prawdziwym dworem magnackim i przeżywały najświetniejszy okres w swojej historii. W 1621 roku Jan Tęczyński sprowadził do Rytwian zakon kamedułów, któremu ufundował także klasztor i kościół. Wieś położona w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wraz z folwarkiem wchodziła w 1662 roku w skład majętności rytwiańskiej Łukasza Opalińskiego[10]. W 1819 roku przeniesiono ich do Warszawy, a kościół klasztorny służy nielicznym okolicznym mieszkańcom jako kościół parafialny.
Na przełomie XIX i XX wieku rodzina Radziwiłłów wybudowała we wsi własną rezydencję. W 2005 roku pałacyk, będący własnością Elektrowni Połaniec został wyremontowany i przeznaczony na hotel.
12 sierpnia 1893 roku w Rytwianach urodził się pułkownik dyplomowany piechoty Andrzej Liebich.
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Szymańskich udzieliła pomocy Marii Glass i Oldze Lilien. W 1979 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Janinie Szymańskiej z d. Jacuńska oraz Barbarze Szymańskiej z d. Makuch tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[11].
Po uchwyceniu przyczółka baranowsko-sandomierskiego przez armię radziecką w 1944 roku Rytwiany stały się tymczasową siedzibą Kieleckiej Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego[12].
Ze względu na wyjątkowy urok okolicy klasztoru pokamedulskiego, nakręcono tam w 1973 roku IV i X odcinek serialu historycznego Czarne chmury. 28 września 2013 r. w refektarzu otwarto muzeum tego filmu. Zgromadzono w nim eksponaty wykorzystywane przy kręceniu serialu. W ogrodach przyklasztornych posadzono aleję osób związanych z filmem. Składają się na nią 22 drzewa podpisane imieniem i nazwiskiem danej osoby[13].
Zabytki
edytuj- Ruiny gotyckiego zamku obronnego (1425) – pozostał z niego fragment ceglanego narożnego muru
- Barokowy kościół Zwiastowania NMP i klasztor pokamedulski „Pustelnia Złotego Lasu” XVII wiek – położony 3 km od wioski, zabytek klasy I
- Pałac Radziwiłłów (1919)
- Kaplica, szkoła, młyn rzeczny – dawne zabudowania Radziwiłłów
- Cegielnia, tartak i dawna gorzelnia (przełom XIX i XX wieku)
Ulice
edytujPoniżej w tabeli 3 ulice będące integralną częścią wioski Rytwiany, z aktualnie przypasanym im numerem zgodnym z TERYT z katalogu ULIC[14].
Tabela 3. Ulice wchodzące w skład wioski na podstawie TERYT[14] Symbol
ulicyNazwa ulicy Symbol
ulicyNazwa ulicy Symbol
ulicyNazwa ulicy Symbol
ulicyNazwa ulicy 00432 ul. Armii Krajowej 08828 ul. Kolejowa 14280 ul. Niwy 37318 ul. Artura Radziwiłła 00868 ul. Batalionów Chłopskich 09546 ul. Kościelna 15590 ul. Pałacowa 19491 ul. Sandomierska 01528 ul. Boczna 09582 ul. Tadeusza Kościuszki 15733 ul. Partyzantów 20254 ul. Słoneczna 02576 ul. Cegielnia 10009 ul. Krótka 16033 ul. Piaskowa 21073 ul. Staszowska 03839 ul. Długa 10562 ul. Kwiatowa 17011 ul. Polna 21970 ul. Szkolna 05726 ul. Golejowska 10898 ul. Leśna 17054 ul. Połaniecka 23795 ul. Wąska 08485 ul. Klasztorna 11596 ul. Łąkowa 17171 ul. Poprzeczna 23884 ul. Wesoła
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119468
- ↑ Wieś Rytwiany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1115 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT – Katalog miejscowości (stan na: 2016-09-19) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 19 września 2016 r.
- ↑ Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 47–48, 77–96.
- ↑ a b Guerquin 1984 ↓, s. 280.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 51.
- ↑ Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 159.
- ↑ Więcej o rodzinie Szymańskich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-26] .
- ↑ Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1969 ↓, s. 62.
- ↑ Grażyna Szlęzak-Wójcik: Jubileusz Czarnych Chmur w Pustelni Złotego Lasu. radio.kielce.pl, 28 września 2013.
- ↑ a b ULIC – Katalog ulic (stan na: 2010-09-02) /w:/ Lista plików predefiniowanych. 12 września 2010 r.
Bibliografia
edytuj- Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
- Jan Naumiuk: Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie. Lublin: 1969.
- Bogdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: 1984.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zamek w Rytwianach
- Klasztor pokamedulski „Pustelnia Złotego Lasu”
- Rytwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 118 .
- Rytwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 567 .
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona