Wikipedia

Sądowel

wieś w województwie dolnośląskim

Sądowel (niem. Sandelswalde) – wieś w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie górowskim, w gminie Wąsosz[4][5][6].

Sądowel
wieś
Ilustracja
Widok na wieś od południa z Kościołem Matki Boskiej Królowej Świata w centrum
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

górowski

Gmina

Wąsosz

Strefa numeracyjna

65

Kod pocztowy

56-210[2]

Tablice rejestracyjne

DGR

SIMC

0377271

Położenie na mapie gminy Wąsosz
Mapa konturowa gminy Wąsosz, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Położenie na mapie powiatu górowskiego
Mapa konturowa powiatu górowskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Ziemia51°35′42″N 16°36′38″E/51,595000 16,610556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Sądowel w granicach Wielkopolski na mapie według Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski[3].
Fragment wsi z pomnikiem poległych w I wojnie światowej

Do 2023 r. miejscowość była częścią wsi Lechitów[5].

Wchodzi w skład sołectwa Lechitów.

Nazwa

edytuj

Nazwa miejscowości pochodzi od polskiego słowa sąd[7]. Niemiecki geograf oraz językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu, wymienia jako najwcześniejsze zanotowane nazwy wsi w dokumencie z 1103 roku Sandowel oraz Sądowl podając ich znaczenie "Gerichtsort" – "miejscowość sądów"[7].

Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu wymienia dwie nazwy: polską w formie "Sędziwój" oraz niemiecką w formie "Sandewalde". Cytuje on również szereg nazw zanotowanych w średniowiecznych, łacińskich dokumentach: 1103 Sandovel oraz Sandveli, 1155 Sandul oraz Sandoul, 1202 Sandoval, Zandovel oraz Zudowel[8]. Nazwę powiązał on z popularnym w średniowieczu, staropolskim imieniem Sędziwoj. W wyniku procesów lingwistycznych "j" miało zamienić się w "l". Imię Sędziwój również zawiera w pierwszym części słowo "sąd" więc obie teorie nie są sprzeczne. 22 W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Zandawel[9][10].

Historia

edytuj

Sądowel uznawany jest za jedną z najstarszych osad, a następnie pierwszych grodów kasztelańskich w tej okolicy. Bulla papieża Hadriana IV z 1155 wymienia Sądowel jako gród kasztelański, który był w posiadaniu biskupstwa wrocławskiego. Zapisy w kronikach odnotowują, że władza spoczywała w rękach przedstawicieli wielu polskich rodów m.in. Częstobór, Mojko, Przebysław i Trybut.

Miejscowość początkowo leżała w granicach Wielkopolski. W średniowieczu została zdobyta i w wyniku aneksji, przyłączona do Śląska przez książąt śląskich. W 1217 miało miejsce w Sądowlu zawarcie pokoju pomiędzy księciem wielkopolskim Władysławem Laskonogim a księciem śląskim Henrykiem I Brodatym, w wyniku którego miejscowość przypadła temu ostatniemu[3].

Według hipotezy Krzysztofa Ożóga[11] to właśnie w tej miejscowości miał miejsce w 1281 roku zjazd Piastów śląskich, na którym gospodarz, Henryk IV Probus, łamiąc wszelkie zasady gościnności, uwięził zaproszonych Henryka III, Przemysła II i Henryka V, chcąc uzyskać od nich ustępstwa polityczne. Gród uległ zniszczeniu w 1319 w wyniku walk Bolesława III, księcia brzeskiego.

Kościół katolicki wybudowano w miejscowości w XI wieku zaraz po wprowadzeniu chrześcijaństwa w Polsce. W wieku XVI został on zamieniony na protestancki[12]. W II połowie XVIII w. kroniki odnotowały istnienie kościoła ewangelickiego, plebanii i szkoły.

W 1821 roku w miejscowości od nowa wybudowano kościół protestancki. W XIX wieku miejscowość pod niemiecką nazwą Sandewalde oraz polską Sądowa Góra wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podając, że leży ona w powiecie górowskim (Guhrau). Notuje on również, że w 1842 roku znajdowało się w niej 10 domów z 73 mieszkańcami, wśród których był 1 katolik[12].

Obecnie jest to wieś niesołecka, sołectwo znajduje się w pobliskim Lechitowie.

W latach 1975–1998 Sądowel należał administracyjnie do województwa leszczyńskiego.

Zabytki

edytuj
Osobny artykuł: Kościół Matki Boskiej Królowej Świata w Sądowlu.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest obiekt[13]:

  • kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. fil. pw. Matki Bożej Królowej Świata, z drugiej poł. XIX w.

Warte uwagi są dwa grodziska znajdujące się na przeciwległych brzegach Baryczy oraz domy szachulcowe stanowiące zabudowę wsi.

Osoby urodzone w Sądowlu

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 121091
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 641 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ a b Praca zbiorowa 1877 ↓.
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 grudnia 2023 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw i rodzajów niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych. (Dz.U. z 2023 r. poz. 2799)
  6. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  7. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 9, OCLC 456751858 (niem.).
  8. ↑ Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 80.
  9. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  10. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  11. ↑ Nie ma pewności, gdzie w rzeczywistości zjazd się odbył, gdyż żadne źródło współczesne tym wydarzeniom o tym nie wspomina. Przypuszczenia historyków, że mogło to mieć w Sądowlu por. Krzysztof Ożóg, Przemysł II, Piastowie – Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 155-156, czy w Baryczy, por. Zygmunt Boras, Przemysław II, 700-lecie koronacji, Międzychód 1995, s. 25, są oparte tylko na źródłach pośrednich. Nie znany jest także powód tak licznego spotkania książąt dzielnicowych.
  12. ↑ a b Sandelswalde, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 267.
  13. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 27. [dostęp 2012-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

Bibliografia

edytuj
  • BIP. bip.wasosz.dolnyslask.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-22)].
  • Glogow.pl, Sądowel
  • Bogdan Zgodziński "Województwo leszczyńskie" Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1989 ISBN 83-01-07676-3 s. 340
  • Zygmunt Boras "Książęta Piastowscy Śląscy" Wydawnictwo Śląsk 1978 s. 137

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sądowel&oldid=73457761”