S-400 Triumf

strona ujednoznaczniająca w projekcie Wikimedia

S-400 Triumf (ros. C-400 Триумф) – rosyjski system rakietowy czwartej generacji typu ziemia-powietrze, opracowany przez Centralne Biuro Konstrukcyjne Ałmaz-Antiej, stanowiący wersję rozwojową systemu S-300PMU (Kod NATO: SA-10C). System S-400 ma cechować się zwiększoną skutecznością w zwalczaniu samolotów o obniżonej wykrywalności.

S-400 Triumf
Ilustracja
Informacje podstawowe
Inne nazwy

S-300PMU3
SA-21A (Growler A)
SA-21B (Growler B)

Warstwa obrony

wyższa terminalna, terminalna

Platforma systemu

mobilna-drogowa

Państwo

 Rosja

Producent

Ałmaz-Antiej / Fakel

Wejście do służby

28 kwietnia 2007

Status systemu

operacyjny

Pociski
Pociski

• 48N6DM
• 9M96, 9M96E
• 9M96E2
• 40N6

System
Wyrzutnia

TEL: TP85TE2, 5P85SE2

Liczba pocisków

cztery

Radary
Nazwa / model

• wykrywania: 64N6E2
• naprowadzania: Kod NATO Grave Stone

Inne elementy systemu
Moduł zarządzania walką

55K6E

Rozwój

edytuj

Nowoczesny system przeciwlotniczy S-300P został przyjęty na uzbrojenie w ZSRR pod koniec lat 70. XX wieku, charakteryzujący się wykorzystaniem po raz pierwszy w ZSRR rakiet odpalanych pionowo z pojemników startowych. Obok rozwoju tego systemu, już na początku lat 80. podjęto w biurze konstrukcyjnym Ałmaz prace nad systemem nowej generacji[1]. Wymagania taktyczne sformułowano w 1986 roku i wtedy też pojawiło się oznaczenie S-400[1]. Zakładano zwiększenie zasięgu do 300–400 km oraz ilości zwalczanych równocześnie celów[2]. Nowy system miał jednak zachować pokrewieństwo z rodziną S-300P, w tym zunifikowane miały być wyrzutnie i zachowana możliwość obsługiwania starszych pocisków[2]. W pierwotnej wersji systemu S-400 zachowano 70-80% technologii zastosowanych w systemie S-300, w tym kontenery startowe, wyrzutnie oraz radary[3]. Początkowo był znany jako S-300PMU3, a później przemianowany na S-400 (Kod NATO: SA-21 Growler[4]).

Budowa S-400 rozpoczęła się w późnych latach 90. XX wieku. System został oficjalnie zapowiedziany w styczniu 1999 roku. 12 lutego przeprowadzono pierwsze testy, które jak 100% innych ujawnionych rosyjskim mediom testów zakończyło się powodzeniem[5]. Początkowo S-400 był testowany z wykorzystaniem rakiet używanych przez S-300, jednak z powodu niewiele lepszych osiągów od swoich poprzedników, zdecydowano się na opracowanie nowego typu rakiet. S-400 otrzymał cztery nowe typy rakiet, 9M96E i 9M96E2 o zasięgu odpowiednio 40 i 120 km oraz rakiety dalekiego zasięgu 48N6E3/48N6DM i 40N6 zdolną niszczyć cele w odległości 400 km[6]. 28 kwietnia 2007 roku system S-400 został formalnie przyjęty na uzbrojenie rosyjskich sił zbrojnych[7].

System

edytuj

System S-400 ugrupowany jest w bataliony składające się z od 8 do 12 wyrzutni, mieszczących po cztery pociski w każdej. System S-400 ma cechować się zwiększoną skutecznością w zwalczaniu samolotów o niskiej skutecznej powierzchni odbicia[8][9].

Wykrywanie celów zapewnia system radarowy Niebo-M, w którego skład wchodzi RLM-M (55Zh6UME) pracujący na falach o dużej długości, co umożliwia wykrywanie celów na dużych dystansach (400 km), w tym celów o obniżonej sygnaturze radarowej jak samoloty z wysokimi charakterystykami stealth. Z uwagi jednak na użycie przez RLM-M fal o dużej długości, radar nie daje obrazu sytuacji o dużej rozdzielczości, co uniemożliwia określenie dokładnej pozycji celu, a więc pobranie namiaru bojowego i naprowadzanie pocisków rakietowych.

 
Radar wstępnego wykrywania RLM-M

Toteż Niebo-M uzupełniany jest w batalionie pracującym w paśmie L radarem RLM-S (55Zh6ME). Pasmo L jest obok w pasm S, C, X oraz Ku najczęściej wykorzystywanym pasmem przy wykrywaniu celów zapewniającym rozdzielczość wystarczającą do pobrania namiaru bojowego i naprowadzania na cel (zarówno jednak pasmo L jak i S, nie są wystarczające dla śledzenia obiektów stealth)[5]. Ostatnim elementem systemu jest pracujący w paśmie X radar RLM-S. Radary pracujące na falach o wysokiej częstotliwości nie są jednak w stanie wykryć obiektów stealth z dużej odległości, toteż założeniem systemu S-400 jest wskazanie przez radar RLM-M ogólnego kierunku w którym znajduje się obiekt stealth, co umożliwia wcześniejsze przygotowanie pracujących w pasmie X radarów na wykrycie obiektu stealth, gdy ten znajdzie się w niewielkiej odległości (34 km w przypadku samolotu F-35)[5]. W skład batalionu wchodzi także mobilne centrum dowodzenia 55K6E na podwoziu samochodowym, najczęściej 8 wyrzutni typu TEL TP85TE2 lub 5P85SE2 oraz mobilny maszt 40W6MR[5].

 
Wchodzacy w skład systemu radarowego Niebo-M systemu S-400, pracujący w paśmie X radar RLM-S
 
Pracujący w paśmie L radar RLM-D

Według oficjalnego stanowiska Rosji dla rosyjskich mediów, system S-400 był testowany 32 raz w sześciu różnych ćwiczeniach i nie wydarzył się ani jeden test nieudany, co najprawdopodobniej jest dezinformacją[5][a]. Rosja nie ujawniła też rodzajów przechwytywanych przez system celów, a fakt, że wszystkie testy odbywały sie w ramach ćwiczeń sugeruje, że Rosja nie przeprowadzała testów podczas fazy konstrukcyjno-rozwojowej systemu[10]. Dostępne informacje sugerują, że Rosja jest jednym z nielicznych krajów które nie ujawniają żadnych informacji o nieudanych testach, a według oficjalnych informacji rządu rosyjskiego 100% testów kończy się sukcesem[10][5][b].

Rakiety

edytuj

S-400 może korzystać z czterech nowych typów rakiet (48N6E3, 40N6, 9M96E, 9M96E2), a także z rakiet używanych przez poprzedni system S-300PMU2 Faworit (48N6E, 48N6E2). W rezultacie S-400 może być uzbrojony w zestaw różnych rakiet, co zapewnia dużą uniwersalność oraz umożliwia dostosowanie do danego zagrożenia.

  • 48N6E3/48N6DM – pierwsza z nowych rakiet dalekiego zasięgu dla systemu S-400, będąca wersją rozwojową 48N6E2, o zasięgu 240 km
  • 40N6 – rakieta dalekiego zasięgu, mogąca zwalczać cele powietrzne na odległość 400 km[11]. Rakieta ta ma za zadanie niszczenie samolotów kontroli i wczesnego ostrzegania AWACS, JSTARS
  • 9M96E, 9M96E2 – jednostopniowe rakiety o zasięgu odpowiednio 40 i 120 km, przeznaczone do zwalczania samolotów oraz wszelkiego typu broni lotniczej. Są lżejsze i mniejsze od odpowiedników używanych przez inne systemy S-300. Prawdopodobieństwo trafienia ma wynosić 0.9 dla samolotów załogowych i 0.8 dla bezzałogowych. Rakieta może manewrować przy przeciążeniach sięgających 20 g i wysokościach do 35 km[6][c].

Użytkownicy i wprowadzenie do sprzedaży

edytuj

Arabia Saudyjska zamówiła system S-400 w październiku 2017 roku[13]. Szacowany koszt dywizjonu w przypadku kontraktu dla Arabii Saudyjskiej to ok. 320 milionów dolarów, przy koszcie jednego pojazdu 40–50 milionów[14][15].

Według doniesień prasowych użytkownikiem S-400 będą także Chiny. Zamówienia mają dotyczyć dostawy co najmniej sześciu dywizjonów (48 wyrzutni) S-400, a wartość kontraktu ma przekraczać 3 mld dolarów[16]. Chiny ubiegały się o możliwość zakupu S-400 już od pewnego czasu, jednak Rosja w obawie przed nadmiernym wzmacnianiem potęgi militarnej Chin, nie zezwalała na eksport tak nowoczesnej broni[17]. Pierwsze jednostki miały być skierowane na obszar Chin w rejonie Tajwanu, co pozwoliłoby kontrolować przestrzeń powietrzną nad wyspą[18]. Tymczasem jeden transport S-400 do Chin został uszkodzony przez sztorm i zniszczony przez Rosjan[19].

5 października 2018 roku Indie podpisały kontrakt na kupno systemu[20]. W lipcu 2019 roku Turcja została pierwszym eksportowym użytkownikiem systemu, co wobec obaw o szpiegostwo wojskowo-techniczne doprowadziło do pozbawienia Turcji udziału w programie JSF i możliwości nabycia myśliwców wielozadaniowych F-35[21]. Jednocześnie, w 2021 roku z powodu nie spełnienia przez pierwszy dostarczony batalion systemu S-400 tureckich oczekiwań w zakresie sprawności S-400 w zwalczaniu nisko lecących obiektów, dronów oraz pocisków manewrujących Turcja zrezygnowała z przewidzianego wcześniejszą umową zakupu kolejnego batalionu tego systemu[22].

Użycie operacyjne systemu

edytuj

System S-400 został skierowany do służby operacyjnej w 2007 roku i choć odniósł sukcesy podczas rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę, jego udziałem stały się też spektakularne porażki[5]. System S-400 poniósł straty w konflikcie o Górski Karabach w 2016 roku, gdzie radary systemu były niszczone przez izraelskiej produkcji drony-kamikaze i inną amunicję krążącą[23]. W kwietniu 2017 roku rozstawiony w Latakii rosyjski batalion S-400 nie przechwycił 60 amerykańskich pocisków manewrujących wystrzelonych na syryjską bazę lotniczą Shayrat w Hims[5]. Przy deklarowanym przez Rosję zasięgu 400 km rosyjskiego systemu, baza Shayrat znajdowała się około 150 kilometrów od miejsca stacjonowania S-400 w Latakii[5].

Doświadczenia z używania systemu S-400 przez tureckie siły zbrojne stały się powodem oskarżenia Rosji o celowe wprowadzenie w błąd co do transferu technologi produkcji systemu oraz jego rzeczywistych charakterystyk, które odbiegają od wartości rzeczywistych. Zgodnie z ujawnionymi danymi tureckimi, system jest w stanie wykryć cel wielkości Jumbo Jeta na dystansie 400 km znajdujący się na wysokości 20 000 metrów, jednak w przypadku celu na wysokości 5 000 metrów odległość wykrycia spada wielokrotnie, zaś efektywność systemu spada do 30–40%[23]. Przy celu znajdującym się na wysokości 1 000 metrów maksymalny zasięg wykrycia spada do 70-180 km, zaś przy celach poniżej pułapu 1 000 metrów - przy celach aerodynamicznych poniżej 1 km - skuteczny zasięg zwalczania nie wykracza poza dystans kilku kilometrów[23].

Wojna na Ukrainie

edytuj

Systemy S-400 używane są przez Rosję również podczas rozpoczętej przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 roku. Nie są znane szczegóły użycia tego systemu w walkach na Ukrainie, jednak według niektórych informacji 25 lutego 2022 roku pociskiem wystrzelonym z systemu S-400 zestrzelony został należący do sił powietrznych Ukrainy samolot myśliwski Su-27 pilotowany przez płk. Ołeksandra Oksanczenkę[24]. Pocisk, którym zestrzelony został samolot Oksanczenki, wystrzelony został z terytorium Białorusi, zaś przechwycenie nastąpiło niedaleko Kijowa w odległości ok. 150 km od wyrzutni[25]. Ukraińskie samoloty Su-27 od czasów radzieckich nie były jednak znacząco unowocześniane, nie były więc wyposażone w jakiekolwiek środki walki elektronicznej, a wiele ukraińskich samolotów nie dysponowało nawet urządzeniami ostrzegającymi o zagrożeniach i zbliżających się pociskach rakietowych[25].

Nie są znane łączne ukraińskie straty zadane przez pociski systemu S-400, jednak wraz z napływem na Ukrainę pomocy wojskowej z państw zachodnich (w tym pocisków antyradarowych AGM-88 HARM, pocisków manewrujących Storm Shadow i systemów rakietowych HIMARS) oraz dzięki odpowiedniemu użyciu ukraińskiej konstrukcji pocisków manewrujących Neptun, siły rosyjskie zaczęły ponosić straty w systemach S-400, które same stały się celem ukraińskich ataków[26][27]. Do września 2023 roku rosyjskie wojska straciły elementy bądź nawet cały batalion systemu S-400 w co najmniej 5 przypadkach[26][28]. W czasie jej trwania, system ten nie okazał się tak skuteczny jak wynikało z wcześniejszych rosyjskich deklaracji, jednak oprócz zwalczania celów powietrznych, rosyjskie systemy S-400 używane są przez Rosję do ataku na cele lądowe w Ukrainie[28].

  1. 15 razy na poligonie Sary-Szagan oraz 17 razy na poligonie w Kapustin Jarze[10].
  2. Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych które prowadzą bardzo transparentną politykę w tym zakresie, wskaźnik udanych testów wszystkich rodzajów systemów przeciwrakietowych przeprowadzonych w latach 1960–2019 wynosi 72%[10].
  3. Przykładowo samoloty typu F-16 i podobnych, startujące z 31 Bazy Lotnictwa Taktycznego byłyby niewidoczne dla systemu S-400, zainstalowanego w obwodzie królewieckim, aż do wysokości lotu 8200 m. Nad Lotniskiem im. F.Chopina wysokość bezpieczna wynosiłaby 4000 metrów, nad 49 Bazą Lot. – 320 metrów, a nad 22 Bazą Lot. – 250 metrów. Co oznacza, że startujące stamtąd polskie samoloty bojowe mogłyby odpalać, w stronę stanowisk S-400 trudno wykrywalne pociski dalekiego zasięgu, np. JASSM, pozostając niewykryte[12].

Przypisy

edytuj
  1. a b Szulc 2007 ↓, s. 32.
  2. a b Szulc 2007 ↓, s. 33.
  3. Missile Threat: S-400 Triumf, [on line]
  4. Szulc 2007 ↓, s. 39.
  5. a b c d e f g h i Alex Hollings: The S-400 myth, [on line]
  6. a b S-300PMU3 / S-400 Triumf / SA-21 Growler. globalsecurity.org. [dostęp 2017-10-01]. (ang.).
  7. Szulc 2007 ↓, s. 37.
  8. Almaz S-300P/S-400 Grumble/Gargoyle Air Defence Missile Systems.
  9. MissileThreat :: S-400 (SA-20 Triumf). missilethreat.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-20)]..
  10. a b c d Shea Cotton, Jeffrey Lewis: The Global Missile Defense, [on line]
  11. Juliusz Sabak, Chiny kupują najnowszy rosyjski system przeciwlotniczy [online], Defence24.pl, 28 listopada 2014 [dostęp 2015-04-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-11-30].
  12. Maksymilian Dura: Rosyjska „prawda”, [on line]
  13. Paweł Behrendt: Arabia Saudyjska kupuje S-400. konflikty.pl, 6 października 2017. [dostęp 2017-10-06].
  14. Russian Defense Policy. More S-400s. russiandefpolicy.wordpress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)].
  15. Riyadh mulls big Russian missile buy. 2010-03-22. [dostęp 2015-04-27]. (ang.).
  16. Bartosz Węglarczyk: Rosja sprzedaje S-400 Chinom. Rzeczpospolita, 2015-04-14. [dostęp 2015-04-27].
  17. Jędrzej Bielecki, Kinga Olszewska, Monika Kruszewska-Mikucka, Olgierd Kwiatkowski: Embargo Zachodu stało się dopingiem dla Chin. Rzeczpospolita, 2013-04-06. [dostęp 2015-04-27].
  18. Maksymilian Dura, Rosyjskie systemy S-400 trafią do Chin. „Pokrycie całej przestrzeni powietrznej Tajwanu” [online], Defence24.pl, 15 kwietnia 2015 [dostęp 2015-04-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-16].
  19. Chińskie S-400 zniszczone [online], MILMAG, 19 lutego 2019 [dostęp 2023-08-24] (pol.).
  20. Indie zamówiły S-400 – Altair Agencja Lotnicza [online], www.altair.com.pl [dostęp 2018-10-09] (ang.).
  21. Piotr Kraś: Tło wyboru rosyjskiego S-400 Triumf przez Turcję. Warszawski Instytut Inicjatyw Strategicznych. [dostęp 2019-05-30]. (pol.).
  22. No more ice cream, Turkey rejects second batch of S-400 missiles. Global Defense Corp. [dostęp 2024-09-22]. (ang.).
  23. a b c Global Defense: Turkey accused Russia of fraud, [on line]
  24. Nie żyje wybitny pilot Oleksandr Oksanczenko.. Onet, 1 marca 2022. [dostęp 2024-08-27]. (pol.).
  25. a b Russia’s S-400 Missile, First Blood, [on line]
  26. a b Ellie Cook: Russia's S-400, [on line]
  27. Ellie Cook: Ukraine Says 'Flawless, [on line]
  28. a b Carlin Maya: S-400: Russia's, [on line]

Bibliografia

edytuj