SMS Erzherzog Ferdinand Max (1905)

SMS Erzherzog Ferdinand Maxprzeddrednot zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej w latach 1904–1906. Był ostatnim okrętem z typu Erzherzog Karl. Został zwodowany 21 maja 1905 roku. Razem ze swoimi siostrzanymi okrętami tworzył III Dywizjon Pancerników.

SMS „Erzherzog Ferdinand Max”
Ilustracja
SMS „Erzherzog Ferdinand Max”
Klasa

Przeddrednot

Typ

Erzherzog Karl

Historia
Stocznia

Stabilimento Tecnico Triestino, Triest

Położenie stępki

9 marca 1904

Wodowanie

21 maja 1905

 K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby

21 grudnia 1907

Los okrętu

złomowany, 1921

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

10640 t

Długość

126,2 m

Szerokość

21,78 m

Zanurzenie

7,51 m

Napęd
dwie 4-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania,
12 opalanych węglem kotłów parowych Yarrow,
2 śruby
18000 KM
Prędkość

20,5 węzła (38 km/h)

Zasięg

4000 Mm przy prędkości 10 węzłów (7413 km przy prędkości 18,5 km/h)

Uzbrojenie
4 × Škoda K01 kal. 240 mm L/40 (2 × II)
12 × Škoda kal. 190 mm L/42
12 × Škoda kal. 66 mm L/45
4 × Škoda kal. 47 mm L/44 (szybkostrzelne)
2 × Škoda kal. 47 mm L/33
4 × Vickers kal. 37 mm
4 × km Schwarzlose kal. 8 mm
Wyrzutnie torpedowe

2 × 450 mm

Opancerzenie
Burty: 210 mm
Pokład: 55 mm
Wieże artyleryjskie: 240 mm
Kazamaty: 150 mm
Wieża dowodzenia: 220 mm
Grodzie wodoszczelne: 200 mm
Załoga

740

Przez większość I wojny światowej okręt pozostawał w swoim porcie macierzystym w Puli, w obecnej Chorwacji, poza czterema zadaniami. W 1914 r. pancernik był częścią austro-węgierskiej flotylli, która została wysłana w celu eskorty dwóch niemieckich okrętów, SMS „Breslau” i SMS „Goeben”, w trakcie ucieczki z brytyjskiego terytorium Morza Śródziemnego. Okręt dopłynął na wysokość Brindisi zanim został odwołany do swojego portu. W maju 1915 r. brał udział w ostrzale włoskiego miasta portowego Ankona. „Erzherzog Ferdinand Max” uczestniczył również w stłumieniu powstania członków załóg kilku krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze w dniach 1–3 lutego. Następnie wziął też udział w próbie przełamania blokady Cieśniny Otranto w czerwcu tego samego roku, lecz musiał się wycofać, kiedy drednot „Szent István” został zatopiony. Po wojnie „Erzherzog Ferdinand Max” został przekazany Wielkiej Brytanii jako pryz. Został zezłomowany we Włoszech w 1921 roku.

Konstrukcja edytuj

Główny artykuł: Pancerniki typu Erzherzog Karl.
 
Rzut z lewej burty i plan pokładu pancernika typu Erzherzog Karl

Wyporność pancernika SMS[a] „Erzherzog Ferdinand Max” wynosiła 10 640 t. Miał 126,2 m długości całkowitej (124,35 m długości na linii wody), 21,78 m szerokości i 7,51 m zanurzenia. Załoga składała się z 37 oficerów i 703 marynarzy[1]. On i jego siostrzane okręty były ostatnimi i największymi przeddrednotami zbudowanymi przez Austro-Węgry, przerastając pancerniki typu Habsburg o około 2000 ton[2]. Okręt był napędzany za pomocą dwóch czterocylindrowych maszyn parowych potrójnego rozprężania[3]. Były one zasilane w parę przez 12 kotłów Yarrow opalanych węglem, rozmieszczonych w trzech kotłowniach[3]. Podczas rejsu maszynownia okrętów zapewniała 18 000 KM[2] (według innych źródeł 13 530 KM[3]) mocy, co pozwalało osiągnąć prędkość 20,5 węzła[2]. Było to o jeden węzeł więcej niż pierwotnie zakładano[4].

Uzbrojenie główne pancernika składało się z czterech działa Škoda K01 kal. 240 mm L/40, po dwa w dwóch wieżach artyleryjskich[5]. Działa te były austro-węgierskimi replikami dział Krupp C97 kal. 240 mm L/40, użytych na pancernikach typu Habsburg[6]. Maksymalny kąt podniesienia dział wynosił od -4° do +20°, a kąt ostrzału 150° na każdą burtę[5][6]. 45-kilogramowy ładunek prochu nadawał pociskom prędkość wylotową 725 m/s, co przy kącie podniesienia 9,15° dawało zasięg ok. 10 tysięcy metrów[6]. Szybkostrzelność wynosiła trzy do czterech strzałów na minutę[6]. Artylerię średniego kalibru stanowiło 12 dział Škoda kal. 190 mm L/42[7], zamontowanych w ośmiu pojedynczych kazamatach na burtach okrętu i w czterech pojedynczych wieżach artyleryjskich, po dwóch na każdej burcie[5]. Działa mogły wystrzeliwać 97-kilogramowe pociski przeciwpancerne na odległość 20 000 m przy maksymalnym podniesieniu lufy i prędkości wylotowej pocisku 800 m/s[5]. Szybkostrzelność wynosiła trzy strzały na minutę[7]. Okręt posiadał lekkie uzbrojenie do obrony przed torpedowcami. Było to 12 dział Škoda kal. 66 mm L/45[5][8]. Obronę przeciwlotniczą stanowiły cztery działka Vickers kal. 37 mm kupione od Wielkiej Brytanii w 1910 roku i zamontowane na pancerniku[9]. Pancernik był również wyposażony w dwie nadwodne wyrzutnie torpedowe kal. 450 mm, lecz były one rzadko używane[2][5].

Służba edytuj

Czas pokoju edytuj

W 1908 roku „Erzherzog Ferdinand Max” razem ze swoimi siostrzanymi okrętami odbył rejs po zachodnim Morzu Śródziemnym, zatrzymując się podczas swojej podróży w Barcelonie, Gibraltarze, Tangerze, Maladze oraz na Korfu. Pancerniki typu Erzherzog Karl odbyły jeszcze dwa rejsy po Morzu Śródziemnym: w 1909 i 1910 roku[10].

I wojna światowa edytuj

W momencie wybuchu I wojny światowej okręt był przypisany do III Dywizjonu Pancerników Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej[2]. Pancernik został zmobilizowany w celu eskorty SMS „Goeben” i SMS „Breslau” podczas ich ucieczki. Niemieckie krążowniki próbowały wyrwać się z Cieśniny Mesyńskiej, która była otoczona przez brytyjskie okręty i uciec do Turcji. Ich ucieczka powiodła się. Austro-węgierska flota została odwołana, gdy była na wysokości Brindisi na południu Włoch[11]. W towarzystwie innych austro-węgierskich jednostek, „Erzherzog Ferdinand Max” wraz z dwoma „bliźniakami” wziął udział w bombardowaniu Ankony 24 maja 1915 roku. Okręty zużyły 24 pociski przeciwpancerne kal. 240 mm ostrzeliwując stacje przekaźnikowe i semaforowe oraz 74 pociski kal. 190 mm do bombardowania włoskich baterii obrony wybrzeża i innych instalacji portowych[2].

1 lutego 1918 roku wybuchł bunt wśród załóg krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze, włączając to załogi SMS „Sankt Georg” i SMS „Kaiser Karl VI”. Dwa dni później do portu przybyły trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i asystowały tłumieniu buntu. Po jego spacyfikowaniu krążowniki „Sankt Georg” i „Kaiser Karl VI” zostały wycofane ze służby, a pancerniki typu Erherzog Karl zostały na stałe przeniesione do portu w Kotorze[12]. Admirał Miklós Horthy planował na poranek 11 czerwca atak na siły brytyjskie blokujące Cieśninę Otranto. Trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i cztery typu Tegetthoff miały osłaniać krążowniki typu Novara. Plan zakładał powtórzenie sukcesu rajdu przeprowadzonego rok wcześniej. Horthy chciał zniszczyć flotę blokującą cieśninę poprzez zwabienie brytyjskich okrętów do krążowników i mniejszych jednostek, które były osłaniane przez działa pancerników, w tym okręty typu Erzherzog Karl. Jednak rano 10 czerwca drednot „Szent István” został storpedowany i zatopiony przez włoski kuter torpedowy. Horthy uznał, że element zaskoczenia został stracony i odwołał operację[13]. Miało to być ostatnie zadanie bojowe, w którym wziął udział „Erzherzog Ferdinand Max”. Resztę wojny okręt spędził w porcie w Puli[14].

Niedługo po zakończeniu wojny pancernik „Erzherzog Ferdinand Max” został przejęty przez nowo utworzone Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów, lecz później przekazany Wielkiej Brytanii w ramach reparacji wojennych. Złomowano go we Włoszech w 1921 roku[2].

Uwagi edytuj

  1. "SMS" oznacza "Seiner Majestät Schiff", czyli po niemiecku "Okręt Jego Wysokości"

Przypisy edytuj

Bibliografia edytuj