Wikipedia

SM UC-11

niemiecki okręt podwodny

SM UC-11 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, jedenasty w kolejności okręt podwodny typu UC I. Zwodowany 11 kwietnia 1915 roku w stoczni AG Weser w Bremie, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 23 kwietnia 1915 roku. W czasie służby operacyjnej SM UC-11 odbył 83 patrole bojowe, podczas których postawił zagrody minowe, na których zatonęło 25 statków o łącznej pojemności 33 198 BRT i dwa okręty o łącznej wyporności 510 ton, zaś jeden statek o pojemności 378 BRT oraz dwa okręty o łącznej wyporności 5084 ton zostały uszkodzone. SM UC-11 został zatopiony 26 czerwca 1918 roku, po wejściu na minę w okolicy Harwich (ocalał jedynie kapitan okrętu).

SM UC-11
Ilustracja
Niezidentyfikowany okręt typu UC I
Klasa

okręt podwodny

Typ

UC I

Historia
Stocznia

AG Weser, Brema

Położenie stępki

26 stycznia 1915

Wodowanie

11 kwietnia 1915

 Kaiserliche Marine
Wejście do służby

23 kwietnia 1915

Zatopiony

26.06.1918

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


168 ton
183 t

Długość

33,99 m

Szerokość

3,15 m

Zanurzenie

3,04 m

Zanurzenie testowe

50 m

Napęd
1 silnik wysokoprężny o mocy 90 KM
1 silnik elektryczny o mocy 175 KM, 1 śruba
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


6,2 węzła
5,22 w.

Zasięg

powierzchnia: 780 Mm przy 5 w.
zanurzenie: 50 Mm przy 4 w.

Uzbrojenie
12 min, 1 km
Załoga

14

Multimedia w Wikimedia Commons

Projekt i dane taktyczno–techniczne edytuj

Sukcesy pierwszych niemieckich U-Bootów na początku I wojny światowej (m.in. zatopienie brytyjskich krążowników pancernych HMS[a] „Aboukir”, „Hogue” i „Cressy” przez U-9) skłoniły dowództwo Cesarskiej Marynarki Wojennej z admirałem Tirpitzem na czele do działań mających na celu budowę nowych typów okrętów podwodnych[1]. Doceniając też wagę wojny minowej, 9 października 1914 roku ministerstwo marynarki zatwierdziło projekt małego podwodnego stawiacza min opracowanego przez Inspektorat Torped pod kierunkiem dr Wernera, oznaczonego później jako typ UC I[1][2][3].

SM[b] UC-11 był niewielkim, przybrzeżnym okrętem podwodnym o konstrukcji jednokadłubowej, którego koncepcja oparta była na projekcie jednostek typu UB I[3]. Długość całkowita wynosiła 33,99 metra, szerokość 3,15 metra i zanurzenie 3,04 metra[2][4][5]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 6,3 metra[6]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 168 ton[c], a w zanurzeniu 183 tony[4][3]. Jednostka posiadała zaokrąglony dziób oraz cylindryczny kiosk o średnicy 1,3 m, obudowany opływową osłoną, a do jej wnętrza prowadziły dwa luki: jeden w kiosku i drugi w części rufowej, prowadzący do pomieszczeń załogi[7]. Okręt napędzany był na powierzchni przez 6-cylindrowy, czterosuwowy silnik Diesla Benz o mocy 90 koni mechanicznych (KM), zaś pod wodą poruszał się dzięki silnikowi elektrycznemu SSW o mocy 175 KM[2][4][8]. Poruszający jedną trójłopatową, wykonaną z brązu śrubą (o średnicy 1,8 m i skoku 0,43 m)[7] układ napędowy zapewniał prędkość 6,2 węzła na powierzchni i 5,22 węzła w zanurzeniu[3][9] (przy użyciu na powierzchni silnika elektrycznego okręt był w stanie osiągnąć 7,5 węzła[10]). Zasięg wynosił 910 Mm przy prędkości 5 węzłów w położeniu nawodnym oraz 50 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą[8][d]. Okręt zabierał 3,5 tony oleju napędowego[5], a energia elektryczna magazynowana była w akumulatorach składających się ze 112 ogniw, o pojemności 4000 Ah, które zapewniały 3 godziny podwodnego pływania przy pełnym obciążeniu[10].

Okręt posiadał dwa wewnętrzne zbiorniki balastowe[10]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów, zaś czas zanurzenia 23-36 s[5]. Okręt nie posiadał uzbrojenia torpedowego[e] ani artyleryjskiego, przenosił natomiast w części dziobowej 12 min kotwicznych typu UC/120 w sześciu skośnych szybach minowych o średnicy 100 cm, usytuowanych jeden za drugim w osi symetrii okrętu, pod kątem do tyłu (sposób stawiania – „pod siebie”)[12][7]. Układ ten powodował, że miny trzeba było stawiać na zaplanowanej przed rejsem głębokości, gdyż na morzu nie było do nich dostępu (także zapalniki min trzeba było montować jeszcze przed wypłynięciem, co nie było rozwiązaniem bezpiecznym i stało się przyczyną zagłady kilku jednostek tego typu)[3][12]. Uzbrojenie uzupełniał jeden karabin maszynowy z zapasem amunicji wynoszącym 150 naboi[2][4][6]. Okręt posiadał jeden peryskop Zeissa[7]. Wyposażenie uzupełniała kotwica grzybkowa o masie 136 kg[7]. Załoga okrętu składała się z 1 oficera (dowódcy) oraz 13 podoficerów i marynarzy[4][5][f].

Budowa edytuj

SM UC-11 zamówiony został 23 listopada 1914 roku jako jedenasty z serii 15 okrętów typu UC I (numer projektu 35a, nadany przez Inspektorat Okrętów Podwodnych), w ramach wojennego programu rozbudowy floty[6][11][13]. Został zbudowany w stoczni AG Weser w Bremie[2][14]. Stocznia oszacowała czas budowy okrętu na 5-6 miesięcy[13]. UC-11 otrzymał numer stoczniowy 225 (Werk 225)[6]. Stępkę okrętu położono 26 stycznia 1915 roku[6], zwodowany został 11 kwietnia 1915 roku[3], zaś do służby w Cesarskiej Marynarce Wojennej przyjęto go 23 kwietnia 1915 roku[6][15].

Przebieg służby edytuj

1915 rok edytuj

23 kwietnia 1915 roku dowódcą UC-11 mianowany został por. mar. Walter Gottfried Schmidt[16], a okręt włączono do Flotylli Flandria w dniu 26 maja[6]. Pierwszy sukces odniesiony został 1 czerwca, kiedy to na postawionej przez okręt podwodny minie uszkodzony został na wschód od Kingsdown brytyjski niszczyciel HMS „Mohawk” (865 ts), na którym śmierć poniosło 5 marynarzy[17][18]. 9 czerwca w estuarium Tamizy zatonęły dwa brytyjskie parowce: zbudowany w 1908 roku „Erna Boldt” (1731 BRT), płynący z ładunkiem węgla z Newcastle do Londynu (bez strat w załodze)[19][20][21] oraz pochodzący z 1890 roku „Lady Salisbury” (1446 BRT), transportujący węgiel z Hartlepool do Londynu (zginęło 3 marynarzy)[19][22][21]. Następnego dnia na tym samym akwenie ofiarami postawionych przez UC-11 min stały się dwa brytyjskie torpedowce: zbudowany w 1910 roku HMS Tb. 10 (255 ts), który zatonął ze stratą 22 marynarzy[23][21] oraz jego bliźniak, HMS Tb. 12, na którym zginęło 23 członków załogi[24][21]. 15 czerwca 12 mil na południowy wschód od Harwich wszedł na minę uzbrojony trawler HMT[g] „Argyll” (280 ts), który zatonął ze stratą 7 członków załogi[25][21]. We wrześniu okręt postawił dwie zagrody minowe, jednak nie zatonął na nich żaden statek[26]. 17 października 1915 roku okręt przeznaczono do szkolenia i na blisko rok trafił do Flotylli Szkolnej[6].

1916 rok edytuj

12 sierpnia 1916 roku dowódcą UC-11 został por. mar. Reinhold Saltzwedel[27], a okręt ponownie przydzielony został do Flotylli Flandryjskiej[6]. Po dziewięciu dniach wyznaczono nowego kapitana okrętu, którym został por. mar. Max Schmitz[28]. Pierwszy po ponad roku sukces odniesiony został 20 października, kiedy to na postawionej przez okręt minie zatonął na pozycji 51°55′45″N 1°40′30″E/51,929167 1,675000 brytyjski parowiec „Huguenot” (1032 BRT), płynący bez ładunku z Londynu do Newcastle (bez strat w ludziach)[19][29]. Cztery dni później w estuarium Tamizy zatonął ze stratą 6 członków załogi (wraz z kapitanem) brytyjski parowiec „Framfield” (2510 BRT), przewożący rudę żelaza na trasie Port Kelah (Algieria) – Middlesbrough[19][30]. 26 października mina zniszczyła uzbrojony trawler „Lord Roberts” (293 ts), który zatonął ze stratą 9 członków załogi na pozycji 51°55′40″N 1°41′00″E/51,927778 1,683333[31]. Na następny sukces załoga UC-11 musiała czekać do 21 listopada, kiedy na pozycji 52°34′N 2°00′E/52,566667 2,000000 zatonął zbudowany w 1907 roku holenderski parowiec „Helena” (1798 BRT), płynący pod balastem z Rotterdamu do Nowego Jorku[32]. 29 listopada jego los podzielił uzbrojony trawler „Lord Airedale” (215 ts), który zatonął ze stratą 7 ludzi w estuarium Tamizy[33].

2 grudnia 1916 roku dowódcą UC-11 mianowany został por. mar. Benno von Ditfurth[34]. 9 grudnia na postawionej przez okręt w estuarium Tamizy zagrodzie minowej zatonęły trzy brytyjskie parowce: „Forth” (1159 BRT), przewożący drobnicę z Londynu do Leith[19][35]; transportujący węgiel, zbudowany w 1913 roku „Harlington” (1089 BRT), na którego pokładzie zginęło 7 ludzi[19][36] oraz „Harlyn” (1794 BRT), płynący z ładunkiem węgla z Newcastle do Londynu (ze stratą 2 członków załogi)[19][37]. 17 grudnia na pozycji 51°50′45″N 1°37′30″E/51,845833 1,625000 zatonął duński parowiec „Michail Ontchoukoff” (2118 BRT), przewożący kukurydzę z Rosario do Aarhus (bez strat w załodze)[38]. Identyczny los spotkał 29 grudnia transportujący węgiel z Tyne brytyjski parowiec „Zoroaster” (3803 BRT), który zatonął ze stratą 3 członków załogi na pozycji 51°53′N 1°38′E/51,883333 1,633333[19][39].

1917 rok edytuj

Pierwszy sukces w 1917 roku został odniesiony 8 stycznia, gdy na postawionej przez UC-11 minie bez strat w ludziach zatonął (na pozycji 52°02′N 1°46′E/52,033333 1,766667) brytyjski kuter HMD[h] „Cape Colony” (82 ts)[40]. 2 lutego jego los podzielił zbudowany w 1915 roku uzbrojony trawler HMT „Holdene” (274 ts), zatopiony na pozycji 52°01′N 1°54′E/52,016667 1,900000 (śmierć poniosło 7 marynarzy)[41]. 12 lutego, na pozycji 51°56′N 1°40′E/51,933333 1,666667 bez strat w załodze zatonął brytyjski parowiec „Foreland” (1960 BRT), płynący z ładunkiem węgla z Blyth do Devonport[42][43]. Dwa dni później na pozycji 51°53′N 1°40′E/51,883333 1,666667 mina zniszczyła pochodzący z 1902 roku brytyjski parowiec „Marie Leonhardt” (1466 BRT), przewożący węgiel na trasie Hartlepool – Londyn (zginęło 5 marynarzy)[42][44][i]. Więcej szczęścia miał pomocniczy trałowiec HMS „Mercury” o wyporności 378 ts, który 26 kwietnia bez strat w załodze doznał uszkodzeń na pozycji 51°55′N 1°44′E/51,916667 1,733333[46]. Następnego dnia w estuarium Tamizy zatonął zbudowany w 1907 roku uzbrojony trawler HMT „Agile” (246 ts), na którym poniosło śmierć 3 marynarzy[47].

W dniach 30 czerwca – 19 lipca 1917 roku por. mar. Benno von Ditfurth był zastępowany przez por. mar. Georga Niemeyera[48], zaś 6 sierpnia okręt otrzymał nowego dowódcę – por. mar. Karla Dobbersteina[49]. 24 września odniósł on pierwszy sukces, gdy na minę wszedł brytyjski kuter HMD „Hastfen” (77 ts), który zatonął w estuarium Tamizy za stratą 4 ludzi[50]. W tym samym miejscu 25 października zatonął też brytyjski parowiec „Wearside” (3560 BRT), płynący z ładunkiem węgla z Newcastle do Genui (obyło się bez strat w załodze)[51][52]. Dwa dni później na pozycji 51°37′N 0°48′E/51,616667 0,800000 zatonął zbudowany w 1899 roku uzbrojony trawler HMT „Strymon” (198 ts), na którym zginęło 11 ludzi[53].

17 listopada 1917 roku nowym dowódcą UC-11 mianowany został por. mar. Ferdinand Schwartz[54]. 24 listopada w estuarium Tamizy zatonął na minie nowy brytyjski parowiec „French Rose” (465 BRT), płynący pod balastem z Le Tréport do Goole (bez strat w załodze)[51][55]. Nazajutrz w tym samym miejscu jego los podzielił brytyjski parowiec „Ostpreussen” (1779 BRT), przewożący węgiel na trasie Sunderland – Londyn (śmierć poniósł 1 marynarz)[51][56]. Dzień 27 listopada okazał się pechowy dla transportującego węgiel brytyjskiego parowca „Groeswen” (3570 BRT), który zatonął bez strat w ludziach na pozycji 51°55′N 1°40′E/51,916667 1,666667[51][57]. Był to ostatni sukces UC-11 odniesiony w 1917 roku.

1918 rok edytuj

16 stycznia 1918 roku nieopodal Harwich (na pozycji 51°54′N 1°24′E/51,900000 1,400000) mina zniszczyła uzbrojony trawler HMT „John E. Lewis” (253 ts), na którym zginęło 2 członków załogi[58][59].

11 lutego 1918 roku nowym dowódcą okrętu został por. mar. Reinhold Thomsen[60], a już 5 kwietnia jego następcą został por. mar. Werner Lange[61]. 13 czerwca na minie postawionej przez UC-11 uszkodzony został na pozycji 51°50′45″N 1°34′30″E/51,845833 1,575000 brytyjski krążownik lekki HMS „Conquest” o wyporności 4219 ts (na pokładzie zginęło 7 marynarzy)[62].

17 czerwca 1918 roku dowódcą UC-11 mianowany został por. mar. Kurt Utke[63].

24 czerwca 1918 roku okręt wyszedł w morze, by postawić kolejną zagrodę minową[64]. 26 czerwca okręt wszedł na minę na wschód od Harwich (na pozycji 51°55′N 1°41′E/51,916667 1,683333) i zatonął na głębokości 15 m[6][64][65]. Z załogi liczącej 19 ludzi ocalał jedynie dowódca (por. mar. Kurt Utke), który po otwarciu włazu w bąblu powietrza dostał się na powierzchnię i następnie został uratowany[6][64].

Uwagi edytuj

  1. ↑ HMS – His/Her Majesty’s Ship – Okręt Jego/Jej Królewskiej Mości.
  2. ↑ SM – Seiner Majestät – [okręt] Jego Mości.
  3. ↑ Wyporność jednostek niemieckich podano w tonach metrycznych, okrętów brytyjskich w długich tonach (ts), dla statków handlowych podano pojemność w tonach rejestrowych brutto.
  4. ↑ R.H. Gibson i M. Prendergast podają inne wartości: prędkość 8,4 węzła na powierzchni i 5,5 węzła w zanurzeniu oraz zasięg na powierzchni 850 mil morskich przy prędkości 5 węzłów[11].
  5. ↑ W 1916 roku okręt eksperymentalnie wyposażono w zewnętrzną wyrzutnię torpedową kal. 450 mm[8].
  6. ↑ W momencie zatopienia na pokładzie UC-11 przebywało 19 ludzi[6].
  7. ↑ HMT – His Majesty’s Trawler – Trawler Jego Mości.
  8. ↑ HMD – His Majesty’s Drifter – Kuter Jego Mości.
  9. ↑ Od 1 lutego do 31 marca 1917 roku UC-11 uczestniczył w 8 operacjach minowania, stawiając łącznie 96 min[45].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 59.
  2. ↑ a b c d e Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: 2004, s. 54.
  3. ↑ a b c d e f Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 100.
  4. ↑ a b c d e John Moore (red.): Jane’s Fighting Ships of World War I. London: 1990, s. 127.
  5. ↑ a b c d Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 62.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l Guðmundur Helgason: UC 11. uboat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e Peta Knott: UC-6 Thames Estuary: Archaeological Report. historicengland.org.uk. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  8. ↑ a b c Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: 1985, s. 181.
  9. ↑ J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 563.
  10. ↑ a b c Class M 1. dutchsubmarines.com. [dostęp 2016-09-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-11)]. (ang.).
  11. ↑ a b R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: 2014, s. 313.
  12. ↑ a b Wojciech Holicki. Niemieckie okręty podwodne typu UC II. Część I. „Technika Wojskowa Historia”. Nr specjalny 6, s. 92, 2020. Magnum X. ISSN 2080-9743. 
  13. ↑ a b Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: 1989, s. 44.
  14. ↑ Gordon Williamson: U-boats of the Kaiser’s Navy. Botley, Oxford: 2002, s. 12.
  15. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 152.
  16. ↑ Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant (Charakter) Walter Gottfried Schmidt. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  17. ↑ Guðmundur Helgason: HMS Mohawk. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  18. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 159.
  19. ↑ a b c d e f g h BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 1 of 3 – Years 1914, 1915, 1916 in date order. naval-history.net. [dostęp 2016-09-15].
  20. ↑ Guðmundur Helgason: Erna Boldt. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  21. ↑ a b c d e Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 158.
  22. ↑ Guðmundur Helgason: Lady Salisbury. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  23. ↑ Guðmundur Helgason: TB. 10. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  24. ↑ Guðmundur Helgason: Tb. 12. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  25. ↑ Guðmundur Helgason: Argyll. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  26. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 174.
  27. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Reinhold Saltzwedel. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  28. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Max Schmitz. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-12]. (ang.).
  29. ↑ Guðmundur Helgason: Huguenot. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-14]. (ang.).
  30. ↑ Guðmundur Helgason: Framfield. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-14]. (ang.).
  31. ↑ Guðmundur Helgason: Lord Roberts. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-14]. (ang.).
  32. ↑ Guðmundur Helgason: Helena. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-14]. (ang.).
  33. ↑ Guðmundur Helgason: Lord Airedale. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-14]. (ang.).
  34. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Benno von Ditfurth. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-14]. (ang.).
  35. ↑ Guðmundur Helgason: Forth. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  36. ↑ Guðmundur Helgason: Harlington. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  37. ↑ Guðmundur Helgason: Harlyn. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  38. ↑ Guðmundur Helgason: Michail Ontchoukoff. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  39. ↑ Guðmundur Helgason: Zoroaster. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  40. ↑ Guðmundur Helgason: HMD Cape Colony. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  41. ↑ Guðmundur Helgason: Holdene. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  42. ↑ a b BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 2 of 3 – January-August 1917 in date order. naval-history.net. [dostęp 2016-09-15].
  43. ↑ Guðmundur Helgason: Foreland. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  44. ↑ Guðmundur Helgason: Marie Leonhardt. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  45. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 299.
  46. ↑ Guðmundur Helgason: HMPMS Mercury. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  47. ↑ Guðmundur Helgason: Agile. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  48. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Georg Niemeyer. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  49. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Karl Dobberstein. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  50. ↑ Guðmundur Helgason: HMD Hastfen. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  51. ↑ a b c d BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 3 of 3 – September 1917-November 1918 in date order. naval-history.net. [dostęp 2016-09-15].
  52. ↑ Guðmundur Helgason: Wearside. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  53. ↑ Guðmundur Helgason: HMT Strymon. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  54. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Ferdinand Schwartz. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  55. ↑ Guðmundur Helgason: French Rose. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  56. ↑ Guðmundur Helgason: Ostpreussen. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  57. ↑ Guðmundur Helgason: Groeswen. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  58. ↑ Guðmundur Helgason: John E. Lewis. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  59. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 406.
  60. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Reinhold Thomsen. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  61. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Werner Lange. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  62. ↑ Guðmundur Helgason: HMS Conquest. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  63. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Kurt Utke. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-15]. (ang.).
  64. ↑ a b c Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 427.
  65. ↑ Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 101.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=SM_UC-11&oldid=71727871”