Wikipedia

SM UC-16

SM UC-16 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, prototypowa jednostka typu UC II. Zwodowany 1 lutego 1916 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 18 czerwca 1916 roku. W czasie służby operacyjnej we Flotylli Flandria okręt odbył 13 patroli bojowych, podczas których zatopił 43 statki o łącznej pojemności 43 915 BRT (w tym duży brytyjski transatlantyk „Alaunia” o pojemności 13 405 BRT), zaś sześć statków o łącznej pojemności 24 884 BRT zostało uszkodzonych. SM UC-16 zaginął 4 października 1917 roku, prawdopodobnie po wejściu na minę na północ od Zeebrugge.

SM UC-16
Ilustracja
SM UC-56, okręt bliźniaczy UC-16
Klasa

okręt podwodny

Typ

UC II

Projekt

41

Historia
Stocznia

Blohm & Voss, Hamburg

Wodowanie

1 lutego 1916

 Kaiserliche Marine
Wejście do służby

18 czerwca 1916

Los okrętu

zaginął 4 października 1917

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


417 ton
493 t

Długość

49,35 m

Szerokość

5,22 m

Zanurzenie

3,68 m

Zanurzenie testowe

50 m

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Materiał kadłuba

stal

Napęd
2 silniki wysokoprężne o mocy 500 KM
2 silniki elektryczne o mocy 460 KM, 2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


11,5 węzła
7 w.

Zasięg

powierzchnia: 9250 Mm przy 7 w.
zanurzenie: 55 Mm przy 4 w.

Uzbrojenie
18 min UC/200, 1 działo kal. 88 mm L/30
Wyrzutnie torpedowe

3 × 500 mm (7 torped)

Załoga

26

Projekt i dane taktyczno–techniczne edytuj

Sukcesy pierwszych niemieckich podwodnych stawiaczy min typu UC I, a także niedostatki tej konstrukcji skłoniły dowództwo Cesarskiej Marynarki Wojennej z admirałem von Tirpitzem na czele do działań mających na celu budowę nowego, znacznie większego i doskonalszego typu okrętów podwodnych. Opracowany latem 1915 roku projekt okrętu, oznaczonego później jako typ UC II, tworzony był równolegle z projektem przybrzeżnego torpedowego okrętu podwodnego typu UB II[1]. Głównymi zmianami w stosunku do poprzednika były: instalacja wyrzutni torpedowych i działa pokładowego, zwiększenie mocy i niezawodności siłowni oraz wzrost prędkości i zasięgu jednostki, kosztem rezygnacji z możliwości łatwego transportu kolejowego (ze względu na powiększone rozmiary)[1][2].

SM[a] UC-16 był średniej wielkości przybrzeżnym okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej. Długość całkowita wynosiła 49,35 metra[b], szerokość 5,22 m i zanurzenie 3,68 m (wykonany ze stali kadłub sztywny miał 39,3 m długości i 3,65 m szerokości)[5]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 7,46 metra[5]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 417 ton[c], a w zanurzeniu 493 tony[5][6]. Jednostka miała wysoki, ostry dziób przystosowany do przecinania sieci przeciwpodwodnych, a do jej wnętrza prowadziły trzy luki, zlokalizowane przed kioskiem, w kiosku i w części rufowej, prowadzący do maszynowni[7]. Cylindryczny kiosk miał średnicę 1,4 m i wysokość 1,8 m, obudowany był opływową osłoną[7]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki Diesla MAN S6V23/34 o łącznej mocy 500 koni mechanicznych (KM), zaś pod wodą poruszał się dzięki dwóm silnikom elektrycznym BBC o łącznej mocy 460 KM[3][6][8]. Dwa wały napędowe poruszające dwoma wykonanymi z brązu manganowego śrubami (o średnicy 1,9 m i skoku 0,9 m)[7] zapewniały prędkość 11,5 węzła na powierzchni i 7 węzłów w zanurzeniu[1][2][6]. Zasięg wynosił 9250 Mm przy prędkości 7 węzłów w położeniu nawodnym[d] oraz 54 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą[1][2]. Zbiorniki paliwa mieściły 63 tony oleju napędowego[2], a energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów 26 MAS po 62 ogniwa, zlokalizowanych pod przednim i tylnym pomieszczeniem mieszkalnym załogi[8][11].

Okręt miał siedem zewnętrznych zbiorników balastowych[7]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów[5][12], zaś czas zanurzenia 40 s[9]. Głównym uzbrojeniem okrętu było 18 min kotwicznych typu UC/200 w sześciu skośnych szybach minowych o średnicy 100 cm, usytuowanych w podwyższonej części dziobowej jeden za drugim w osi symetrii okrętu, pod kątem do tyłu (sposób stawiania – „pod siebie”)[2][13]. Układ ten powodował, że miny trzeba było stawiać na zaplanowanej przed rejsem głębokości, gdyż na morzu nie było do nich dostępu, co znacznie zmniejszało skuteczność okrętów[14][13]. Uzbrojenie uzupełniały dwie zewnętrzne wyrzutnie torped kalibru 500 mm (umiejscowione powyżej linii wodnej na dziobie, po obu stronach szybów minowych), jedna wewnętrzna wyrzutnia torped kal. 500 mm na rufie (z łącznym zapasem 7 torped) oraz umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kal. 88 mm L/30, z zapasem amunicji wynoszącym 130 naboi[2][5][15]. Okręt miał trzy peryskopy Zeissa[7]. Wyposażenie uzupełniała kotwica grzybkowa o masie 272 kg[7]. Załoga okrętu składała się z 3 oficerów oraz 23 podoficerów i marynarzy[6][9][e].

Budowa edytuj

SM UC-16 zamówiony został 29 sierpnia 1915 roku jako prototypowa jednostka z I serii okrętów typu UC II (numer projektu 41, nadany przez Inspektorat Okrętów Podwodnych[17]), w ramach wojennego programu rozbudowy floty[8][16]. Został zbudowany w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu jako pierwszy z 24 okrętów tego typu zamówionych w tej wytwórni[3][8][18]. Stocznia oszacowała czas budowy okrętu na 8 miesięcy[8]. UC-16 otrzymał numer stoczniowy 266 (Werk 266)[16]. Okręt został wodowany 1 lutego 1916 roku[19][20], zaś do służby w Cesarskiej Marynarce Wojennej przyjęto go 18 czerwca 1916 roku[16]. Koszt budowy okrętu wyniósł 1 mln 729 tys. marek[21].

Przebieg służby edytuj

1916 rok edytuj

26 czerwca 1916 roku dowódcą UC-16 mianowany został por. mar. Egon von Werner[22], a okręt włączono do Flotylli Flandria w dniu 11 września[16]. 23 września załoga okrętu odniosła pierwszy sukces, topiąc (w odległości ok. 40 Mm od latarniowca „Spurn”, na przybliżonej pozycji 53°12′N 1°10′E/53,200000 1,166667) za pomocą działa pokładowego 11 brytyjskich trawlerów: „Andromeda” (149 BRT), „Beechwold” (129 BRT), „Britannia III” (138 BRT), „Cockatrice” (115 BRT), „Mercury” (183 BRT), „Phoenix” (117 BRT), „Refino” (182 BRT), „Rego” (176 BRT), „Restless” (125 BRT), „Viella” (144 BRT) i „Weelsby” (122 BRT)[23]. 19 października na postawione przez okręt miny wszedł zbudowany w 1913 roku duży brytyjski transatlantyk „Alaunia” (13 405 BRT), płynący z ładunkiem drobnicy z Nowego Jorku do Londynu, który zatonął ze stratą 2 członków załogi na wodach kanału La Manche nieopodal Hastings[24][25][26]. Trzy dni później na pozycji 50°41′N 0°16′W/50,683333 -0,266667 zatonął holenderski parowiec „Fortuna” (1254 BRT), płynący pod balastem z Rotterdamu do Cardiff[27]. Kolejne sukcesy UC-16 miały miejsce 11 listopada: 30 Mm na południowy wschód od Start Point zatopiony został norweski parowiec „Daphne” (1388 BRT), transportujący węgiel na trasie Newport – Rouen[28], zaś 9 Mm od Start Point zatrzymano i po zdjęciu załogi zatopiono kuter rybacki „Veronica” (27 BRT)[29]. Następnie okręt dotarł do zachodnich wybrzeży Bretanii, gdzie w dniach 13-16 listopada zatrzymał i zatopił 5 niewielkich francuskich jednostek: na pozycji 47°37′N 5°20′W/47,616667 -5,333333 szkuner „Marie Therese” (156 BRT)[30]; nieopodal Ouessant szkuner „Notre Dame De Bon Secours” (81 BRT), płynący ze Swansea do Quimper[31]; na zachód od Pointe du Raz trzymasztowy szkuner „Nominoe” (327 BRT)[32]; na tych samych wodach płynący ze Swansea do La Rochelle szkuner „Salangane” (125 BRT)[33] oraz, 14 Mm na północny zachód od Île-de-Batz, szkuner „Lobelia” (80 BRT)[34]. 16 listopada na minę wszedł również brytyjski parowiec „Vasco” (1914 BRT), płynący z Hull do Naples z ładunkiem drobnicy, który zatonął ze stratą 17 członków załogi (w tym kapitana) na pozycji 50°43′N 0°02′W/50,716667 -0,033333[24][35]. W tej samej okolicy 26 listopada uszkodzeń na minie doznał nowy norweski tankowiec „Caloric” (7012 BRT), płynący z Portsmouth do Tyne[36]. Kolejnym statkiem, który ocalał po wejściu na postawioną przez UC-16 minę, był zbudowany w 1902 roku brytyjski parowiec „Suffolk” (7573 BRT), płynący z Londynu do Devonport (został uszkodzony 28 grudnia nieopodal Selsey, bez strat w ludziach)[37]. Dwa dni później szczęście miał także brytyjski tankowiec „Aspenleaf” (7535 BRT), przewożący olej opałowy z Port Arthur do Portsmouth, który bez strat w załodze jedynie doznał uszkodzeń na pozycji 50°37′N 0°34′W/50,616667 -0,566667[38].

1917 rok edytuj

Na kolejny patrol okręt wypłynął już w nowym roku, płynąc w kierunku atlantyckich wybrzeży Bretanii. Pierwszy sukces załoga okrętu odniosła 18 stycznia, kiedy to w kanale La Manche (60 Mm od wyspy Jersey) zatopiono włoski parowiec „Taormina” (2457 BRT), płynący z ładunkiem rudy żelaza z Huelva do Newport (nikt nie zginął)[39]. Następnego dnia ofiarami UC-16 stały się trzy norweskie parowce: „Anna” (1237 BRT), przewożący trawę esparto z Almeríi do Glasgow (bez strat w ludziach, na pozycji 48°29′N 7°12′W/48,483333 -7,200000)[40]; „Reinunga” (1147 BRT), także płynący z ładunkiem esparto z Arziw do Glasgow, na pozycji 49°08′N 7°50′W/49,133333 -7,833333 (nikt nie zginął)[41] oraz „Theresdal” (1762 BRT), przewożący orzeszki ziemne na trasie Bathurst – Liverpool (bez strat w załodze, na pozycji 48°09′N 8°00′W/48,150000 -8,000000)[42]. 21 stycznia okręt nieopodal Scilly zatrzymał i zatopił francuski szkuner „Couronne” (169 BRT) – choć załoga zeszła do łodzi ratunkowych, nigdy ich nie odnaleziono[43]. Dzień później na minie postawionej uprzednio w okolicy Hastings uszkodzeń doznał zbudowany w 1912 roku holenderski tankowiec „Juno” o pojemności 2345 BRT (na pozycji 50°45′N 0°38′E/50,750000 0,633333)[44]. Ostatnim sukcesem odniesionym podczas tej misji było zatopienie 23 stycznia nieopodal Île d'Yeu norweskiego parowca „Ymer” (1123 BRT), przewożącego rudę żelaza na trasie Santander – Middlesbrough (zginęło 18 osób)[45]. 15 lutego na postawioną jeszcze w październiku 1916 roku minę weszła zbudowana w 1885 roku brytyjska pogłębiarka „Leven” (775 BRT), która zatonęła bez strat w ludziach w okolicy Newhaven[46].

Podczas następnego patrolu w dniach 25 lutego – 3 marca UC-16 postawił trzy zagrody minowe u wschodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii[47]. 26 lutego na pole minowe weszły dwie brytyjskie jednostki: mały parowiec „Sea Gull” (144 BRT), płynący z ładunkiem drobnicy z Londynu do Boulogne, który zatonął 4 Mm na południowy wschód od Folkestone (na pokładzie zginęły dwie osoby)[48][49] oraz (na pozycji 51°01′40″N 1°14′40″E/51,027778 1,244444) uzbrojony trawler HMT[f] „St. Germain” (307 ts), który uratowano osadzając na mieliźnie (śmierć poniósł jeden członek załogi)[50]. Na kolejnym patrolu trwającym od 10 do 16 marca okręt znów postawił 3 zagrody minowe[47]. 15 marca ofiarą tych min stał się na północ od Saint-Valery-en-Caux (na pozycji 49°55′N 0°42′E/49,916667 0,700000) brytyjski parowiec „Coonagh” (1412 BRT), transportujący półprodukty stalowe i rudę żelaza na trasie Middlesbrough – Rouen, który zatonął z całą, liczącą 10 osób załogą[48][51]. Miesiąc później (20 kwietnia) okręt stoczył w kanale La Manche artyleryjską potyczkę z brytyjskim statkiem-pułapką (Q-ship) HMS[g] „Glen” (112 ts) – drewnianym szkunerem z pomocniczym napędem, która zakończyła się uszkodzeniem brytyjskiego okrętu[52].

14 kwietnia 1916 roku nastąpiła zmiana na stanowisku kapitana okrętu: por. mar. Egon von Werner został zastąpiony przez por. mar. Georga Reimarusa[53]. Pierwsze sukcesy pod nowym dowództwem załoga UC-16 odniosła w dniach 27-28 lipca 1917 roku, kiedy to u wybrzeży Holandii (pomiędzy Zandvoort a IJmuiden) okręt zatrzymał i po zdjęciu załóg zatopił ogniem z działa pokładowego siedem holenderskich kutrów rybackich: „Dirk” (81 BRT), „Dirk van Duyne” (116 BRT), „Jan” (104 BRT), „Majoor Thomson” (110 BRT), „President Commissaris van den Burgh” (111 BRT), „Sterna III” (111 BRT) i „Neptunus I” (80 BRT)[23]. Kolejny patrol okręt odbył u wschodnich wybrzeży Anglii, zatapiając torpedą 16 sierpnia nieopodal Flamborough brytyjski parowiec „Manchester Engineer” (4465 BRT), płynący z ładunkiem węgla z South Shields do Saint-Nazaire (nikt nie zginął)[48][54]. Następnego dnia ofiarą UC-16 stał się brytyjski kuter rybacki (kecz) „Susie” (41 BRT), który ze stratą jednego marynarza zatonął 10 Mm na północny wschód od Scarborough[55]. 18 sierpnia dwie mile morskie na wschód od Filey okręt za pomocą torpedy zatopił też brytyjski parowiec „Ardens” (1274 BRT), przewożący węgiel na trasie South Shields – Londyn (zginął jeden członek załogi)[48][56].

Na następną misję UC-16 wyszedł na początku września, kierując się w stronę atlantyckich wybrzeży Bretanii. 4 września pośrodku Kanału, 30 Mm na południowy wschód od wyspy Wight (na pozycji 50°08′N 0°57′W/50,133333 -0,950000) okręt storpedował brytyjski parowiec „Bishopston” (2513 BRT), płynący bez ładunku z Hawru do Portsmouth, który zatonął tracąc dwóch członków załogi[57][58]. 7 września, 35 Mm na zachód od Bishop Rock (na pozycji 49°30′N 7°08′W/49,500000 -7,133333), UC-16 zatopił ogniem artyleryjskim brytyjski duży czteromasztowy bark „Hinemoa” (2283 BRT), płynący z Falmouth do Nowego Jorku (załoga została uratowana)[59]. Tego samego dnia jego los podzielił norweski czteromasztowy bark „Vestfjeld” (2063 BRT), przewożący drobnicę z Nowego Orleanu do Hawru, który został zatrzymany i zatopiony 40 Mm na południowy zachód od Bishop Rock[60].

4 października 1917 roku okręt zaginął wraz z całą załogą – prawdopodobnie zatonął na brytyjskiej zagrodzie minowej w okolicy Zeebrugge u wybrzeży Flandrii[3][16][61]. Inne opracowania podają, że UC-16 został zatopiony 23 października 1917 roku nieopodal Selsey przez brytyjski niszczyciel HMS „Melampus”[2][20][62].

Podsumowanie działalności bojowej edytuj

Data Nazwa Państwo Tonaż Zatopienie[23][h]
23 września 1916 „Andromeda”   Wielka Brytania 149  
„Beechwold”   Wielka Brytania 129  
„Britannia III”   Wielka Brytania 138  
„Cockatrice”   Wielka Brytania 115  
„Mercury”   Wielka Brytania 183  
„Phoenix”   Wielka Brytania 117  
„Refino”   Wielka Brytania 182  
„Rego”   Wielka Brytania 176  
„Restless”   Wielka Brytania 125  
„Viella”   Wielka Brytania 144  
„Weelsby”   Wielka Brytania 122  
19 października 1916 „Alaunia”   Wielka Brytania 13 405  
22 października 1916 „Fortuna”   Holandia 1254  
11 listopada 1916 „Daphne”   Norwegia 1388  
„Veronica”   Wielka Brytania 27  
13 listopada 1916 „Marie Therese”   Francja 156  
14 listopada 1916 „Notre Dame De Bon Secours”   Francja 81  
„Nominoe”   Francja 327  
„Salangane”   Francja 125  
16 listopada 1916 „Lobelia”   Francja 80  
„Vasco”   Wielka Brytania 1914  
26 listopada 1916 „Caloric”   Norwegia 7012  
28 grudnia 1916 „Suffolk”   Wielka Brytania 7573  
30 grudnia 1916 „Aspenleaf”   Wielka Brytania 7535  
18 stycznia 1917 „Taormina”   Włochy 2457  
19 stycznia 1917 „Anna”   Norwegia 1237  
„Reinunga”   Norwegia 1147  
„Theresdal”   Norwegia 1762  
21 stycznia 1917 „Couronne”   Francja 169  
22 stycznia 1917 „Juno”   Holandia 2345  
23 stycznia 1917 „Ymer”   Norwegia 1123  
15 lutego 1917 „Leven”   Wielka Brytania 775  
26 lutego 1917 „Sea Gull”   Wielka Brytania 144  
HMT „St. Germain”   Royal Navy 307  
15 marca 1917 „Coonagh”   Wielka Brytania 1412  
20 kwietnia 1917 HMS „Glen”   Royal Navy 112  
27 lipca 1917 „Dirk”   Holandia 81  
„Dirk van Duyne”   Holandia 116  
„Jan”   Holandia 104  
„Majoor Thomson”   Holandia 110  
„President Commissaris van den Burgh”   Holandia 111  
„Sterna III”   Holandia 111  
28 lipca 1917 „Neptunus I”   Holandia 80  
16 sierpnia 1917 „Manchester Engineer”   Wielka Brytania 4465  
17 sierpnia 1917 „Susie”   Wielka Brytania 41  
18 sierpnia 1917 „Ardens”   Wielka Brytania 1274  
4 września 1917 „Bishopston”   Wielka Brytania 2513  
7 września 1917 „Hinemoa”   Wielka Brytania 2283  
„Vestfjeld”   Norwegia 2063  
RAZEM 68 799 49

Uwagi edytuj

  1. ↑ SM – Seiner Majestät – [okręt] Jego Mości.
  2. ↑ Od 1917 roku: 52,15 m[3][4].
  3. ↑ Wyporność jednostek niemieckich podano w tonach metrycznych, okrętów brytyjskich w długich tonach (ts), dla statków handlowych podano pojemność w tonach rejestrowych brutto.
  4. ↑ Opracowania znacznie różnią się wartościami zasięgu na powierzchni: R.H. Gibson i M. Prendergast podają, że wynosił on 6910 mil morskich przy prędkości 7 węzłów[9], zaś R. Hutchinson – 6430 Mm przy prędkości 7 węzłów[10].
  5. ↑ W momencie zatopienia na pokładzie UC-16 przebywało 27 ludzi[16].
  6. ↑ HMT – His Majesty’s Trawler – Trawler Jego Mości.
  7. ↑ HMS – His/Her Majesty’s Ship – Okręt Jego/Jej Królewskiej Mości.
  8. ↑   – zatopiony,   – uszkodzony.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 106.
  2. ↑ a b c d e f g Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: 1985, s. 182.
  3. ↑ a b c d Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: 2004, s. 56.
  4. ↑ J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 563.
  5. ↑ a b c d e Guðmundur Helgason: UC II. uboat.net. [dostęp 2016-09-30]. (ang.).
  6. ↑ a b c d Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 246.
  7. ↑ a b c d e f Peta Knott: UC-6 Thames Estuary: Archaeological Report. historicengland.org.uk. [dostęp 2016-09-30]. (ang.).
  8. ↑ a b c d e Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: 1989, s. 53.
  9. ↑ a b c R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: 2014, s. 313.
  10. ↑ Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: 2001, s. 52.
  11. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 247.
  12. ↑ Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: 2006, s. 56.
  13. ↑ a b Wojciech Holicki. Niemieckie okręty podwodne typu UC II. Część I. „Technika Wojskowa Historia”. Nr specjalny 6, s. 92, 95, 2020. Magnum X. ISSN 2080-9743. 
  14. ↑ Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: 2006, s. 57.
  15. ↑ John Moore (red.): Jane’s Fighting Ships of World War I. London: 1990, s. 127.
  16. ↑ a b c d e f Guðmundur Helgason: UC 16. uboat.net. [dostęp 2016-09-30]. (ang.).
  17. ↑ Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: 1989, s. 50.
  18. ↑ Gordon Williamson: U-boats of the Kaiser’s Navy. Botley, Oxford: 2002, s. 13.
  19. ↑ Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 105.
  20. ↑ a b Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: 2001, s. 53.
  21. ↑ Gröner 1985 ↓, s. 58.
  22. ↑ Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Egon von Werner. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-09-30]. (ang.).
  23. ↑ a b c Guðmundur Helgason: Ships hit by UC 16. uboat.net. [dostęp 2016-09-30]. (ang.).
  24. ↑ a b BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 1 of 3 – Years 1914, 1915, 1916 in date order. naval-history.net. [dostęp 2016-10-06].
  25. ↑ Guðmundur Helgason: Alaunia. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-02]. (ang.).
  26. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 271.
  27. ↑ Guðmundur Helgason: Fortuna. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-03]. (ang.).
  28. ↑ Guðmundur Helgason: Daphne. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-03]. (ang.).
  29. ↑ Guðmundur Helgason: Veronica. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-03]. (ang.).
  30. ↑ Guðmundur Helgason: Marie Therese. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-03]. (ang.).
  31. ↑ Guðmundur Helgason: Notre Dame De Bon Secours. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  32. ↑ Guðmundur Helgason: Nominoe. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  33. ↑ Guðmundur Helgason: Salangane. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  34. ↑ Guðmundur Helgason: Lobelia. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  35. ↑ Guðmundur Helgason: Vasco. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  36. ↑ Guðmundur Helgason: Caloric. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  37. ↑ Guðmundur Helgason: Suffolk. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  38. ↑ Guðmundur Helgason: Aspenleaf. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  39. ↑ Guðmundur Helgason: Taormina. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  40. ↑ Guðmundur Helgason: Anna. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  41. ↑ Guðmundur Helgason: Reinunga. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  42. ↑ Guðmundur Helgason: Theresdal. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  43. ↑ Guðmundur Helgason: Couronne. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  44. ↑ Guðmundur Helgason: Juno. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  45. ↑ Guðmundur Helgason: Ymer. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-05]. (ang.).
  46. ↑ Guðmundur Helgason: Leven. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  47. ↑ a b Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 299.
  48. ↑ a b c d BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 2 of 3 – January-August 1917 in date order. naval-history.net. [dostęp 2016-10-06].
  49. ↑ Guðmundur Helgason: Sea Gull. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  50. ↑ Guðmundur Helgason: St. Germain. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  51. ↑ Guðmundur Helgason: Coonagh. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  52. ↑ Guðmundur Helgason: HMS Glen. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  53. ↑ Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Georg Reimarus. [w:] WWI U-boat commanders [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  54. ↑ Guðmundur Helgason: Manchester Engineer. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  55. ↑ Guðmundur Helgason: Susie. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  56. ↑ Guðmundur Helgason: Ardens. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  57. ↑ BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 3 of 3 – September 1917-November 1918 in date order. naval-history.net. [dostęp 2016-10-06].
  58. ↑ Guðmundur Helgason: Bishopston. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  59. ↑ Guðmundur Helgason: Hinemoa. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  60. ↑ Guðmundur Helgason: Vestfjeld. [w:] Ships hit during WWI [on-line]. u-boat.net. [dostęp 2016-10-06]. (ang.).
  61. ↑ Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: 2000, s. 382.
  62. ↑ R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: 2014, s. 193.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=SM_UC-16&oldid=71729627”