Sakowate
Sakowate[2] (Pitheciidae) – rodzina nadrzewnych ssaków naczelnych Nowego Świata z infrarzędu małpokształtnych (Simiiformes) obejmująca gatunki określane nazwami titi, saki i uakari, wcześniej zaliczane do rodziny płaksowatych (Cebidae).
| Pitheciidae | |||
| Mivart, 1865[1] | |||
 Przedstawiciel rodziny – samiec uakari czerwono-białego (Cacajao calvus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Rodzina |
sakowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Pithecia Desmarest, 1804 | |||
| Podrodziny | |||
| |||
Zasięg występowania edytuj
Małpy zaliczane do rodziny Pitheciidae występują w lasach Ameryki Południowej – większość gatunków w rejonie Amazonki i Orinoko, a pozostałe na terenach od Kolumbii po Boliwię i południowo-wschodnie wybrzeża Brazylii[3][4][5]. Zasiedlają lasy różnych typów – od terenów bagnistych, przez sawanny drzewiaste, lasy galeriowe po tropikalne lasy deszczowe.
Charakterystyka edytuj
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 36 | = | 2 | 1 | 3 | 3 |
| 2 | 1 | 3 | 3 | ||
Są to małpy małe i średniej wielkości, od 70 cm do blisko 100 cm długości ciała[4], o różnorodnym, często kontrastowym ubarwieniu. Ich ogon jest puszysty i nie jest chwytny. Titi, czyli gatunki z rodzaju Callicebus, są najmniejszymi przedstawicielami rodziny, do największych należą uakari. Pitheciidae mają wydłużony pysk i siekacze skierowane ukośnie ku przodowi. Uzębienie jest przystosowane do zjadania twardych owoców stanowiących podstawę diety tych ssaków. Uzupełnienie stanowią liście i owady.
Pitheciidae prowadzą nadrzewny tryb życia, są aktywne w ciągu dnia. Saki i uakari żyją w stadach złożonych z kilku do kilkudziesięciu osobników, natomiast titi są gatunkami monogamicznymi i żyją w małych grupach rodzinnych. Samice rodzą jedno młode po 5-6-miesięcznej ciąży. Długość życia gatunków obserwowanych w niewoli wynosiła od 25 dla Callicebus spp. do 35 lat w przypadku gatunków z rodzaju Pithecia.
Systematyka edytuj
Podrodzina Pitheciinae była wcześniej zaliczana do rodziny płaksowatych. Została wyodrębniona z płaksowatych, podniesiona do rangi rodziny Pitheciidae jako takson monofiletyczny i podzielona przez taksonomów na dwie podrodziny: Callicebinae – obejmującą wiele gatunków titi oraz Pitheciinae – obejmującą gatunki określane jako saki i uakari[6][3][2].
Opisano również rodzaje o niepewnej pozycji systematycznej i niesklasyfikowane w żadnej z powyższych podrodzin:
- Antillothrix MacPhee, Horovitz, Arredondo de la Mata & Jiménez Vasquez, 1995[7] – jedynym przedstawicielem był Antillothrix bernensis (Rímoli, 1977)
- Insulacebus Cooke, Rosenberger & Turvey, 2011[8] – jedynym przedstawicielem był Insulacebus toussaintianus Cooke, Rosenberger & Turvey, 2011 – jedynym przedstawicielem był Lagonimico conclucatus Kay, 1994
- Lagonimico Kay, 1994[9]
- Paralouatta Rivero de la Calle & Arredondo de la Mata, 1991[10]
Przypisy edytuj
- ↑ G.J. Mivart. Contributions towards a more complete knowledge of the axial skeleton in the Primates. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 547, 1865. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 40–42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 194–210. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 432–483. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Family Pitheciidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-05].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).
- ↑ R.D.E. MacPhee, I. Horovitz, O.P. Arredondo de la Mata & O. Jiménez Vasquez. A new genus for the extinct Hispaniolan monkey Saimiri bernensis Rímoli, 1977: with notes on its systematic position. „American Museum novitates”. 3134, s. 3, 1995. (ang.).
- ↑ S.B. Cooke, A.L. Rosenberger & S.T. Turvey. An extinct monkey from Haiti and the origins of the Greater Antillean primates. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 108 (7), s. 2699, 2011. DOI: 10.1073/pnas.1009161108. (ang.).
- ↑ R.F. Kay. „Giant” tamarin from the Miocene of Colombia. „American Journal of Physical Anthropology”. 95 (3), s. 334, 1994. DOI: 10.1002/ajpa.1330950305. (ang.).
- ↑ M. Rivero de la Calle & O.P. Arredondo de la Mata. Paralouatta varonai, a new Quaternary platyrrhine from Cuba. „Journal of Human Evolution”. 21 (1), s. 1, 1991. DOI: 10.1016/0047-2484(91)90032-Q. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Dewey, T.: Pitheciidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2007. [dostęp 2008-05-15]. (ang.).
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.