Wikipedia

Saksofon

dęty instrument muzyczny

Saksofon (wł. sassofono, skrót: sass.; ang. saxophone, sax.) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Mimo metalowego korpusu, zaliczany jest do drewnianych, ponieważ posiada drewniany stroik, tak jak klarnet. Dźwięk wydobywa się przez czarę. Występuje w dziewięciu odmianach, różniących się wielkością i zakresem dźwięków[1]. Od najmniejszych saksofonów – soprillo, po największe – subkontrabasowe, najczęściej budowane w strojach B i Es (mniej typowe: C i F)[2].

Saksofon
fr. le Saxophone
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
422.212-71

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
instrument dęty drewniany
Skala instrumentu
Skala instrumentu
Podobne instrumenty

sarusofon, ofiklejda, tárogató(inne języki), xaphoon, sakshorn

Producenci

Selmer, Yanagisawa, Keilwerth, Buecher, Conn, King, Buffet, Yamaha

Saksofon skonstruowany został przez Adolpha Saxa w pierwszej połowie XIX wieku. Od początku XX wieku wiele zapisów nut na saksofon powstało na zlecenie zamożnej, początkującej saksofonistki – Elizy Hall[3]. Współpracowała ona z kompozytorami takimi, jak: Claude Debussy, Gabriel Fauré, Vincent d’Indy i André Caplet[4]. Muzyka na ten instrument jest wzbogacona twórczością jego promotorów, np. niemieckiego saksofonisty Sigurda Raschèra(inne języki) czy francuskiego muzyka Marcela Mule(inne języki)[5].

Rodzina saksofonów edytuj

Do podstawowych i najpopularniejszych odmian saksofonów zaliczają się[6]: sopranowy, altowy, tenorowy oraz baryton. Odmiany instrumentu strojone w C i F były początkowo przeznaczone do orkiestr symfonicznych, jednak nie cieszyły się wzięciem wśród muzyków. Ustąpiły najpowszechniejszym teraz wersjom w B i Es, powstałym z myślą o orkiestrach wojskowych[5]. Do saksofonów orkiestrowych zalicza się rzadko już spotykane mezzo-sopranowy(inne języki) strojony w F, sopranowy w C i tenorowy C melody.

Saksofony sklasyfikowane według rejestrów i strojenia[7]:

# Saksofon Strój Skala
1 soprillo(inne języki) B  
2 sopraninowy(inne języki) Es  
3 sopranowy B  
4 altowy Es  
5 tenorowy B  
6 barytonowy Es
7 basowy(inne języki) B
8 kontrabasowy Es
9 subkontrabasowy(inne języki) B

Początki instrumentu edytuj

Historia saksofonu, w przeciwieństwie do większości instrumentów, nie jest długa. Nie ma on wcześniejszych odpowiedników, na których bazowałaby jego konstrukcja[8].

Saksofon został wynaleziony około 1841 roku przez belgijskiego budowniczego instrumentów – Adolpha Saxa. Pierwsza publiczna informacja o instrumencie (autorstwa Hectora Berlioza) ukazała się 12 czerwca 1842 roku w paryskim Journal des débats. Istnieją podejrzenia, że Sax chciał zaprezentować wynalazek na brukselskiej wystawie instrumentów w 1841 roku, jednak przesyłka zawierająca saksofon została zniszczona w niewyjaśnionych okolicznościach[9]. 3 lutego 1844 roku, podczas wystawy w Paryżu nowy instrument zademonstrowano parze królewskiej, Ludwikowi Filipowi i Marii Amelii[10].

Pomimo wielu pozwów sądowych (złożonych przez rywali Saxa, którzy powołali Stowarzyszenie Zjednoczonych Twórców Instrumentów, ang. Association of the United Instrument Makers), Sax opatentował saksofon w czerwcu 1846 roku[11] (wyłączność wygasła w 1866; w 1881 Sax rozszerzył zakres oryginalnego patentu[12]). Dowiedziawszy się o wniosku o wyłączne prawa Saxa do saksofonu, niechętni mu muzycy ogłosili, że instrument ten był od wielu lat znany w Niemczech. Odpowiedzią Saxa na insynuacje wrogów była propozycja odstąpienia od patentu, jeśli w ciągu dwunastu miesięcy przedstawiliby mu podobnie skonstruowany instrument. Konkurenci podważali innowacyjność Saxa i starali się doprowadzić do anulowania licencji wszystkich jego wynalazków. Według adwokata reprezentującego stowarzyszenie „saksofon nigdy nie istniał, nie mógłby istnieć i miał być uznany za zwykły szarlatański podstęp”[13].

Saksofon w różnych gatunkach muzycznych edytuj

Muzyka klasyczna edytuj

 
Włoski saksofonista wojskowy (grający na saksofonie barytonowym)

Saksofon został użyty jako instrument koncertowy kilka lat po powstaniu. W lutym 1844 roku Hector Berlioz wprowadził partie na saksofon do swojego dzieła chóralnego Chant Sacre. W grudniu pierwszy raz umieszczono nowy instrument w składzie orkiestry symfonicznej w operze Ostatni król Judei Kastnera(inne języki)[14]. Jeszcze przed opatentowaniem saksofonu przez twórcę, 31 lipca 1845 roku, francuskie wojsko włączyło go do swojej orkiestry marszowej[15]. Adolphe Sax został pierwszym profesorem gry na saksofonie w Konserwatorium Paryskim w 1858 roku. Pod koniec życia Saxa (zm. 1894) istniała już spora literatura muzyczna na saksofon[12]:

W późniejszych latach saksofon stawał się coraz bardziej popularny i był wykorzystywany w różnych dziełach:

Obecność saksofonu w składzie orkiestry symfonicznej była kluczowym celem Saxa. Od samego początku miał on jednak problemy z przekonaniem większej liczby muzyków i kompozytorów do swojego instrumentu. 30-latek nie cieszył się popularnością; w odpowiedzi na reformę składu orkiestr wojskowych założone zostało przez jego konkurentów Stowarzyszenie Zjednoczonych Twórców Instrumentów[16].

Saksofoniści klasyczni używają zwykle ustników wykonanych z ebonitu. Są one łatwiejsze do opanowania niż metalowe, które są wykorzystywane w muzyce rozrywkowej.

Niektórzy polscy saksofoniści klasyczni:

Jazz edytuj

 
Saksofon tenorowy

Saksofon znalazł pewne zastosowanie w muzyce poważnej, jednak najczęściej jest wykorzystywany w muzyce jazzowej. Był obecny w składzie zespołów wczesnego jazzu od 1914 roku, za czasów orkiestr Nowego Orleanu. Obecnie zajmuje stałą pozycję w instrumentarium jazzu współczesnego[18]. Kilku saksofonistów miało znaczący wkład (lub wpływ) w rozwój kolejnych jazzowych stylów muzycznych. Sidney Bechet reprezentował dixieland, u Hawkinsa słychać wykreowany przez Charliego Parkera i Dizzy’ego Gillespie bebop, Lester Young był inspiracją do powstania cool jazzu, Joe Henderson Sonny Rollins hard bop, a od tytułu płyty Colemana pochodzi nazwa free jazzu[19]. W 1933 roku Benny Carter jako pierwszy użył w swoim big-bandzie[16] sekcję aż pięciu saksofonów.

Do znanych saksofonistów jazzowych zaliczani są m.in.[20]:

  •  
    Johnny Hodges z altowym Conn 6M i Al Sears w tle, Nowy Jork 1946
  •  
    :Ben Webster, saksofonista tenorowy, październik 1947
  •  
    Sonny Stitt w 1976 roku, Nowy Jork
  •  
    :Stan Getz, saksofonista tenorowy w 1958 roku
  •  
    :Sonny Rollins w 2009 z saksofonem tenorowym; grywa też na sopranowym

Rock edytuj

 
Porównanie wielkości saksofonów

Saksofon znalazł ograniczone zastosowanie w rocku. Istnieją co prawda wykonawcy i grupy z saksofonem w stałym składzie, jednak nie mieszczą się w głównym nurcie muzyki tego gatunku. Większość zespołów wykorzystuje saksofon jako dodatkowy instrument.

Znani saksofoniści nierzadko znajdujący się w stałym składzie zespołów rockowych:

Przypisy edytuj

  1. ↑ Denis Gäbel, Michael Villmow: Saxophone For Dummies. John Wiley & Sons, 2011-11-22, s. 13-15. ISBN 978-1-118-08487-8. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  2. ↑ Podział saksofonów. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
  3. ↑ Jonathon Blum: Rapsodie pour Orchestre et Saxophone, by Claude Debussy. Western Kentucky University TopSCHOLAR, 2008-04-07. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).
  4. ↑ Jean-Louis Chautemps, Daniel Kientzy, Jean-Marie Londeix: Le saxophone. J.C. Lattès, 1987-90. [dostęp 2015-10-25]. (fr.).
  5. ↑ a b Katarzyna Żmuda: Saksofon Mały Sax-widmo. meakultura.pl. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
  6. ↑ Saxophone Lessons for Beginners: Teach Yourself How to Play Saxophone. LearnToPlayMusic.com, 2013-12-20. ISBN 978-982-532-033-3. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  7. ↑ Bożena Kostek: Instrumentoznastwo - materiały dla studentów. Katedra Systemów Multimedialnych Politechniki Gdańskiej. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
  8. ↑ Stephen Cottrell: The Saxophone. Yale University Press, 2013-02-05. ISBN 0-300-19095-6. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  9. ↑ Saksofon – krótka historia najbardziej romantycznego instrumentu wszech czasów. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
  10. ↑ Historia saksofonu. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
  11. ↑ Adolphe Sax Inventor of the Saxophone. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  12. ↑ a b Kalendarium – saksofon. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  13. ↑ Léon Kochnitzky: Sax and His Saxophone. 2014-01-01. ISBN 978-0-9841917-4-1. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  14. ↑ Jean-Marie Londeix, Bruce Ronkin: Comprehensive Guide to the Saxophone Repertoire 1844-2003: Repertoire Universel De Musique Pour Saxophone, 1844-2003. Roncorp, 2003-01-01. ISBN 978-0-939103-07-2. [dostęp 2015-10-24]. (fr.).
  15. ↑ Kalendarium historii muzyki. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
  16. ↑ a b Katarzyna Żmuda: The Development of the Saxophone. teenjazz.com. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
  17. ↑ Polak wygrał Konkurs Eurowizji dla Młodych Muzyków. tvn24.pl. [dostęp 2018-03-13].
  18. ↑ Richard Ingham: The Cambridge Companion to the Saxophone. Cambridge University Press, 1998-01-01, s. 125-152. ISBN 978-0-521-59666-4. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).
  19. ↑ Jacob Teichroew: A History of the Saxophone in Jazz. about.com. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).
  20. ↑ Suggested Jazz Listening List By Dr. Paul Haar. [dostęp 2015-10-24]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Saksofon&oldid=73427283”