Sambor (miasto)

miasto na Ukrainie w obwodzie lwowskim

Sambor (ukr. Самбір, Sambir) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, nad Dniestrem, siedziba administracyjna rejonu samborskiego. W 2019 roku liczył ok. 34,7 tys. mieszkańców[1].

Sambor
Самбір
Ilustracja
Widok z ratusza na centrum miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Rejon

samborski

Burmistrz

Jurij Hamar

Powierzchnia

24 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


34 689

Nr kierunkowy

+380-3236

Kod pocztowy

81412

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Sambor”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Sambor”
Ziemia49°27′N 22°57′E/49,450000 22,950000
Strona internetowa
Galeria: zabytki Sambora
Rynek, pocztówka, 1901 r.
Ratusz
Uniwersytet
Kolegium Misjonarzy
Kościół św. Stanisława
Kościół św. Jana Chrzciciela
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy
Gmach dawnej C.K. dyrekcji skarbu

Historia edytuj

W dokumentach pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1241 roku. W 1390 roku miasto założył na prawie magdeburskim[2] wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna, właściciel m.in. Samborszczyzny. Powstały tu wówczas kościół i parafia rzymskokatolicka[3]. Od XV w. aż do rozbiorów w Samborze zbierały się sądy grodzkie[4]. W latach 30. XVI w. wykupione przez królową Bonę. W 1542 roku miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis[5], a w 1595 roku uzyskał prawo składu[6].

W 1498 i 1515 roku najazdy Tatarów zniszczyły miasto. W 1530 roku starosta Krzysztof Szydłowiecki otoczył Sambor kamiennymi murami i fosą[7].

W 1604 roku, w pałacu wojewody Jerzego Mniszcha, przebywał car Dymitr Samozwaniec I, który poślubił jego córkę Marynę Mniszech. Stąd 28 września 1604 roku wyruszyła jego wyprawa na Moskwę. W 1648 roku mieszkańcy odparli atak Kozaków Chmielnickiego, a w 1657 wojsk księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego[8].

Mieszkańcy miasta utrzymywali się głównie z handlu. W ciągu roku odbywało się tu pięć wielkich jarmarków. Przez miasto przebiegał też szlak handlowy na Węgry. W XV wieku wzniesiono w Samborze klasztory bernardynów i dominikanów, w XVII brygidek i jezuitów, a w XVIII misjonarzy.

Jako powiat, Sambor był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej. Od 1772 roku w zaborze austriackim.

Władze austriackie skasowały w Samborze wszystkie klasztory. Najpierw w 1773 roku jezuitów. Następnie w ramach kasaty józefińskiej w 1782 roku brygidek, zamieniając gmach na sąd i urząd podatkowy; w tym samym roku bernardynów; w 1786 roku misjonarzy; w 1788 r. dominikanów i kościół pw. św. Katarzyny, zamieniając obiekty na koszary i magazyny wojskowe[9].

W 1847 roku bernardyni przejęli dawny kościół jezuitów, nadając mu wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Z kolei w 1905 roku rozebrano stary kościół bernardynów i klasztor, budując na tym miejscu sąd i więzienie[10].

W 1872 roku przez Sambor przeprowadzona została linia Kolei Dniestrzańskiej z Chyrowa do Stryja. W 1903 roku Sambor otrzymał połączenie kolejowe ze Lwowem, a w 1905 roku – z Użhorodem. Miasto było siedzibą Inspektoratu Straży Celnej „Sambor”. W 1906 roku odsłonięto w Samborze pomnik Tadeusza Kościuszki, autorstwa rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego[11].

Od 1919 do 1939 roku polskie miasto powiatowe w II RP. Stacjonowało tu 6 Pułk Strzelców Podhalańskich oraz Komenda Rejonu Uzupełnień Sambor. W 1937 roku sformowano w mieście Batalion ON „Sambor”, wchodzący w skład Podkarpackiej Półbrygady ON. W czasie wojny walczył on pod powództwem majora Mariana Sudy w strukturach 3 Brygady Górskiej[12].

We wrześniu 1939 roku Sambor zajęły wojska niemieckie, ale wkrótce wycofały się. Ich miejsce zajęła Armia Czerwona, przez co miasto, wraz z resztą ziem kresowych, znalazło się pod okupacją sowiecką. Cele więzienia przy ul. Drohobyckiej wypełniły się aresztowanymi (średnio w więzieniu przebywało ponad tysiąc osób)[13]. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, funkcjonariusze NKWD przystąpili do masowej likwidacji więźniów. W ciągu kilku dni zamordowano od 500 do 700 osób. Desperacki opór, który więźniowie stawili w ostatniej fazie masakry, oraz zbliżanie się wojsk niemieckich ocaliło życie kilkuset osadzonym[14][15]. Ujawnienie zbrodni stało się przyczyną pogromu antysemickiego. Po zajęciu miasta przez oddziały niemieckie powołana ad hoc ukraińska milicja zamordowała ok. 50 miejscowych Żydów[16].

Szybka Grupa (Rýchla skupina) zmechanizowanych wojsk słowackich, która poruszała się za nacierającymi jednostkami niemieckimi, dotarła w okolice Sambora. 2 lipca 1941 roku połączyła się z dowództwem armii słowackiej, które przeniosło się do Sambora. Właśnie w Samborze dowództwo armii decydowało o dalszych działaniach Słowaków w wojnie niemiecko-sowieckiej. Pod okupacją niemiecką wymordowano miejscowych Żydów. Sambor 7 sierpnia 1944 roku został zdobyty przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego[17] oraz przez 11 Karpacką Dywizję Piechoty AK w ramach Akcji Burza.

Od 1943 r. w Samborze chroniły się przed atakami OUN-UPA tysiące osób z okolicznych wiosek. Bezpośredniego napadu ma miasto nie było. Jednak w latach 1943–1945 nacjonaliści ukraińscy zamordowali 45 Polaków z Sambora, zazwyczaj w czasie podróży poza miasto[18].

Do 1945 roku działały w mieście zakonne placówki edukacyjno-opiekuńcze, w tym dom dziecka, internat i przedszkole dla 100 dzieci, prowadzone przez siostry Franciszkanki Rodziny Maryi, które przybyły tu w 1901 roku. Po wojnie franciszkanki musiały opuścić miasto, ale powróciły w 1990 roku, kontynuując swoje dzieło[19].

W tym czasie w Samborze działało też Schronisko im. Św. Brata Alberta dla chorych i bezdomnych, założone w 1918 r., prowadzone przez siostry albertynki[20]. Posługę pełniły także siostry szarytki oraz służebniczki dębnickie i starowiejskie. Zgromadzenia te po zmianie granic wyjechały z Sambora i już tu nie powróciły[21].

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w Samborze rodzina Zabawskich udzieliła pomocy Fridzie i Fajdze Krauss[22], zaś rodzina Kostusiów - rodzinie Grossów oraz Józefowi Singerowi i Itche Siegmanowi[23]. Siostry franciszkanki ukrywały 13 żydowskich dzieci i niemowląt[24]. W 1983 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Filomenie i Marianowi Zabawskim tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[22]. W 2015 roku ten sam tytuł otrzymała pośmiertnie przełożona klasztoru i kierowniczka sierocińca s. Celina Aniela Kędzierska[24]. W 2001 roku tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata otrzymali Rozalia Kostuś, Genowefa Marchuk z d. Kostuś i Mieczysław Kostuś[23].

W 1989 roku liczyło 40 355 mieszkańców[25][26].

20 listopada 2011 roku w dzień świąteczny w Samborze odsłonięto pomnik Stepana Bandery. Poświęciło go jedenastu kapłanów z miejscowych cerkwi, stanął na placu Pamięci obok ulicy Stepana Bandery z inicjatywy Samborskiej Rady Miejskiej, Samborskiej Rady Rejonowej, Kongresu Ukraińskich Nacjonalistów (KUN) oraz mera (burmistrza) Sambora Tarasa Kopylaka[27].

W 2013 roku liczyło 34 899 mieszkańców[28].

W Samborze działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[29], Dom Polski oraz Szkoła Języka Polskiego im. Jana Pawła II.

W dniu 25 października 2015 roku odbyły się wybory na nowego burmistrza. Został nim Jurij Hamar[30].

Zabytki edytuj

Gospodarka edytuj

W mieście rozwinął się przemysł elektroniczny, precyzyjny, szklarski oraz cukrowniczy[32].

Sport edytuj

W czasach II RP w Samborze istniał klub piłkarski Korona Sambor.

Osoby związane z Samborem edytuj

Honorowi obywatele

Józef Kasparek (lata życia 1797–1877, poborca głównej kasy)[33], Wojciech Sudacki (lata życia 1798–1883)[34], Karol Kasprzycki (lata życia 1814–1883, powstaniec listopadowy, sekretarz magistratu)[33]; do 1894 roku honorowymi obywatelami zostali: Ignacy Budzynowski, Jan Kanty Falkowski, Wilhelm Kreutz, ks. Jan Dornwald (lata życia 1818–1909, dziekan przemyski i samborski, proboszcz od 1887 do 1909, szambelan papieski), Ferdynand Pawlikowski[35], Ludwik Słotwiński, Marceli Tustanowski, Leon Witz[36].

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Samborem.

Urodzeni w Samborze edytuj

Miasta partnerskie edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Чисельність населення на 1 листопада 2019 року // Головне управління статистики у Львівській області.
  2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka. Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. Czasy Nowożytne. 21, s. 170, 2008.
  3. Świątynie, SAMBOR, Jana Chrzciciela | Kościoły i kaplice Ukrainy, rkc.in.ua [dostęp 2023-08-28].
  4. M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  5. Maurycy Horn, Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1974, nr 2 (90), s. 11.
  6. Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu). Warszawa, 1920, s. 138.
  7. Wirtualny Sztetl, Sambor.
  8. SAMBOR, Rzeczpospolita wirtualna [dostęp 2023-08-29] (ang.).
  9. Marian Skowyra, Z dziejów Samborskich klasztorów, „Premislia Christiana”, IX, 2001, s. 333-364, ISSN 0867-308X.
  10. Marian Skowyra, dz. cyt., s. 342-344.
  11. Odsłonięcie pomnika Tadeusza Kościuszki w Samborze. „Nowości Illustrowane”. Nr 38, s. 15, 22 września 1906. 
  12. Batalion ON "Sambor" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939, obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-08-29].
  13. Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r.. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1997, s. 52. ISBN 83-903356-6-2.
  14. Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 129–130.
  15. Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 111–112. ISBN 83-88747-40-1.
  16. Bogdan Musiał: op.cit. s. 160–161.
  17. ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-15)]..
  18. Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 895-896, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  19. Piotr Czarniecki, Posługa Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi na Ukrainie, Archidiecezja Przemyska [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  20. Marian Skowyra, Dz. cyt., s. 333-338.
  21. Marian Skowyra, Dz. cyt., s. 365-375.
  22. a b Historia rodziny Zabawskich | Polscy Sprawiedliwi, sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27].
  23. a b Historia rodziny Kostusiów. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-02-17]. (pol.).
  24. a b „Bądź dobrym człowiekiem”. Historia s. Celiny Anieli Kędzierskiej. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-02-17]. (pol.).
  25. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  26. Самбор // Большой энциклопедический словарь (в 2-х тт.). / редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. том 2. М., „Советская энциклопедия”, 1991. стр.304.
  27. W Samborze poświęcono pomnik Bandery.
  28. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  29. Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.
  30. На виборах мера Самбора лідирує вчитель фізкультури.
  31. Sambor. [dostęp 2013-08-31].
  32. Sambor, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-30].
  33. a b Aleksander Kuczera: Samborszczyzna. Ilustrowana monografja miasta Sambora i ekonomji samborskiej. T. 1. Sambor: 1935, s. 151.
  34. Aleksander Kuczera: Samborszczyzna. Ilustrowana monografja miasta Sambora i ekonomji samborskiej. T. 1. Sambor: 1935, s. 150.
  35. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.
  36. Aleksander Kuczera: Samborszczyzna. Ilustrowana monografja miasta Sambora i ekonomji samborskiej. T. 1. Sambor: 1935, s. 251, 351.
  37. Jan Hulewicz: Dziedzicki Ludwik. W: Polski Słownik Biograficzny. T. VI. Kraków, 1948, s. 130.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj