Samookaleczenie

Samookaleczenie (ang. self-mutilation, self-harm) – umyślne, celowe uszkodzenie własnego ciała powodujące określone konsekwencje, takie jak np. krwawienie, zasinienie, oparzenie lub ból, jednak bez intencji samobójczych (głównym celem jest regulacja wewnętrznego napięcia).

Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu narzędzia ostrego

ICD-10 X78

Charakterystyka

Rany cięte na przedramieniu – efekt samookaleczenia

Najczęstszymi formami samookaleczeń to nacinanie nożem, żyletką lub scyzorykiem skóry na ramionach, przedramionach i dłoniach (rzadziej gdzie indziej, m.in. na nogach), przypalanie zapalniczką, papierosem lub rozgrzanym przedmiotem, polewanie skóry substancjami żrącymi, uderzanie głową o ścianę, wbijanie w skórę ostrych przedmiotów (np. igieł, szpilek, agrafek, pinezek, cyrkli), a także intensywne zadrapywanie, czy szorowanie do krwi. W najnowszych klasyfikacjach diagnostycznych samookaleczenia często klasyfikuje się jako oddzielną kategorię, a nie jako objaw kliniczny w przebiegu innych zaburzeń.

U młodzieży zjawisko pojawia się najczęściej między 12, a 14 rokiem życia utrzymując się średnio przez około dwa lata mając charakter kompulsywny.

Do kategorii samookaleczenia nie należą: obgryzanie paznokci, wyskubywanie skórek, zdrapywanie strupów, trichotillomania (wyrywanie włosów, czy rzęs), rytuały plemienne, a także modyfikacje kulturowe (piercing, tatuaż). Osobno traktowane są samookaleczenia występujące w przypadku chorób (np. psychoz) lub po zażyciu substancji psychoaktywnych.

Kryteria

Według klasyfikacji DSM-5 kryteriami diagnostycznymi samookaleczenia są:

• powtarzalność (co najmniej pięć zdarzeń w przeciągu ostatniego roku),
• obniżony nastrój, lęki, smutek, negatywna opinia o swojej osobie,
• doznawanie ulgi pod wpływem bodźca samookaleczającego, świadomość rozwiązania trudności interpersonalnych,
• kompulsywny charakter zachowań - trudność w opanowaniu chęci samookaleczenia, nawet mimo doświadczenia negatywnych konsekwencji.

Funkcje samouszkodzeń w życiu jednostki

Według Glorii Babiker i Lois Arnold samookaleczenia mają następujące funkcje:

• związane z radzeniem sobie i przetrwaniem:

1. regulacja napięcia i lęku,
2. radzenie sobie z gniewem,
3. unikanie,

• związane z ja:

1. wzmożenie poczucia autonomii i kontroli,
2. odzyskanie poczucia rzeczywistości,
3. okazja do zaopiekowania się sobą,

• związane z radzeniem sobie z własnym doświadczeniem:

1. demonstrowanie lub wyrażanie własnych doświadczeń traumatycznych,
2. ponowne przeżywanie urazu,

• związane z karaniem własnej osoby i byciem ofiarą:

1. karanie się,
2. oczyszczenie,
3. karanie prześladowcy,
4. radzenie sobie z dezorientacją w sferze doznań seksualnych,

• dotyczące relacji z innymi ludźmi:

1. komunikacja,
2. karanie innych,
3. wywieranie wpływu na zachowanie innych.

Kwestie prawne

Samouszkodzenie nie jest co do zasady przestępstwem według polskiego Kodeksu karnego. Jednakże dopuszczenie się go w celu unikania służby wojskowej lub zastępczej podlega karze (odpowiednio: pozbawienia wolności do 3 lat i grzywnie, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat).