Samotraka[1] (gr. Σαμοθράκη – trb. Samotraki); w kontekście okresu klasycznego także Samotrake, Samothrákē[2][3]wyspa grecka na Morzu Trackim (północna część Morza Egejskiego); w administracji zdecentralizowanej Macedonia-Tracja, w regionie Macedonia Wsch. i Tracja, w jednostce regionalnej Ewros, w gminie Samotraka; o powierzchni 178 km², górzysta – wznosząca się na 1611 m n.p.m. szczyt Fengari, w masywie Saos[4]. W 2011 roku liczyła 2859 mieszkańców[5]. Linia promowa codziennie, czasem częściej, łączy wyspę z miastem i terminalami samochodowym, kolejowym i lotniczym w Aleksandropolis[6]. Okresowo działają połączenia z portami Kawala i Tasos.

Samotraka
Σαμοθράκη
Ilustracja
Miejscowość Chora, z widocznymi ruinami bizantyńsko-genueńskiego zamku
Kontynent

Europa

Państwo

 Grecja

Akwen

Morze Trackie

Powierzchnia

178 km²

Populacja (2011)
• liczba ludności
• gęstość


2859
15 os./km²

Położenie na mapie Grecji
Mapa konturowa Grecji, u góry znajduje się punkt z opisem „Samotraka”
Ziemia40°28′40″N 25°31′19″E/40,477778 25,521944
Mapa wyspy
Plan Sanktuarium Wielkich Bogów

W kamienistym wąwozie pomiędzy miejscowością Paleopoli a stromym północno-wschodnim zboczem Fengari leżą ruiny Sanktuarium Wielkich Bogów. W 1863 r. na wyspie odkopano sławną dziś rzeźbę bogini Nike.

Mity i historia

edytuj

Legenda głosi, że właśnie ze szczytu Fengari (Góra Księżyc, Księżycowa) Posejdon obserwował oblężenie Troi (Iliada, XIII 12).

Pierwsze osady, to okres 4500–1500 p.n.e. Zapewne byli to Pelazgowie, przybywający tu z terenu obecnej Tesalii. Od ok. 1500 p.n.e. osiedlali się tu Trakowie, po których zachowały się fragmenty miejsc kultu religijnego i murów cyklopowych. Przy końcu VIII w. p.n.e. lub w początkach VII w. p.n.e. przybyli tu osadnicy z Samos i od tej pory mówimy o greckiej ciągłości etnicznej, gdy tradycja i ciągłość kulturowa sięgają także okresu Traków – stąd nazwa wyspy. Kolejni osadnicy przybyli z Lesbos i z Azji Mniejszej. Od 508 r. p.n.e. wyspa popadła w zależność od Persji, wkrótce potem od Aten, następnie Macedonii. W 168 p.n.e., tj. po bitwie pod Pidną życzliwą protekcją objęło ją Imperium Rzymskie, do którego włączono Samotrakę w 70 p.n.e. W 49 n.e. przybył tu Paweł z Tarsu, odtąd rozwijało się także chrześcijaństwo. Od IV w obiekty kultów przedchrześcijańskich ulegały dewastacji. Po podziale imperium, wyspa weszła w skład Bizancjum, co jednak nie chroniło przed niszczącymi najazdami pirackimi. W latach 1204–1355 Samotraką zawładnęli kolejno Wenecjanie i Genueńczycy, ci ostatni pozostawiając znaczące obiekty architektury obronnej. Po okresie kolejnych, licznych najazdów i zmian administracji, poczynając od roku 1457 wyspa trafiła pod wielowiekową okupację Imperium Osmańskiego. W 1821 r. wojska osmańskie dokonały tu rzezi, jednej z wielu identycznych, planowo realizowanych w wielu miejscach dawnego Bizancjum[7], z najbardziej znaną z nich Masakrą ludności wyspy Chios. Śmierci uszło wtedy jedynie ok. 100 mieszkańców Samotraki, ukrytych w pieczarach i około 300, spośród osób uciekających przez morze. Wyzwolenie i trwałe wejście w skład Grecji przyniósł rok 1912, dzięki stoczonym w bezpośrednim sąsiedztwie Samotraki bitwom morskim, znanym jako Bitwa u przylądka Elli, następnie kolejna bitwa koło Lemnos (1913).

Sanktuarium Wielkich Bogów

edytuj

Od czasów późnej epoki brązu, aż po ostatnie lata okresu rzymskiego, odbywały się tutaj misteria i ofiary kultu Wielkich Bogów. Kult obracał się w kręgu hierarchii starożytnych trackich bóstw płodności: Wielkiej Matki, podrzędnego męskiego bóstwa zwanego Kadmilos oraz potężnych i złowrogich, bliźniaczych demonów Kabirów. Gdy przybyli tu osadnicy z Samos (ok. 700 p.n.e.), połączyli tutejsze bóstwa ze swoimi. Wielka Matka stała się Demeter, jej małżonek Hermesem, a Kabirów utożsamiono z Dioskurami. Wokół świętego miejsca przybysze rozpoczęli budowę sanktuarium.

Nigdy nie opisywano dokładnie misteriów tego kultu, gdyż autorzy starożytni lękali się gniewu Kabirów. Ustalono jednak, że były dwa stopnie wtajemniczenia. W przeciwieństwie do misteriów eleuzyjskich tutaj w obu ceremoniach mógł uczestniczyć każdy, również kobiety i niewolnicy.
Pierwszy stopień wtajemniczenia (myèsis) mógł polegać na rytualnym odtwarzaniu cyklu życia, śmierci i odradzania się. Kończyło się to radosną ucztą.
Drugi stopień wtajemniczenia (épopteia) łączył się z nietypowym wymaganiem osiągnięcia określonego poziomu moralnego. Polegał m.in. na oczyszczającej spowiedzi, po czym następowało rozgrzeszenie i chrzest krwią byka.

Skład Sanktuarium

edytuj
  • Ptolemaion (nr 20 na planie) – propyleje Ptolemeusza II, ofiarowane Wielkim Bogom
  • Anaktoron (nr 16 na planie) – sala, w której odbywał się pierwszy stopień wtajemniczenia; w południowo-wschodnim narożu było miejsce do składania ofiar; obecny kształt budowli pochodzi z czasów rzymskich
  • Arsinoeion (nr 15 na planie) – największa starożytna rotunda w Grecji (20 m średnicy), dekorowana rozetami i głowami byków
  • Temenos (nr 14 na planie) – czworokątna budowla bez dachu, gdzie prawdopodobnie ucztowano
  • Hieron (nr 13 na planie) – wielki budynek, w którym odbywał się drugi stopień inicjacji; pochodzi on w większości z IV w. p.n.e. i w czasach rzymskich był dokładnie remontowany
  • Teatr (nr 10 na planie)
  • Fontanna Nike (nr 9 na planie) – znana z misternie wyrzeźbionego w marmurze posągu Nike
 
Samotraki, widziana z greckiej części Tracji. Widoczny jest masyw góry Saos, gdy równie rozległa, niżej położona część wyspy pozostaje skryta poza horyzontem

Bibliografia

edytuj
  • Mark Ellingham: Grecja. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 1993.
  • opis wyspy, dołączony do mapy nr 324 Σαμοθράκη – Samotrace, wyd. Terrain, www.terrainmaps.gr, ISBN 978-960945606-7

Linki zewnętrzne

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Samotraka – polska forma współczesna, zalecana przez KSNG
  2. Formy Samotraka, Samothraki, Samothrákē, wskazywane są m.in. przez internetową Encyklepedię PWN
  3. Przykład: Samotrake w opisach, dot. okresu klasycznego [1]
  4. Mapa nr 324 Σαμοθράκη – Samotrace, wyd. Terrain, www.terrainmaps.gr, ISBN 978-960945606-7
  5. Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός
  6. Informacja o komunikacji promowej: e-Thraki.gr
  7. Θάνος Βερέμης, Γιάννης Κολιόπουλος – „1821 – Narodziny narodu i państwa”, wyd. Skai Biblio, Ateny 2010, „1821 – Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ”, ISBN 978-960-482-044-3