Samuel Dambrowski
Samuel Dambrowski, znany także jako Dambrovius, Dąbrowski, Dąmbrowski, Dombrowski (ur. w 1577 w Pogorzeli, zm. 15 lipca 1625 w Wilnie) – polski duchowny ewangelicki, pisarz religijny.
Kraj działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Wyznanie | |
Kościół |
Życiorys
edytujUrodzony w Pogorzeli w Wielkopolsce jako syn miejscowego duchownego ewangelickiego i konseniora poznańskiego Piotra Dambrowskiego (zw. Petrus Dambrovius Dresnensis). Być może jego rodzina wywodziła się z Czech. Początkowe nauki otrzymał od ojca. Następnie uczęszczał do protestanckiego gimnazjum akademickiego w Toruniu, następnie studiował teologię i filozofię na uniwersytetach w Królewcu i Wittenberdze. Od 1600 r. był polskim kaznodzieją luterańskim w Poznaniu i 12 lipca 1607 r. na synodzie w Miłosławiu został superintendentem zborów wielkopolskich. Prowadził polemikę z unitarianami w Śmiglu. Wskutek złej atmosfery spowodowanej nasilaniem się kontrreformacji, co doprowadziło do napadów tłumów i niszczenia kościoła w latach 1604 i 1614, po ostatecznym zniszczeniu kościołów ewangelickich w Poznaniu w 1616 r. i zakazie odprawiania nabożeństw, przeniósł się do Wilna, gdzie został polskim kaznodzieją oraz superintendentem zborów litewskich i żmudzkich (według niektórych badaczy miał się tam przenieść rok wcześniej).
Twórczość
edytujWydał modlitewnik Lekarstwo duszne człowieka chrześcijańskiego w chorobie (Gdańsk 1611, Syców 1880; jeszcze w 1883 r. wydany w Lipsku w języku niem. oraz w 1886 r. w Budziszynie w łużyckim). Ponadto zbiór pieśni i modlitw Raj duszny (Toruń 1623), przetłumaczył z niemieckiego katechizm Marcina Lutra, zgodnie ze zwyczajem epoki ogłaszał drukiem kazania pogrzebowe (sporadycznie również w języku niemieckim). Jego najważniejszym dziełem jest obszerna Postylla chrześcijańska (Toruń, 1620–1621), wydana w ozdobnej drzeworytniczej szacie (głównie złożonej z rycin z końca XVI w.) kosztem Piotra Nonharda, starosty orańskiego, pod patronatem królewny Anny Wazówny. Docierała również do środowisk katolickich, a nawet obrastała w legendy, jak mówi podanie o nieudanej próbie spalenia egzemplarza w którymś z klasztorów. Po kilkudziesięciu latach nadal była poszukiwana i osiągała znaczne ceny, jednak mimo otrzymania przywileju króla Jana III Sobieskiego na druk w 1691 r., kolejne kosztowne wydanie toruńskie nie doszło do skutku. Już w mniejszym formacie, bez ilustracji i w zmodyfikowanej szacie językowej była – jako Kazania albo wykłady porządne... - wielokrotnie wznawiana (około 15 edycji) w latach 1728[1]-1912(?), w Lipsku, Brzegu, Kwidzynie, Ełku, Królewcu i w Toruniu, stając się jako tzw. Dambrówka (czasem Dąbrówka) najpopularniejszą księgą religijną polskich ewangelików szczególnie na Śląsku i na Mazurach (a także pośród emigrantów, osiadłych m.in. na Syberii), znajdującą szerokie zastosowanie podczas nabożeństw domowych jeszcze w pierwszej połowie XX w.
Za swoją działalność duszpasterską był ostro atakowany przez obóz kontrreformacyjny. Zmarł podczas zarazy i został pochowany na starym cmentarzu ewangelickim w Wilnie, dwukrotnie przenoszona płyta nagrobna prawdopodobnie zachowała się do dnia dzisiejszego. Jego pamięć jest nadal żywa wśród protestantów w Polsce, Czechach, na Litwie i Białorusi, a twórczość literacka jest przedmiotem badań naukowych. Niekiedy określany również jako Dąbrowski, Dąmbrowski, Dobrowski, Dambrovius. Inni Dambrowscy byli duchownymi ewangelicko-reformowanymi na Litwie (Ambroży i Krzysztof), ks. Maciej Dambrowski był w XVI w. polskim pastorem luterańskim w Gdańsku i Wilnie.
21 października 2007 uczczony został tablicą pamiątkową odsłoniętą obok ewangelickiego kościoła Łaski Bożej w Poznaniu (proj. Władysław Wróblewski).
Bibliografia
edytuj- Edmund Bursche, Dambrowski Samuel, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 4, Warszawa, 1938
- Jolanta Dworzaczkowa, Dąmbrowski Samuel, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, red. Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski, wyd. 2, Warszawa, Poznań, PWN, 1983, ISBN 83-01-02722-3
- Jan Szturc , Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI - XX wieku, Bielsko-Biała: Augustana, 1998, ISBN 83-85970-50-9, OCLC 835742676 .
- Lidia Przymuszała, Struktura i pragmatyka postylli Samuela Dambrowskiego, Opole, Wydaw. Uniwersytetu Opolskiego, 2003, ISBN 83-7395-017-6
- Jan Knieżyk, Życie i twórczość ks. B. Samuela Dambrowskiego, w tym obszerniejsze omówienie jego Postylli Chrześcijańskiej, "Słowo i Myśl. Przegląd ewangelicki", ISSN 0860-8482, 2007, nr 3 (96), nr 4 (97), nr 5 (98)
- Jerzy Domasłowski, Ksiądz Samuel Dambrowski (1577-1625), "Gazeta Wyborcza Poznań", 17.12.2007
- Mariusz Pawelec, Recepcja kazań Samuela Dambrowskiego na Śląsku (XVII-XX w.), "Studia Śląskie", 2007, vol. 66, ISSN 0039-3355
- Mariusz Pawelec, Kazania pogrzebowe księdza Samuela Dambrowskiego. Z dziejów protestanckiego kaznodziejstwa XVII w., [w:] Kultura funeralna ziemi wschowskiej, red. P. Klint [et al.], Wschowa 2010, ISBN 978-83-927923-1-4
- Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 110-111
Przypisy
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Kolekcja dzieł Samuela Dambrowskiego w bibliotece Polona
- Lutheranica Alboruthena (jęz. pol.). lutheranica.at.tut.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-20)].
- Lutheranica Alboruthena (jęz. białorus.). lutheranica.at.tut.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-05)].
- Lutheranica Alboruthena (jęz. ros.). lutheranica.at.tut.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-05)].
- Historia parafii ewangelicko-augsburskiej w Wilnie (jęz. lit.). liuteronai.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
- Kościół Augsburski w Wilnie (Kuj.-Pom. Bibliot. Cyfrowa)
- Modlitewnik ks. Samuela Dambrowskiego
- Fenomen żywotności "Dambrówki"
- Postylla Dambrowskiego
- Postylla w zbiorach wileńskich (jęz. lit.). cb.mab.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-09)].
- Irena Voisé-Maćkiewicz, Materiał graficzny Postylli z r. 1620 (Kuj.-Pom. Bibliot. Cyfrowa)
- Kazanie pogrzebowe (Wlkp. Bibliot. Cyfrowa)